Saga - 2000, Blaðsíða 95

ÍSLENSKT SAMFÉLAG 1550-1830 1SAGNARITUN 20. ALDAR
93
þekkingar eða rökstuðnings.38 Einhvern veginn tókst henni að
komast að þeirri niðurstöðu að bók Jóns Aðils frá 1919 væri yfir-
full af íslenskri þjóðrembu.39 Þessi skoðun hefur komist inn í flest
dönsk yfirlitsrit um sagnfræði og kennslubækur í sögu undan-
farin 35 ár.40
Ritgerð Jóns Aðils frá 1897 um einokunarverslunina er allt ann-
arrar gerðar en doktorsrit hans 22 árum síðar.41 Þótt sumar
staðreyndir bókarinnar sé þar líka að finna, einkennist ritgerðin
umfram allt af ályktunargleði ungs fræðimanns sem finnst það
augsýnilega ekki slæmt að geta með góðum fræðimannsrökum
ufhjúpað pólitískar blekkingar um íslandssöguna.
Þegar Jón Aðils skrifaði grein sína rétt fyrir aldamótin 1900 var
stuðningur við frjálsa verslun víða mikill samhliða fordæmingu á
Verslunarhömlum og því lá einokunarverslunin danska á íslandi
1602-1787 vel við höggi stjórnmálamanna. En Jón sýnir með
skýrum rökum að einokunarverslun hafi á sínum tíma hvarvetna
þótt hið eðlilega verslunarskipulag.
Jón rekur ítarlega tvímælalausan stuðning íslenskra lærdóms-
urannna og höfðingja við einokunarverslunina alla tíð, t.d. þeirra
Irænda Jóns og Páls Vídalíns um aldamótin 1700,42 en einkum þó
þegar íslenskir embættismenn mótmæltu nær allir hugmyndum
3® „Stokfisk og Rundetám", Þess ber að geta að 1961 hafði skáldverk Hall-
dórs Laxness, íslandsklukkan, nýlega verið gefið út á dönsku en í skáldsög-
unni er því haldið fram að Kaupmannahöfn hafi á sfnum tíma verið byggð
að mjög miklu Ieyti fyrir gróða af íslandsverslun Dana. Sennilega var
'Astrid Friis aðallega að bregðast við þessari söguskoðun í grein sinni en
hún hefur varla haft hug á því að deila á skáldsögu og þótt ádeila á fræði-
mann í lítilli blaðagrein hæfa betur stöðu sinni og stétt.
39 Viðmælendur mínir meðal danskra sagnfræðinga sem lesið hafa bók Jóns
Aðils, en þeir eru ekki margir, finnst þessi gagnrýni Astrid Friis vera með
öllu óskiljanleg. Engin eining er þannig um málið í Danmörku en algeng-
asta og Iífseigasta túlkunin eins og er felst í fullu samþykki við ummæli
Friis.
4® T.d. Helge Gamrath & E. Ladevig Petersen, Danmarks historíe. Ole Feld-
bæk, prófessor í sagnfræði við Kaupmannahafnarháskóla, sem sennilega
er færasti fræðimaður Dana í verslunarsögu, nýtir hins vegar gjaman um-
rædda bók Jóns Aðils sem mjög marktæka heimild.
44 Jón Jónsson (Aðils), „Den danske regering og den islandske monopol-
handel".
42 Sama heimild, bls. 547.