SunnudagsMogginn - 23.01.2011, Qupperneq 44

44 23. janúar 2011
þú sagðir að það væri tóm vitleysa
að leita að hamingjunni
ég rakst nú samt á hana áðan þegar kristín litla
dró bláa sjalið mitt undan sófanum
og sagðist vilja vera kona, eins og ég,
hún kom upp í hendurnar á mér í gær
á jafn ólíkindalegum stað
og í óhreina tauinu
þar sat hún óskammfeilin á hvíta kjólnum mínum
sem golan flækti um fætur mér
á grískri strönd,
og í fyrradag skaut henni upp alveg óvænt
þegar gömlu stígvélin mín
ultu niður úr hillunni í geymslunni
þakin storknaðri moldinni
sem við óðum gljúpa og frjósama
í sveitinni í fyrra
blátt sjal, hvítur kjóll og stígvél,
og ég er ferðbúin á vit hennar á morgun
2007
hamingjan
Bergþóra Jónsdóttir 1958-2011
Eymundsson
1 Ég man þig – Yrsa Sigurð-
ardóttir
2 Svar við bréfi Helgu – Berg-
sveinn Birgisson
3 Utangarðsbörn – kilja – Krist-
ina Ohlsson
4 Almanak Háskóla Íslands –
Þorsteinn Sæmundsson
5 Furðustrandir – Arnaldur
Indriðason
6 Saumahandbókin – Fríður
Ólafsdóttir ritstjóri
7 Konur eiga orðið 2011 –
Ýmsir
8 Prjónaklúbburinn – kilja –
Kate Jacobs
9 Candida-sveppasýking –
Guðrún G. Bergmann
10 Hreinsun – Sofi Oksanen
The New York
Times
1 The Girl Who Kicked the Hor-
net’s Nest – Stieg Larsson
2 What the Night Knows –
Dean Koontz
3 Dead or Alive – Tom Clancy
með Grant Blackwood
4 The Confession – John Gris-
ham
5 The Help – Kathryn Stockett
6 The Outlaes – W.E.B. Griffin
og William E. Butterworth IV
7 Freedom – Jonathan Franzen
8 Cross Fire – James Patter-
son
9 Three Seconds – Anders
Roslund og Borge Hellstrom
10 Secrets to the Grave – Tami
Hoag
Waterstone’s
1 The Classic FM Hall of Fame
– Darren Henley, Sam Jack-
son, Tim Lihoreau
2 The Return: Midnight – Vamp-
ire Diaries v. 7 – L.J. Smith
3 A Dance with Dragons: Book
5 of a Song of Ice and Fire –
George R.R. Martin
4 Prospero Burns: The Wolves
Unleashed – The Horus Her-
esy No. 15 – Dan Abnett
5 Sail – James Patterson
6 Bloodlust – