Saga - 2000, Blaðsíða 119

SAGAN AF ÞJÓÐRÍKISMYNDUN ÍSLENDINGA1830-1944
117
sp°rgöngumanna hans. Aftur á móti eru þær skrifaðar um menn
sem voru uppi á tímum miklu stríðari innri átaka í íslenskum
stjórnmálum og bera óhjákvæmilega merki þess. Þær eru líka
niótaðar af því kalda stríði sem geisaði þegar þær voru skrifaðar;
kannski eru þær umfram allt tilraunir til að fá pólitískum hreyf-
lngum samtímans pólitíska fyrirrennara eða skírara. Líta má á
hetjusögu Kristjáns Albertssonar um Hannes Hafstein sem lög-
helgun á ríkiserfðaröðinni sem hófst með valdatöku Heimastjórn-
arflokksins undir forystu Hannesar Hafsteins árið 1904 og hefur
haldið áfram, með hléi á valdaskeiði Framsóknarflokksins
1927-42, til Sjálfstæðisflokks okkar tíma. Saga Jóns Guðnasonar
Urn Skúla Thoroddsen er að vísu miklu hófstilltari í framsetningu,
en hún er engu að síður tilraun til að finna róttækri alþýðuhreyf-
m8u landsmanna upphafsmann meðal forystumanna sjálfstæðis-
Aaráttunnar og gera þannig Alþýðubandalag ritunartímans að erf-
lngja að frelsisbaráttu þjóðarinnar.
Samtímis þessum ævisögum voru skrifaðar miklar stofnanasög-
Ur íslenskra ríkisstofnana, sögur sem mætti kalla skýrslur um
Þjóðríkismyndunina eða sjálfsævisögubrot ríkisins. í þessum
flokki nefni ég fyrst þrjú rit. Eitt er Réttarsaga Alþingis eftir Einar
^mórsson, fyrsta bindið í Sögu Alþingis, árið 1945. Hún fjallar um
Alþingi frá upphafi til 1944, bæði hið foma og nýja, og þar er
mesta yfirlit sem til er um skipulag löggjafarþingsins á tímum
þjóðríkismyndunar. Annað er Alþingi og frelsisbaráttan 1874-1944
eflir Bjöm Þórðarson, sem kom út í Sögu Alþingis árið 1951. Hið
þriðja er tveggja binda saga Stjórnarráðs íslands 1904-64 eftir
Agnar Kl. Jónsson sem kom út árið 1969. Höfundarnir vom allir
'ögfræðingar og embættismenn ríkisins, Björn raunar á eftirlaun-
Um þegar hann vann verk sitt, og allir vom þeir ráðnir til að skrifa
rfl sín á kostnað ríkisstofnana. Rit þeirra hafa líka mörg einkenni
sjálfsævisögunnar, standa dyggilega með þeim stofnunum sem
Sagt er frá og sjá söguna frá sjónarhóli þeirra. Þeir standa líka oft-
ast rneð máttarstólpum þjóðfélagsins. í frásögn sinni af stjórnar-
skrárbaráttu landshöfðingjatímans fylgir Bjöm Þórðarson þannig
n°kkurn veginn túlkunum Benedikts Sveinssonar, þess manns
Sem leiddi baráttuna og komst næst því að erfa sess Jóns Sigurðs-
s°nar sem þjóðarleiðtogi.25 Það kemur líka fyrir Agnar Kl. Jónsson
Sjá t.d. Bjöm Þórðarson, Alþingi og frelsisbardttan 1874-1944, bls. 58. - Sbr.
Gunnar Karlsson, Frd endurskoðun til valhjsku, bls. 43.