Morgunblaðið - 02.10.2009, Qupperneq 25

25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 2009
Yfirvaldið Geir Jón Þórisson yfirlögregluþjónn bar höfuð og herðar yfir flesta fréttamenn á Austurvelli í gær. Þar stóðu prúðbúnir lögregluþjónar vörð vegna setningar Alþingis.
RAX
ÞAÐ ER þekkt staðreynd að
öflug þekkingarsköpun og vís-
indastarf skapa grunn að vel-
megun í nútímasamfélögum.
Fyrir þremur árum var mótuð
Stefna Háskóla Íslands 2006-
2011 um afburðaárangur í
menntun og vísindum. Lang-
tímamarkmið var sett um að Há-
skóli Íslands kæmist í hóp 100
bestu háskóla í heiminum, en á
Norðurlöndum eru nú 8 háskólar
á þeim lista. Háskólinn lagði í
þessa vegferð með því að setja áfangamark-
mið til 5 ára og einsetti sér að leggja al-
þjóðlega mælikvarða á árangurinn. Slíkir
mælikvarðar hafa verið skilgreindir til að
meta gæði háskóla á svipaðan hátt og mæli-
kvarðar til að meta hagvöxt, samkeppnishæfni
þjóða, árangur grunnskólanema (PISA), ofl.
Á þessum þremur árum hefur verulegur ár-
angur náðst í Háskóla Íslands og ég nefni hér
nokkur áþreifanleg dæmi. Einn helsti al-
þjóðlegi mælikvarðinn á árangur í vísindum er
fjöldi birtra greina um niðurstöður rannsókna
í kröfuhörðustu alþjóðlegu vísindatímaritum,
svokölluðum ISI-tímaritum. Á þremur árum
hefur árlegum birtingum vísindamanna við
Háskóla Íslands í þessum kröfuhörðu tímarit-
um fjölgað um 55%, úr 290 í 450 greinar. Þeg-
ar stefnan var sett, var markmið okkar að
birtingarnar yrðu orðnar a.m.k. 550 á árinu
2011, og því ljóst að vel miðar. Þessi árangur
hefur náðst vegna metnaðar og stefnufestu
vísindamanna Háskólans og vegna tengsla og
samstarfs þeirra við alþjóðlegar og innlendar
stofnanir, háskóla, fyrirtæki og sérfræðinga.
Birtingum í öðrum ritrýndum tímaritum, þar
á meðal íslenskum tímaritum, hefur fjölgað
um þriðjung á þessum þremur árum, og það er
mikilvægur mælikvarði um árangur í rann-
sóknum er snerta íslenska tungu, sögu og
samfélagsgerð.
Tilvitnunum í greinar vísindamanna Há-
skóla Íslands í alþjóðlegum vísindagreinum
hefur fjölgað um 76% á síðustu þremur árum,
en fjöldi tilvitnana er vel þekktur mælikvarði á
áhrif og gæði vísindastarfs. Einnig má mæla
slíkan árangur með því að líta til
þess hvernig erlendir samkeppn-
issjóðir hafa tekið umsóknum
vísindamanna. Framlög úr þess-
um sjóðum til vísindamanna Há-
skólans hafa aukist um 58% á
tímabilinu. Þetta er eftirtekt-
arverður árangur þegar litið er
til þess hve gífurlega hörð al-
þjóðleg samkeppni er um styrk-
ina.
Háskólinn skilgreindi fjöl-
marga mælikvarða til að meta
hvernig aukið vísindastarf skól-
ans styrkir tengslin við atvinnu-
og þjóðlíf. Má nefna að einkaleyfum og
sprotafyrirtækjum sem byggjast á rann-
sóknum við HÍ hefur fjölgað mikið undanfarin
ár og samstarf við íslenskt atvinnulíf hefur
aukist á öllum sviðum. Þá vekur sérstaka at-
hygli að framboð HÍ af ráðstefnum, mál-
þingum og fyrirlestrum opnum almenningi
nálgast nú að vera um 1000 á ári hverju.
Samstarf við erlenda háskóla
Háskóli Íslands hefur nýlega gert sam-
starfssamninga við 2 af þeim 5 háskólum sem
hæst eru metnir í heiminum í dag, Harvard-
háskóla og California Institute of Technology
(Caltech). Vísindamenn úr ýmsum greinum
við HÍ hafa um árabil verið í samstarfi við
kennara í þessum skólum, en í krafti samning-
anna koma kennarar frá Harvard hingað til að
kenna og leiðbeina í meistara- og dokt-
orsverkefnum. Jafnframt hafa ungir vís-
indamenn verið ráðnir sameiginlega af HÍ og
Harvard. Nemendur héðan fóru í annað sinn í
ár til Caltech til að vinna að rannsóknaverk-
efnum undir leiðsögn prófessora þar í líf-
efnafræði, rafmagns- og tölvuverkfræði og
eðlisfræði. Nemendur frá Caltech í jarðvís-
indum, sameindalíffræði og eðlisfræði komu á
móti til HÍ.
Nefna mætti mörg fleiri dæmi um samn-
inga sem gera stúdentum við HÍ fært að taka
hluta af námi við erlenda háskóla án þess að
greiða skólagjöld. Slíkur samningur hefur til
að mynda verið í gildi við University of Calif-
ornia, Santa Barbara, um árabil og í vikunni
sem leið gerðum við sambærilegan samning
við Virginia Tech háskólann. Norrænt og evr-
ópskt samstarf hefur jafnframt verið eflt, m.a.
með markvissri notkun á þeim möguleikum
sem Erasmus og Nordplus netin bjóða upp á.
