SunnudagsMogginn - 05.12.2010, Blaðsíða 51

5. desember 2010 51
ákveðið að ég skrifaði bókina. Ég hófst
handa í árslok 2001 og vann að handrit-
inu til ársins 2008. Þá tók við uppsetning
og prentferli.“
Margrét segir verkefnið hafa verið
afskaplega skemmtilegt. „Ég er stundum
spurð að því hvort ég hafi ekki verið orð-
in leið á þessu. Þetta hafi tekið svo langan
tíma. Svarið er afdráttarlaust nei, ég varð
aldrei leið á þessu verkefni. Þetta var all-
an tímann mjög skemmtileg og skapandi
vinna. Vonandi skilar það sér í bókinni.“
Margrét lýkur lofsorði á ritnefnd
bókarinnar sem mun hafa verið afar frjó.
„Ritnefndin var einungis skipuð konum
en eins og við þekkjum er þetta mikil
kvennastétt. Félagið hafði mikinn metn-
að gagnvart þessu verki enda var mark-
miðið að sýna stéttinni þá virðingu sem
hún á skilið.“
Ætluð almenningi
Margrét lagði áherslu á að bókin væri
ætluð almenningi, ekki bara hjúkr-
unarfræðingum og starfsfólki í heilbrigð-
isstéttum en stæðist jafnframt fræðilegar
kröfur. „Hjá félaginu er til mikið af
bréfaskiptum hjúkrunarkvenna í millum
og notast ég talsvert við þær heimildir.
Það ljær að mínu mati bókinni persónu-
legri blæ. Það er mikilvægt að afstaða
stéttarinnar komi fram – konurnar fái að
tala. Sú stefna var líka tekin frá upphafi
að hafa sjónarhornið breitt, tala um
menntunina, störfin, félagsstörfin og hið
persónulega líf hjúkrunarkvenna. Í raun
var það óhjákvæmilegt enda bjuggu
fyrstu hjúkrunarkonurnar inni á sjúkra-
húsunum og áttu sitt heimili þar.“
Margrét vitnar til mýmargra heimilda í
bókinni og lóðsar þannig þá sem vilja
kryfja einstök efnisatriði betur. „Ásta
Möller, formaður ritnefndar, tók líka
saman afskaplega góða atriðisorðaskrá,
þannig að bókin nýtist líka sem upp-
flettirit,“ segir Margrét.
Bókin er ríkulega myndskreytt og segir
Margrét myndirnar ekki aðeins til
skrauts, heldur eigi þær að auka við text-
ann. „Myndirnar fann ég meðal annars á
ljósmyndasöfnum en félagið á líka mikið
myndefni sjálft. Síðan auglýstum við
snemma í blöðum og það skilaði góðum
árangri. Ég birti líka gamlar úrklippur úr
blöðum, fréttir og auglýsingar, sem
varpa skemmtilegu ljósi á þróun starfsins
og ekki síður tíðarandann í samfélaginu. Í
einni gamalli auglýsingu er t.d. auglýstur
viðtalstími læknisins á Ísafirði en beint
fyrir neðan er auglýsing frá líkkistu-
smiðnum á staðnum. Það er skemmti-
legur húmor,“ segir Margrét hlæjandi.
Hún er að vonum hæstánægð með til-
nefninguna til Íslensku bókmenntaverð-
launanna. „Þetta hefur mikið gildi fyrir
mig persónulega en ekki síður fyrir stétt
hjúkrunarfræðinga. Félagið hefur lagt
mikinn metnað í þetta verk og það er af-
skaplega ánægjulegt að uppskera með
þessum hætti.“
Tilnefningin skiptir líka sköpum fyrir
kynningu á bókinni. „Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga gefur bókina út sjálft
en hefur eðli málsins samkvæmt ekki
sömu reynslu af markaðssetningu og
bókaforlögin. Við höfum til dæmis átt
erfitt með að koma bókinni á framfæri í
fjölmiðlum. Þeir hafa ekki sýnt henni
neinn sérstakan áhuga – fyrr en núna,“
segir hún kímin.
Enda þótt saga hjúkrunar sé nú sögð er
Margrét Guðmundsdóttir hvergi hætt að
herma af vinnu íslenskra kvenna. Hún er
nú með tvö verkefni í gangi. Annars veg-
ar útgáfu dagbóka sem Elka Björnsdóttir,
verkakona í Reykjavík, skrifaði á árunum
1915-23. Hins vegar er hún nýlega byrjuð
að safna heimildum um fyrstu kvenverk-
fræðinga Íslands. „Hugmyndin er að
þetta gæti orðið viðtalsbók við tíu til
tuttugu fyrstu konurnar í þessari stétt.“
’
Ég varð aldrei leið á
þessu verkefni. Þetta
var allan tímann
mjög skemmtileg og skap-
andi vinna. Vonandi skilar
það sér í bókinni.
Margrét Guðmundsdóttir, sagnfræðingur í Akureyrarakademíunni. Henni var frá fyrstu tíð
innrætt virðing fyrir hjúkrunarstörfum og öllum sem inna þau af hendi.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Sigfússon í formála Ljósvetningasögu,
þingeyski sveitastrákurinn sem las utan-
skóla og dúxaði óvænt á stúdentsprófi.
Gunnar varð að láta sér nægja annað sætið.
