Saga - 1974, Blaðsíða 196

188
RITFREGNIR
hugsun um þjóðfélagsmál og skilning á þeim, hvort sem fremur
er hugsað um fortíðar- eða samtíðarþjóðfélag. Menn hafa krafist
þess að sagan fjalli um samhengi í þjóðfélaginu fremur en einstök
þekkingaratriði. Það verður varla séð á þessari bók að hún sé samin
með þessi markmið að leiðarljósi. Afar mikill hluti hennar er safn
fróðleiksatriða sem virðast ekki standa þar af öðrum ástæðum en
þeim að það hefur verið venja að svokallað menntafólk lærði þau
og kynni á þeim einhver skil. Hins vegar vantar mikið á að bent
sé á samhengið milli einstakra atburða og atriða sem fjallað er um.
Það vantar með öðrum orðum mikið á að það sem sagt er frá í bók-
inni öðlist tilgang í frásögninni vegna meginlína sem þar eru dregnar
upp. Ég á ekki við að það vanti alltaf að bent sé á samhengið milli
einstakra atriða. Þvert á móti er talsvert mikið gert að því, og
einkum er inngangskaflinn gott yfirlit yfir þróunarlínur í sögu
tímabilsins. Að þessu leyti stendur bókin sjálfsagt feti framar
öllum fyrirrennurum sínum. En mikill fjöldi frásagnaratriða stendur
samt ekki í neinu samhengi við þessar meginlínur. Sérstaklega finnst
mér bagalegt hvernig bókin þynnist út eftir síðari heimsstyrjöldina
og verður lítið annað en yfirlit yfir atburðarás í stjómmálum.
Höfundur bendir til dæmis mjög skarplega á hvernig stéttaand-
stæður útvötnuðust í stjómmálum á ámnum í kringum síðari
heimsstyrjöldina (bls. 244—46). En hann fer ákaflega lítið út í þær
andstæður sem komu upp í staðinn á milli þjóðernis- og einangrunar-
stefnu annars vegar og samvinnu- og innlimunarstefnu hins vegar.
Þar er ekki aðeins um að ræða ágreininginn um varnarmálin, heldur
einnig afstöðuna til fjárfestingar erlendra fyrirtækja, efnahags-
bandalaga Evrópu og einhliða útfærslu fiskveiðilandhejgi, semsagt
flest þau mál, sem valdið hafa alvarlegum deilum í íslenskum
stjómmálum síðustu tvo til þrjá áratugi. Af þeim sökum verður
til dæmis óskiljanlegt hvernig flokkarnir hafa valist saman í stjórn-
arsamstarf hér á landi að undanförnu.
Hefði verið lagt meira kapp á að rekja þróunarlínur í bókinni
hefði að sjálfsögðu orðið að takmarka frásögnina við færri efnis-
atriði. Og þá er auðvitað skylda mín að benda á eitthvað sem mætti
missa sig. Að vísu er það frá mínu sjónarmiði ekkert meginatriði ná-
kvæmlega hverju menntaskólanemar fá nasasjón af í sögu. Aðalat-
riðið er að tíminn sem sögukennslan fær í skólunum sé notaður til að
kenna eitthvað frjótt sem vekur áhuga á þjóðfélagsmálum. En sem
dæmi má benda á að mér finnst óþarfi að rekja baráttuna fyrir
endurskoðun stjórnarskrárinnar á árunum 1881—95 frá ári til árs
eins og gert er í bókinni. Mér finnst ekkert sáluhjálparatriði að
menntaskólanemar fái að vita hvemig stjórnarskrárfrumvarpinu
hafi reitt af árið 1887 eða hvað miðlunin 1889 hafi verið. Mér