Allir samningar sem Háskóli Íslands gerir við
erlenda háskóla byggjast á gagnkvæmum
ávinningi, og aldrei er greitt fyrir slíka samn-
inga. Þannig hefur Háskólinn í raun stækkað
íslenska menntakerfið á mjög þjóðhagslega
hagkvæman hátt.
Hvers vegna doktorsnám á Íslandi?
Í Finnlandi, Svíþjóð og Þýskalandi útskrif-
ast 300 doktorsnemar á hverja milljón íbúa. Í
Noregi og Danmörku er fjöldinn í kringum
200 á milljón íbúa, en í báðum þessum löndum
eru uppi áform um verulega aukningu vegna
kröfu frá atvinnulífinu. Litið er á doktorsnám
og öflugar vísindarannsóknir í þessum löndum
sem mikilvæga forsendu nýsköpunar og verð-
mætasköpunar, og eina lykilforsendu þekk-
ingarknúins atvinnulífs. Miðað við ofangreind
viðmið ættu 70 doktorsnemar að útskrifast á
Íslandi árlega. Á árinu 2008 útskrifuðust 23.
Við eigum því enn talsvert í land í samanburði
við nágrannaþjóðirnar.
Nýlega hafa verið veittar sameiginlegar
doktorsgráður (joint degrees) frá Háskóla Ís-
lands og evrópskum háskólum; ein frá HÍ og
Sorbonne háskólanum í París á sviði íslenskr-
ar bókmenntafræði, önnur á sviði jarðvísinda
frá HÍ og háskólanum í Toulouse í Frakk-
landi, en verkefnið er hluti svokallaðs Carbfix
verkefnis um kolefnisbindingu í bergi. Áður
hafa verið veittar sameiginlegar dokt-
orsgráður í rafmagns- og tölvuverkfræði,
jarðvísindum og tölfræði. Almennt eru gerðar
kröfur um að doktorsnemar við HÍ verji hluta
af náminu við erlendar stofnanir, en með sam-
eiginlegum gráðum gefst þeim tækifæri til að
stunda stóran hluta námsins við erlenda há-
skóla. Með sama hætti gefst nemendum frá
erlendum háskólum tækifæri til að stunda
hluta af sínu námi við HÍ undir leiðsögn okkar
vísindamanna. Erlendir háskólar gera strang-
ar kröfur til samstarfsháskóla og því má líta á
þetta sem skýran gæðastimpil á vísindastarf
við HÍ.
Vísindastarf Háskóla Íslands
á landsbyggðinni
Hluti af rannsóknarstarfi Háskóla Íslands
fer fram utan höfuðborgarsvæðisins. Rann-
sóknarmiðstöð í jarðskjálftaverkfræði er stað-
sett á Selfossi og Íþróttafræðasetur að Laug-
arvatni. Jafnframt eru rekin 8 Rannsókna- og
fræðasetur um landið. Meginviðfangsefni setr-
anna eru rannsóknir á sviði náttúrufræði,
loftslagsbreytinga, sjávarlíffræði, fisk-
sjúkdóma, landmótunar, sjávarspendýrafræði,
sagnfræði, ferðamálafræði, stofnstjórnun far-
fugla og varplíffræði. Rannsóknirnar eru
gerðar í víðtæku innlendu og erlendu sam-
starfi, bæði við háskóla, vísindastofnanir og at-
vinnulíf á viðkomandi stöðum. Náin samvinna
er milli rannsókna- og fræðasetra Háskóla Ís-
lands, Náttúrustofa, Þekkingarsetra, sveitar-
félaga og fyrirtækja. Ávinningur er marg-
þættur. Vísindastarf og leiðbeining stúdenta í
framhaldsnámi er verðmæt starfsemi í þágu
Háskóla Íslands, og sú þekking sem til verður
nýtist í alþjóðlegu tengslaneti skólans. Á sama
hátt njóta setrin alþjóðlegs samstarfsnets HÍ.
Með starfi setranna er lagt af mörkum við fjöl-
breytta atvinnuuppbyggingu um land allt.
Ég hef hér rakið í stuttu máli fáein dæmi
um áherslur og árangur í vísindastarfi Há-
skóla Íslands og viðleitni til að þjóna sem best
samfélaginu sem íslenskur en um leið vaxandi
alþjóðlegur háskóli. Í þeirri endurreisn sem
nú stendur yfir í íslensku samfélagi, er brýnt
að við missum ekki sjónar á því að hágæða vís-
indastarf leggur grunn að verðmætasköpun,
hagsæld, heilbrigðu samfélagi og bættri
menningu. Þekkingarsköpun er auðsköpun.
Því er afar mikilvægt að standa vörð um þann
árangur sem náðst hefur og vinna áfram af
stefnufestu.
Eftir Kristínu Ingólfsdóttur » Á þremur árum hefur
árlegum birtingum
vísindamanna við Háskóla
Íslands í þessum kröfuhörðu
tímaritum fjölgað um 55%,
úr 290 í 450 greinar.
Kristín Ingólfsdóttir
Höfundur er rektor Háskóla Íslands.
Vísindin eru grunnur velsældar