Morgunblaðið - 02.10.2009, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 2009
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
Þ
að er sjaldgæft að borg-
arar taki í miklum mæli
virkan þátt í stjórn-
málum, ekki bara á Ís-
landi heldur almennt
um heiminn allan.
Á því varð þó undantekning síð-
asta vetur þegar fjölmargir Íslend-
ingar risu upp og létu til sín taka.
Einstaklingsframtakið var áberandi
í því mikla umróti sem varð enda
var þörfin fyrir opnar umræður
augljós.
Þjóðin vaknaði upp í miðri mar-
tröð atburða sem fæstir skyldu til
fulls og enginn hafði fulla stjórn á
en flestir vildu hafa eitthvað um að
segja, þegar ljóst varð að afleiðing-
arnar yrðu langvarandi.
Strax á fyrstu dögum hrunsins
urðu til borgaralegar samkomur
þar sem almenningur steig á stokk
og hóf upp raust sína. Fyrsti mót-
mælafundurinn í nafni Radda fólks-
ins var haldinn á Austurvelli laug-
ardaginn 11. október. Þeir urðu alls
31 talsins og Íslendingar nýttu sér
vettvanginn í þúsundatali þótt mæt-
ing væri misjöfn eftir vikum.
Fjölmargir borgarafundir voru
einnig haldnir þar sem ákveðin mál-
efni voru tekin fyrir hverju sinni,
fyrst í Iðnó, svo í Háskólabíó og var
iðulega fullt út úr dyrum.
Þess fyrir utan spratt upp
ógrynni vefsíðna þar sem fluttar
voru fréttir og birtar myndir frá
mótmælunum, ræður og pistlar
birtir og skoðanaskipti fóru fram.
Nýtt lýðveldi tímabært
Á þessum umræðuvettvangi voru
margar kröfur uppi: kröfur um að
ábyrgðarmenn hrunsins tækju pok-
ann sinn, kröfur um að létta skulda-
byrðum af almenningi, um stjórn-
arskipti og upprætingu spillingar.
Undirliggjandi var þó krafa sem
risti dýpra en allt annað, það var
krafan um varanlegar breytingar og
uppbyggingu betra samfélags til
framtíðar á rústum góðærisins.
Þetta óljósa ákall eftir breytingum
tók að miklu leyti á sig form í hug-
myndum Njarðar P. Njarðvík um
nýtt og betra lýðveldi.
„Ísland er ekki lýðveldi. Ísland er
flokksveldi,“ skrifaði Njörður í
Fréttablaðið 21. desember. Hann
vísaði m.a. í Frakkland sem fyr-
irmynd, þar sem reglulega hafa orð-
ið greinileg skil í stjórnarfari og
fimmta lýðveldið stendur nú yfir.
Þegar þjóðfélag hrynur
Bylgja reiði og vantrausts sem
tröllreið íslensku samfélagi síðasta
vetur virðist hafa sjatnað að ein-
hverju leyti en Njörður er eftir sem
áður á þeirri skoðun að enn sé sár
þörf fyrir róttækari breytingar.
„Mín skoðun er sú að þegar þjóð-
félag hrynur þá verður að byrja upp
á nýtt. Við vorum stödd í tómarúmi
og út úr því tómarúmi þarf að finna
nýja leið, en ekki sömu leið og áður.
Við þurfum nýja stjórnarskrá og
nýja stjórnarhætti sem eru það vel
leiðbeineinandi að samskonar spill-
ing og hér hefur ríkt geti ekki hald-
ið áfram. Það er ekkert sem bannar
henni að halda áfram núna.“
Háværasta krafa mótmælenda
um stjórnarslit og kosningar gekk
eftir síðasta vetur en minna hefur
borið á því að menn játi á sig mistök
eða ábyrgð. Margt bendir hinsvegar
til að stjórnarskiptin hafi á end-
anum verið nóg til að lægja öld-
urnar og margir sem spyrja sig nú
hvort viljinn til breytinga hafi eftir
allt saman ekki rist dýpra en svo.
