SunnudagsMogginn - 05.12.2010, Síða 20

20 5. desember 2010
Þ
að er orðinn býsna stór hópur af
fólki, sem komið hefur við sögu
á ritstjórn Morgunblaðsins á
undanförnum áratugum. Sumir
hafa varið mestum hluta starfsævi sinnar
þar. Aðrir hafa haft skemmri viðdvöl og
komið við sögu annars staðar í samfélag-
inu. Þetta á ekki sízt við um pólitíkina.
Flestir formenn Sjálfstæðisflokksins síð-
ustu 50 ár hafa haft einhver slík tengsl við
blaðið. Einu undantekningarnar eru Bjarni
Benediktsson, núverandi formaður flokks-
ins og Jóhann heitinn Hafstein. Og aðrir
forystumenn flokksins hafa einnig komið
við sögu. En þessi pólitísku tengsl eru ekki
bara við Sjálfstæðisflokkinn. Fólk, sem
gegnir lykilstöðum hjá bæði Samfylkingu
og Vinstri grænum nú um stundir hefur
starfað á ritstjórn Morgunblaðsins.
Tengsl ritstjórnar Morgunblaðsins við
menningarlífið hafa ekki verið minni en
við pólitíkina, þótt þau hafi verið á annan
veg. Á bak við það er löng saga og sterk
hefð. Valtýr Stefánsson, ritstjóri blaðsins
frá 1924 til dauðadags 1963 hafði mikil
tengsl við menningarlífið á sínum tíma
enda eiginkona hans, Kristín Jónsdóttir, í
hópi frumherja og fremstu listmálara
þjóðarinnar á fyrri hluta 20. aldar. Og það
kom í hlut dr. Matthíasar Johannessen,
sem sl. miðvikudag, var gerður að heið-
ursdoktor við Háskóla Íslands að stýra
menningarstefnu Morgunblaðsins í um-
róti kalda stríðsins, ásamt ritstjórn þess að
öðru leyti, sem ekki var lítið afrek.
Úr þeim frjóa jarðvegi, sem þannig varð
til á ritstjórn Morgunblaðsins hefur
sprottið afreksfólk á ýmsum sviðum
menningar, rithöfundar, leikskáld, ljóð-
skáld o.fl. Einn af þeim, úr þessum hópi,
sem hefur af hógværð en staðfestu og list-
fengi, unnið mikið menningarafrek er
Ragnar Axelsson, ljósmyndari, sem starf-
að hefur á ritstjórn blaðsins frá 18 ára
aldri, eða frá árinu 1976. Vitnisburð um
þetta afrek Raxa má sjá á sýningu í Gerð-
arsafni í Kópavogi um veiðimenn norð-
ursins, líf fólksins á norðurslóðum. Og
ánægjulegt að forsvarsmenn Kópavogs-
bæjar sýndu honum þann sóma að gera
hann að heiðurslistamanni Kópavogs árið
2010.
Ljósmyndarar Morgunblaðsins hafa
jafnan verið öflugur hópur innan rit-
stjórnarinnar en jafnframt hópur, sem
náði að skapa sér sérstöðu. Á árum áður,
þegar miklar skipulagsbreytingar stóðu
yfir á ritstjórninni fannst mér ég tapa öll-
um fundum með ljósmyndurum blaðsins.
Það var engin leið að koma á þá böndum.
Ólafur K. Magnússon var meirihluta
starfsævi sinnar þar fremstur í flokki.
Raxi ólst upp undir handarjaðri hans.
Ljósmyndasafn Ólafs K. Magnússonar,
sem Einar Falur Ingólfsson hefur haft for-
ystu um að koma skipulagi á, er gullnáma
heimilda um Ísland á fyrstu áratugum lýð-
veldisins.
Raxi, þessi ungi piltur, sem nú er kom-
inn yfir fimmtugt og hefur alla tíð látið lít-
ið yfir sér, hefur unnið einstakt afrek, ekki
bara á mælikvarða okkar hér á þessari
eyju, heldur á alþjóðavísu með því að ljós-
mynda lífshætti fólks á norðurhjara ver-
aldar og tryggja með því að heimildir um
líf þess verða til, hvernig sem fer um
framtíð þess á þeim slóðum á næstu ára-
tugum, sem enginn getur spáð fyrir um.
Þetta hefur Raxi gert án þess, að sér-
staklega væri eftir því tekið ásamt því að
sinna daglegum störfum sínum á ritstjórn
Morgunblaðsins.
Með myndum sínum frá norðrinu hefur
Raxi ekki aðeins tryggt að heimildir verða
til um menningu fólksins, sem þar býr.
Hann hefur líka þau áhrif með myndunum
að beina athygli okkar að því, sem okkur
stendur sem þjóð nær en flest annað. Við
lifum í útjaðri veraldar þessa fólks en við
erum engu að síður í hópi næstu nágranna
þess og þess vegna eigum við að láta örlög
þess okkur nokkru varða.
Það er ekki oft sem ljósmyndir hafa
áhrif á utanríkisstefnu þjóðar. En myndir
Raxa í Gerðarsafni eiga að hafa þau áhrif á
utanríkisstefnu íslenzka lýðveldisins, að
það beini kröftum sínum að málefnum
nágranna okkar í norðri.
Myndirnar lýsa einföldu og fábrotnu lífi.
Við hér skiljum ekki, hvernig þetta fólk
lifir af. En út af fyrir sig skiljum við heldur
ekki, þegar við lesum sögu okkar eigin
þjóðar, hvernig hún lifði af í þessu landi
öld eftir öld þegar fólk svalt til dauða m.a.
vegna þess, að dönsku skipin komu ekki
með nægilegt magn af matvöru til lands-
ins.
Fólkið, sem Raxi fjallar um í myndum
sínum er af öðrum kynþætti en við en þó
er það okkur mjög nákomið. Það hefur lif-
að af við erfiðar aðstæður. Við lifðum af í
myrkri, kulda og einangrun. Hvernig var
hægt að vera til á Íslandi áður en rafmagn
og hiti komu til sögunnar?
Á bak við þessar myndir – eins og öll al-
vöru menningarafrek – er óhemju vinna,
erfið ferðalög og jafnvel hættuleg en jafn-
framt djúpur skilningu á lífi fólksins. Á
bak við þetta látleysi og hógværð er mikill
listamaður á ferð.
Matthías Johannessen sagði stundum,
að ef Jóhann Sebastian Bach boðaði til
blaðamannafundar á okkar dögum mundu
fáir blaðamenn og fréttamenn mæta, svo
takmarkaður væri skilningur samtímans á
því, sem máli skipti. Það er eins gott fyrir
okkur samstarfsmenn Raxa á undan-
förnum áratugum að átta okkur á með
hverjum við vorum að vinna!
Ég efast ekki um, að Ragnari Axelssyni
hefur þótt nokkuð til þess koma átján ára
gömlum að vera ráðinn til starfa á Morg-
unblaðinu.
Nú er það Morgunblaðinu vegsauki að
hafa Raxa í hópi starfsmanna sinna.
Á bak við látleysi og hógværð er
mikill listamaður á ferð
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
W
olfgang Amadeus Mozart var aldrei
heilsuhraustur maður. Haustið 1791 var
honum þó óvenju erfitt. Hann hélt þá til
Prag til að fylgjast með uppsetningu á
nýjustu óperu sinni, La clemenza di Tito, en veiktist
heiftarlega fljótlega eftir komuna. Mönnum gekk illa að
átta sig á því hvað amaði að honum og í ævisögu hans,
sem Franz nokkur Niemetschek skráði, kemur fram að
tónskáldið hafi verið fölt og niðurdregið meðan á dvöl-
inni í Prag stóð.
