SunnudagsMogginn - 05.09.2010, Qupperneq 42

42 5. september 2010
B
andaríkjamenn hafa sannarlega
verið fundvísir á efni í afþrey-
ingarmyndir sínar og gert þær
að risavöxnum iðnaði sem er ein
traustasta útflutningsvara þjóðarinnar á
meðan önnur geldur afhroð. Nú er annað
upp á teningnum; The American, sem
leikstýrt er af Anton Corbijn, er sögð ná
fjarska vel evrópsku andrúmi, gerist á
meginlandinu með fjölda evrópskra leik-
ara og er ætlað að ná sérstaklega til Evr-
ópubúa. Þar skilur á milli The American
og hinnar almennu bandarísku afþrey-
ingar.
Vissulega fer ein glæstasta Holly-
woodstjarnan, sjálfur George Clooney,
með aðalhlutverkið, en leikarinn, sem
nýtur alheimsvinsælda, er þekktur fyrir
að velja sér hlutverk á öðrum forsendum
en kollegar hans flestir. Hugsar fyrst og
fremst um gæði hlutverkanna, ekki
gróðamöguleikana. Svo mikið er víst að
hann er einn fárra toppleikara sem hefðu
tekið aðalhlutverkið í mynd Hollendings
sem er kunnastur fyrir hljómleikamyndir
(Metallica, Depeche Mode o.fl.) og tekið
sér stöðu í miðjum hópi lítt þekktra meg-
inlandsleikara og -kvikmyndagerð-
armanna.
Fyrstu atriðin í The American innihalda
– líkt og bókin – knappar samræður. Þau
gerast í tómlegri, snævi þakinni Svíþjóð,
þar sem Jack (Clooney) er í fjallgöngu
ásamt Ingrid (Björklund), en samband
þeirra er ekki kynnt nánar. Byssukúla
leyniskyttu klýfur frostkalt loftið og
næstu mínútur verða áhorfendur að
spyrja sig veigamikilla spurninga. Hver er
Jack (sem gæti heitið Edward)? Hver er
ástæðan fyrir því að einhver vill koma
honum fyrir kattarnef? Því bregst hann
eins við og hann gerir, einkum hvað varð-
ar stúlkuna, sem hann yfirgefur?
Fæstar kvikmyndir frá stóru kvik-
myndaverunum vestra láta áhorfendur
vera að velkjast í vafa um slíkt, en The
American skilur fúslega eftir margar
ósvaraðar spurningar, m.a. gleggri upp-
lýsingar um hvað er í gangi á upphafs-
mínútunum, hvað er skilið eftir ósvarað
og ósagt. Myndin er lauslega byggð á bók-
inni A Very Private Gentleman eftir Mart-
in Botth sem kom út 1991. Hún var frum-
sýnd í vikunni og er áberandi frávik frá
„norminu“: Bandarísk framleiðsla sem
lítur út fyrir að vera evrópskari en villan
hans Clooneys á Ítalíu.
Corbijn hefur sagt að hann gruni að
mörgum þyki The American hæggeng.
Control, sem hann lauk við 2007, hlaut
góða dóma, en hún var sjálfsævisöguleg,
byggð á lífshlaupi Ians Curtis, söngvara
breska pönkbandsins Joy Division, sem
framdi sjálfsmorð 1980. Hann telur að
alltof miklar upplýsingar komi iðulega
fram í kvikmyndum samtímans. Svo sé
ekki um persónu George, en þær nægi til
að fylgja eftir hamskiptunum sem hann er
að reyna að framkvæma.
Eins og í bókinni er Jack völundur í
höndunum, en það sem hann er að bauka
við á verkstæðinu eru ekki handsmíðaðar
fiðlur eða gauksklukkur, heldur öflug
vopn, sérsmíðuð fyrir launmorðingja og
álíka geðuga viðskiptavini. Jack hefur
mátulegar siðferðilegar áhyggjur af smíð-
um sínum, þær eru vinnan hans og hann
er fær á sínu sviði.
Líkt og flestir með vafasama fortíð lætur
Jack lítið fara fyrir sér og er sífellt á verði.
Þegar myndin hefst er hann að losa sig við
síðasta veiðiriffilinn sem hann hefur
smíðað fyrir kvenkyns viðskiptavin,
skyttu að nafni Mathilde (Thekla Reuten).
Hann heldur til miðaldabæjar í Abruzzo til
að losa sig við þá sem eru á hælum hans,
og ljúka við smíðisgripinn. Gleðikona og
prestur komast að leyndarmálum hans og
reyna að létta á hans langþreyttu sál.
The American er að miklu leyti saga um
einfara, því skiptu kvikmyndagerð-
armennirnir um þjóðerni hans og fylltu
myndina af evrópskum leikurum og
tæknimönnum. Á hinn bóginn kemur
fjármagnið frá bandaríska dreifingarað-
ilanum Focus, sem lagði fram 20 milljónir
dala í framleiðsluna.
Jack er umhugað um að fara að hægja á
sér. En getur hann breytt lífi sínu? Á að
gefa honum tækifæri til þess? Er hægt að
skella byssunni í slíðrið og hætta? Það eru
spurningarnar bak við myndina.
Corbijn lítur á myndina eins og vestra;
siðferðilega sögu af góðu gegn illu. Ein-
hver hefur gert öðrum rangt til og vill
flýja af hólmi en fortíðin eltir hann uppi.
Clooney, sem kemur fyrir augu bíógesta
að ári í The Descendants eftir Alexander
Payne (Sideways), hafði áhyggjur af því
hvernig myndin ætti að enda og valdi
óvenjulegan kost. Þetta er ekki mynd sem
má líkja við Ocean’s Eleven. Uppbygg-
ingin og tónninn er evrópskur inn að
beini. 70 milljón dala mynd er einnig fjarri
því að teljast „listræn“.
Clooney hefur gefið upp hvers vegna
hann valdi og hvað hann vildi sjá í The
American. Ætlunin var að gera mynd í
anda erlendra mynda áttunda áratugarins
sem hafa haft svo sterk ítök í huga leik-
stjóra í dag. Halda kostnaðinum niðri og
hafa áhrif kvikmyndaversins sem allra
minnst. Svo er að bíða og sjá hvernig til
tekst.
George Clooney er þekktur fyrir að velja sér hlutverk á öðrum forsendum en flestir kollegar.
Gráhærður
gæðadrengur
Þar kom að því: Bandaríkjamenn gera mynd
markvisst fyrir Evrópubúa. Þessa dagana er ver-
ið að frumsýna The American, með George Cloo-
ney. Efnis- og útlitslega höfðar hún meira til íbúa
gamla heimsins en við eigum von á úr vesturátt.
Sæbjörn Valdumarsson saebjorn@heimsnet.is
Leikstjóri: J. Lee Thompson. Að-
alleikarar: Tony Curtis, Yul Brynner,
Sam Wanamaker, Christine Kauf-
mann, Brad Dexter. 122 mín.
Bandaríkin/Júgóslavía 1962.
TIL að byrja með er gott að
hafa í huga að myndirnar sem
teknar eru til umfjöllunar í þess-
um dálki þurfa ekkert endilega
að vera háklassískar frá kvik-
myndasögulegu sjónarmiði. Hér
er einnig pláss fyrir verk sem af
einhverjum ástæðum eru mér
einkar minnisstæð, jafnvel hjart-
fólgin eins og það sem nú verður
rifjað upp og liggja ástæðurnar í
augum uppi!
Taras Bulba er flestum gleymd,
stórmynd um átök milli Pólverja
og kósakka á 17. öld. Upphafið
má rekja til þess er kósakkar
gengu í lið með pólskum herjum
til að stöðva innrás Tyrkja í Evr-
ópu. Pólverjar hugðust innleiða
kósakka í ríki sitt í framhaldinu
en mættu yfirgnæfandi mótstöðu
undir forystu kósakkahöfðingjans
Taras Bulba. Árin líða, Taras
eignast soninn Andre (Curtis),
sem hann sendir í nám við há-
skólann í Kænugarði. Þar kynnist
hann Natalíu (Kaufmann), dóttur
pólska landstjórans, og ástir
þeirra eru fyrirfram dauðadæmd-
ar.
Kaufmann var (og er) stór-
glæsileg, jafnvel svo að undirrit-
aður var gjörsamlega friðlaus í
sínum 17 ára kroppi fyrr en hann
hafði lagt heiður sinn að veði og
rænt plakati með henni úr út-
stillingunni þar sem hann sá
myndina. Það var í fimbulkulda í
Helsinki í Finnlandi, ég man ekki
hvort ég skalf meira af hræðslu
eða kulda meðan á gripdeildinni
stóð. Plakatinu hef ég glatað en
athöfnin lifir þótt ástin sé kuln-
uð. Myndin er epísk stórmynd,
einföld en mögnuð, byggð á sögu
Gogols. Hástemmd, harmræn og
gott dæmi um slíkar myndir, sem
eru löngu úr sögunni. Það er af
Curtis og Kaufmann að segja að
hann hafði betur en undirritaður;
þau giftust og eignuðust tvö
börn. Þá sneri hún aftur til Aust-
urríkis og er enn þann dag í dag
geysivinsæl leikkona á meðal
þýskumælandi þjóða.
saebjorn@heimsnet.is
Kvikmyndaklassík: Taras Bulba
Ástarharmar í austri
Taras Bulba er flestum gleymd.
Sunnudagur 5. sept. 2010
kl. 21.00
Leikstjóri: David Lynch.
Leikarar: John Hurt, Ant-
hony Hopkins, Anne Banc-
roft, John Gielgud. 124
mín. Bandaríkin 1980.
Áhrifamikil bíómynd um
einstakt lífshlaup Johns
Merricks (John Hurt), sem
kallaður var Fílamaðurinn
vegna hryllilegs vanskapn-
aðar. Þar sem fólk hélt að
færi skrímsli bjó undir við-
kvæm, falleg sál og heið-
ursmaður, sem Hurt tekst
að lýsa á ógleymanlegan
hátt í erfiðu hlutverki undir
hrikalegu og fyrir-
ferðarmiklu gervi. Hopkins fer mikinn sem hjálparhella Fíla-
mannsins og kemur honum úr eymd viðundurs fjölleikahúsa í
álit og eftirlæti góðborgaranna. Sérlega vel tekin í svart/hvítu,
af Freddie Francis sem færir okkur listilega inn í dimma og
drungalega London aldamótaáranna 1900. Myrk, áhrifarík og
ógleymanleg, þökk sé ásækinni leikstjórn Lynch, leik, förðun,
búningum og handriti, allt ósvikið afbragð.  Mynd helgarinnar á skjánum
Fílamaðurinn –
The Elephant Man
Kvikmyndir