Þjóð á krossgötum
Hugmyndir um stjórnlagaþing
sem endurskoða skuli stjórn-
arskrána hafa verið uppi frá því fyr-
ir stofnun lýðveldisins 1944 en samt
sem áður hefur aldrei verið boðað
til slíks þings á Íslandi.
Fannst mörgum sem þjóðin stæði
á slíkum krossgötum síðastliðinn
vetur að stundin væri komin til að
endurskipuleggja stjórnskipan
landsins frá grunni.
„Það sem vakti fyrir mér var
stjórnlagaþing óháð Alþingi sem
semdi nýja stjórnarskrá og þær til-
lögur yrðu bornar beint undir þjóð-
Búsáhaldabylting
í andarslitrunum
Þúsundir manna mættu á fjölda borgarafunda sem haldnir voru síðasta vetur. Þúsundir manna gerðu sér ferð
viku eftir viku á Austurvöll til að hlýða á ræður og tjá skoðun sína. Þúsundir manna æptu „vanhæf ríkisstjórn“
og létu í sér heyra með látum í róstusömum mótmælum sem á köflum fóru úr böndunum við Alþingishúsið.
Þúsundir manna kröfðust róttækra breytinga, nýrra hugsunarhátta, nýs Íslands. Sú tilfinning var ríkjandi síð-
asta vetur að íslenska þjóðin stæði á miklum tímamótum enda hefur borgaraleg virkni sjaldan verið meiri á Ís-
landi, en undanfarna mánuði hafa þessar raddir smám saman hljóðnað þótt mörgum finnist lítið hafa breyst.
Varð Nýja-Ísland einhvern tíma til? Er það enn í mótun eða er tækifærið til breytinga ef til vill liðið hjá?
Hrun
’ Þessi lýðræðisskortur er al-varlegri vandi en svo að þaðdugi að fá eitt lán frá Al-þjóðagjaleyrissjóðnum, eðaganga í Evrópusambandið, taka
upp evru eða skipta yfir í vinstri
stjórn í eitt eða tvö kjörtímabil
[…] Það mun fara aftur í sama
farið innan fárra ára nema gripið
verði til róttækra aðgerða.“
VIÐAR ÞORSTEINSSON 15. OKT.
’ En leikritið er búið. Tjaldiðer fallið. Við viljum nýjarleikreglur sem byggjast á þörfumvenjulegs fólks en ekki hags-munum pókerspilara. Við viljum
lýðræði.“
STEFÁN JÓNSSON 29. NÓV.
’ Kæra þjóð! Beislum kraft-inn sem hér er, virkjum allthugsandi fólk. Náum saman ígrasrótinni og búum til nýtt Ís-land þar sem okkur öllum getur
liðið vel. Við erum þjóðin og vald-
ið er okkar.“
KRISTÍN TÓMASDÓTTIR 29. NÓV.
’ Þetta snýst nefnilega ekkilengur um pólitíska flokka.Þess vegna þurfum við nýtt afl.Við þurfum öll að sameinast,jafnvel þótt okkur greini á um
einstaka mál.“
EINAR MÁR GUÐMUNDSSON 3. JAN.
’ Við þurfum byltingu – núna– áður en það verður ofseint. Og ég er ekkert að tala umofbeldi eða neinn þess háttarhrylling, ég meina pólitíska,vits-
munalega og andlega byltingu.
Nýjan hugsunarhátt. Byltingu í
hegðun, atferli og framkomu.“
HALLDÓRA ÍSLEIFSDÓTTIR 3. JAN.
’ Við Íslendingar látum ekkisefa okkur! Og í þetta sinnmunum við Íslendingar ekkidofna og gleyma!“
KATRÍN ODDSDÓTTIR 22. NÓV.
Úr ræðunum
á Austurvelli
Óánægjan sem kraumaði meðal almennings síð-
asta vetur braust fljótt út í borgara- og mót-
mælafundum þar sem margir létu í sér heyra.
