Saga - 1974, Side 201

RITFREGNIR
193
Engu að síður tel ég feng að henni og slíkum bókum yfirleitt, ein-
faldlega vegna þess, að þær geta stuðlað að auknum áhuga almenn-
ings á sögulegum fræðum. Stærsti kostur bókarinnar er þó enn
ónefndur: Hún er ævisaga Brynjólfs biskups og fjallar um hann
sjálfan, — en ekki Ragnheiði.
Jón Þ. Þór.
Sagnfræðirannsóknir — Studia historica. Sagnfræði-
stofnun Háskóla íslands. Ritstjóri: Þórhallur Vilmund-
arson. 2. bindi. Björn Teitsson: EIGNARHALD OG
ÁBÚÐ Á JÖRÐUM í SUÐUR-ÞINGEYJARSÝSLU
1703—1930. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík,
1973. 183 bls., 2 kort.
Meðan Vesturheimsferðir voru mestar úr ofsetnum sveitum fyrir
110—90 vetrum, örvaðist skilningur á því sem um ábúð á jörðum
var rökrætt eða þá kveðið sér til raunabótar: „Hver einn bær á
sína sögu, sigurljóð og raunabögu . . . dauða og lífs er enginn veit.“
Nú er líklega aftur að hverfa sá siður að draga ályktanir um þau
efni úr dæmum gripnum af handahófi. Reynt er í staðinn að komast
að tölulegum staðreyndum eftir hlutlausa könnun á marktæku
úrtaki úr þeirri heild sem kanna skal. Þessi bók gerir það og nær
aðeins yfir staka sýslu, en jarðafjöldi hennar á 19. öld nam 6%
■larða á Islandi. Mynd atburðarásar á 6% ábýla gefur margt í skyn
víðar kringum land en einkum í Múlasýslum og á Norðurlandi öllu.
Varðar sú ályktun jafnt hallærisafleiðingar fyrri tíða sem færslu
meirihlutans af jörðum yfir í bændaeign og sjálfsábúð snemma á
20. öld. Höfundur setur sér frá byrjun víðtæk markmið og sérlega
bað að afla gagna til að svara spumingum sem þessum:
Hverjir áttu jarðirnar og hvemig og hvers vegna skiptu þær
um eigendur? — Hvernig var búið að hinum fjölmenna hópi leigu-
liða? — Hvenær og hvernig fjölgaði jörðum í sjálfsábúð? —
Hvenær og hvernig óx byggð í þessum sveitum eða drósti saman og
hvaða mannfjöldi hlaut þar viðurværi sitt á ýmsum tímum?
Traustleiki svara sem við þessu em gefin er í bezta lagi, miðaður
við það sem enn hefur tekizt með sögukönnun hérlendis. Fyrir það
öryggi er sjálfsagt mörgum mönnum að þakka og batnandi aðstöðu
til hennar við háskólann. En miklu veldur það tvennt að Bjöm
Teitsson mag. art. er að ætt og uppeldi samvaxinn því héraði sem
bann lýsir og er manna grandvarastur að upplagi og skólatamn-
mgu. Af því hve byggðarannsóknamenn munu oft þurfa, í breyttum
bugartengslum, að vitna í þetta rit fagna ég engum eiginleika þess
meir en þeim að ályktanir eru þar látnar ógerðar hvenær sem höf-
13