Ekki lagaðist heilsufarið við komuna heim til Vín-
arborgar, áfram dró af Mozart sem þó gat unnið. Lauk
meðal annars við klarínettukonsert sinn, hélt áfram
með Sálumessuna og stjórnaði uppfærslu á Töfraflaut-
unni 30. september. Hermt er að Mozart hafi rambað á
barmi þunglyndis á þessum tíma, orðið tíðrætt um
dauðann og sagt að Sálumessan væri í raun ætluð honum
sjálfum. „Ég finn,“ var haft eftir honum, „að ég á ekki
langt eftir; ég er sannfærður um að eitrað hafi verið fyrir
mig. Ég get ekki hætt að hugsa um það.“
Eiginkona Mozarts, Constanze, hafði að vonum miklar
áhyggjur af bónda sínum og gerði allt sem í hennar valdi
stóð til að hressa hann við. Fékk hann meðal annars til
að leggja Sálumessuna frá sér um stund og ljúka í staðinn
við Frímúrarakantötuna sem samin var í tilefni af opnun
nýrra bækistöðva þeirrar ágætu reglu í Vínarborg. Þessi
áætlun gekk upp, Mozart braggaðist aðeins og var við-
staddur frumflutning á Frímúrarakantötunni 18. nóv-
ember. Féll verkið í frjóa jörð.
En Adam var ekki lengi í paradís. Aðeins tveimur dög-
um síðar var Mozart orðinn rúmfastur, sannfærðari en
nokkru sinni um að eitur vætlaði í æðum. Hann þjáðist
af þrota, uppköstum og allsherjar verkjum. Svo mikill
varð þrotinn undir það síðasta að Mozart gat ekki einu
sinni sest upp í rúminu. Allir sáu í hvað stefndi.
Ýmsar heimildir eru um síðustu klukkustundirnar í
lífi Mozarts og ber þeim ekki öllum saman. Svo virðist
þó að hann hafi látið færa sér nóturnar að Sálumessunni
og jafnvel hnikað einhverju til. „Sagði ég ykkur ekki að
ég væri að skrifa þessa sálumessu fyrir sjálfan mig?“ er
haft eftir honum í ævisögunni sem Niemetschek skráði.
Á dánarbeðinum hjá Mozart voru Constanze og henn-
ar nánasta fjölskylda sem tónskáldið hafði miklar mætur
á. Hann gaf upp öndina á slaginu klukkan eitt eftir mið-
nætti á þessum degi 1791.
Aumingja Constanze bugaðist alveg við áfallið. „Ég get
ekki einu sinni komið taumlausum harmi hinnar dyggu
eiginkonu hans í orð,“ skrifaði Sophie, systir Constanze,
síðar, „þegar hún fleygði sér niður á hnén og sárbændi
almættið að miskunna sig yfir sig. Hún gat ómögulega
slitið sig frá honum enda þótt ég þrábæði hana.“
Mozart var jarðsunginn og borinn til grafar í St. Marx-
kirkjugarðinum í Vínarborg tveimur dögum síðar að
viðstöddu fámenni, eins og tíðkaðist um útfarir á þess-
um tíma. Sumar heimildir herma að snjóbylur hafi sett
svip sinn á athöfnina, aðrar að stillt hafi verið í veðri.
Læknisfræðin var skammt á veg komin þegar Mozart
kvaddi þennan heim og aldrei hefur fengist staðfest
hvað olli dauða tónskáldsins. Ýmsar tilgátur hafa verið
uppi gegnum tíðina, sú dramatískasta að kollegi Moz-
arts, Antonio Saleri, hafi byrlað honum eitur. Eins
krassandi og tilgátan er bendir fátt til þess að hún fái
staðist. Það breytir ekki því að illar tungur höfðu slæm
áhrif á Saleri og fékk hann á endanum taugaáfall.
Önnur tilgáta er sú að Mozart hafi í raun verið fórn-
arlamb eigin ímyndunarveiki en hann mun hafa verið
sannfærður um að lyf sem innihélt silfurhvítan málm
hafi verið heilsu hans bráðnauðsynlegt. Þannig hafi
hann óvart eitrað fyrir sjálfan sig. Flestar seinni tíma
rannsóknir benda þó til þess að Mozart hafi látist af eðli-
legum orsökum. Hann var ekki nema 35 ára.
orri@mbl.is
Mozart
deyr eftir
veikindi
Tónskáldið mikilvirka, Wolfgang Amadeus Mozart.
AP
’
Ég finn að ég á ekki langt eftir;
ég er sannfærður um að eitrað
hafi verið fyrir mig.
Aðdáandi leggur blómsveig á leiði Mozarts í Vínarborg.
Reuters
Á þessum degi
5. desember 1791