Mótmælin urðu fjölmennari og fjölmennari eftir
því sem á leið og þegar viðbrögð stjórnvalda létu
á sér standa varð staðan smám saman viðkvæm-
ari þar til á endanum sauð upp úr og óeirðir
brutust út við Alþingi Íslendinga.
Hvað?
Lára Hanna Einarsdóttir og Njörður P. Njarðvík
áttu bæði sinn skerf í almenningsumræðunni síð-
asta vetur hvort með sínum hætti. Njörður setti
fram hugmyndir um stjórnlagaþing og end-
urnýjun lýðveldisins. Lára Hanna segir ekki
sanngjarnt að dæma byltingarandann strax úr
leik en nú líti þó út fyrir að síðasti vetur hafi ekki
verið þau tímamót sem vonast var til.
Hver?
Á meðan mótmælin stóðu sem hæst fjaraði smátt
og smátt undan stjórnarsamstarfi Samfylking-
arinnar og Sjálfstæðisflokksins. Innanflokksátök
voru mikil. Innan Samfylkingarinnar var valda-
barátta. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir treysti ekki
Björgvini G. Sigurðssyni og stuðningsmenn
hennar unnu gegn honum. Ráðherrar Sjálfstæð-
isflokksins reyndu að standa saman.
Hvernig?
HRUN bankakerfisins aðdragandi þess olli
miklum pólitískum skjálfta í baklandi stjórnar-
flokkanna á þeim tíma, Sjálfstæðisflokksins og
Samfylkingarinnar. Á sama tíma var nær al-
gjör óvissa um framtíðina hjá íslenskum al-
menningi sem vissi ekki sitt rjúkandi ráð.
Fyrirtæki vissu ekki hvort, og þá hvernig,
þeim yrði bjargað frá gjaldþroti auk þess sem
fjárhags áhyggjur fólks almennt mögnuðust.
Innan Sjálfstæðisflokksins var deilt um nauð-
syn þess að semja við Alþjóðagjaldeyrissjóð-
inn þegar allt var hrunið. Flokkurinn skiptist í
hópa þeirra sem voru með því og á móti.
Auk þess var reiði í baklandi flokksins vegna
bankahrunsins og þeirrar ábyrgðar sem flokk-
urinn bar á því á mörgum vígstöðum. Ráð-
herrar flokksins stóðu þó saman og reyndu eft-
ir fremsta megni að sína samstöðu, skv.
heimildum Morgunblaðsins.
Innan Samfylkingarinnar var þó enn meiri
togstreita. „Hún gjörsamlega logaði stafna á
milli yfir langt tímabil,“ sagði einn ráðherra
Samfylkingarinnar í samtali við blaðamann.
Hann vildi ekki koma fram undir nafni, frekar
en margir aðrir heimildarmenn, í ljósi þess að
Rannsóknarnefnd Alþingis skilar skýrslu sinni
vegna bankarhrunsins 1. nóvember.
Augljóst vantraust
Ágreiningurinn innan Samfylkingarinnar
var djúpstæðari en hjá Sjálfstæðisflokknum.
Baklandi Samfylkingarinnar, þ.e. óbreyttir
flokksmenn og ekki síst ungliðahreyfingin,
tóku virkan þátt í þeirri reiðiöldu sem magn-
aðist sífellt í kjölfar hrunsins.
Þá ríkti á sama tíma vantraust milli helstu
forystumanna flokksins. Það átti að hluta til
rætur í því að Björgvini G. Sigurðssyni við-
skiptaráðherra og þar með ráðherra banka-
mála hafði verið haldið utan við helstu ákvarð-
anir er vörðuðu neyðarlögin og bankahrunið.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, formaður
Samfylkingarinnar, treysti honum ekki. Össur
Skarphéðinsson hélt því um taumana fyrir
Pólitískur titringur
á öllum vígstöðvum
Augljós innanflokksátök hjá stjórnvöldum
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Björgvin og Geir Þeir stóðu vaktina á blaðamanna-
fundum dag eftir dag. Fundirnir voru svo lagðir af.