Það kom snemma í ljós, að Gunnar þótti
vel til forystu fallinn. Hann var mikill
námsmaður, listrænn og lék vel á píanó,
málsnjall og pólitískur. Átti til slíkra að
telja: „Thoroddsen, Claessen, Briem“, er
yfirskrift eins kaflans. Alla ævi var hann
bólginn af metnaði og stefndi á æðstu
metorð, en gat orðið heiftrækinn, ef hann
náði ekki sínu fram, – „titrandi af reiði
eins og ég verð þegar ég er bæði innilega
særður og reiður“ skrifar hann í dagbók
sína ungur maður úti í Berlín. Akkill-
esarhæll hans var áfengið. Hann barðist
við vínhneigðina framan af ævi og valt á
ýmsu, en eftir forsetakosningarnar 1968
hélt hann sig frá áfengi til dauðadags.
Straumhvörf urðu í lífi Gunnars eftir
forsetakosningarnar 1968. Þegar forseta-
embættið gekk honum úr greipum varð
hann staðráðinn í að fara inn á vígvöll
stjórnmálanna á nýjan leik. Eftir lát Bjarna
Benediktssonar héldu honum engin bönd.
Hann stefndi á að verða formaður Sjálf-
stæðisflokksins og forsætisráðherra. Mér
er minnisstæður fundur á Akureyri í sept-
ember 1971. Þar ræddi Jóhann Hafstein um
endurkomu Gunnars í pólitík. „Til mín er
leikurinn gerður,“ sagði hann og sagðist
gefa kost á sér sem formaður Sjálfstæð-
isflokksins og var síðan kosinn með þorra
atkvæða á næsta landsfundi.
Það var margt sem stuðlaði að því að
Gunnar næði á ný fótfestu í Sjálfstæð-
isflokknum. Hann átti sterk tengsl víða
um land, hafði verið vinsæll borgarstjóri
og fjármálaráðherra og áhrifamenn í Sjálf-
stæðisflokknum höfðu fylkt sér um hann í
forsetakosningunum, sem urðu honum
sterkur bakhjarl þótt þær töpuðust. Og
síðan hurfu Jóhann Hafstein og Magnús
Jónsson snögglega úr fremstu víglínu
stjórnmálanna vegna veikinda. Áhrif þess
skulu ekki vanmetin.
Geir Hallgrímsson og Gunnar Thorodd-
sen gátu ekki unnið saman. Til þess var
persónugerð þeirra of ólík. Geir var heil-
steyptur og stefnufastur drengskap-
armaður í pólitík og einkalífi. Gunnar
sætti sig ekki við hlutskipti sitt, að vera
númer tvö, og leitaði sífellt færis á Geir
eins og dagbækur hans sýna. Prófkjörið
fyrir alþingiskosningarnar 1979 reyndi
mjög á hann, enda hafði hann ástæðu til að
vera svartsýnn en náði 4. sætinu. „Guð
minn, guð minn, ég þakka þér,“ skrifar
hann í dagbók sína þennan dag, og er síð-
an auð að öðru leyti. Kosningar eru í byrj-
un desember og dagar og vikur líða án
þess að samkomulag takist um myndun
ríkisstjórnar. Sú saga er rakin í bókinni
eins og gögn Gunnars gefa til kynna. En
þar með er ekki öll sagan sögð, – og verður
sennilega seint eða aldrei fullsögð.
Eftir kosningarnar 1979 voru línur
óljósar. Benedikt Gröndal mátti ekki
heyra samstarf við Sjálfstæðisflokkinn
nefnt. „Over my dead body,“ sagði hann
við Sighvat Björgvinsson og aðrir kostir
voru óljósir. Gunnar Thoroddsen gekk á
lagið og byrjaði þreifingar, meðan um-
boðið var í höndum Geirs Hallgríms-
sonar. Gunnar lætur boð ganga til Stein-
gríms Hermannssonar um Guðmund G.
Þórarinsson að hann sé reiðubúinn til
stjórnarmyndunar með hluta Sjálfstæð-
isflokksins. Steingrímur kvaðst ekki tala
við tvo í einu en bað Guðmund að heyra
hljóðið í Gunnari. Svavar Gestsson var
áfjáður í slíka stjórnarmyndun af því að
hann þóttist sjá fyrir klofning Sjálfstæð-
isflokksins og sagðist hafa fyrirheit um
það. Tómas Árnason sagðist ekki leggja í
slíkt ævintýri nema Ólafur Jóhannesson
yrði ráðherra, en hann hafði þá lýst því
yfir oftar en einu sinni að hann tæki ekki
á ný sæti í ríkisstjórn.
Þannig lýkur ævisögu Gunnars Thor-
oddsens. Hann náði æðstu metorðum á
Íslandi, en varð hvorki forseti þjóð-
arinnar né formaður Sjálfstæðisflokksins.
Bókin svarar að mörgu leyti þeim spurn-
ingum, sem Sólrún Jensdóttir varpaði
fram í Helgarpóstinum. En á hinn bóginn
veitir hún ekkert svar við því, fyrir hvað
Gunnar Thoroddsen stóð í pólitík. Ungur
hreifst ég af honum sem fjármálaráðherra
í ríkisstjórn Ólafs Thors, – af þeim frjáls-
hyggjutón sem þá var sleginn. Og enn
ómar hann í eyrum mínum eftir öll þessi
ár og öll þau samskipti sem við Gunnar
áttum í gegnum árin.
Gunnar Thoroddsen gengur á fund forseta Íslands 5. febrúar 1980.
Halldór Blöndal
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússson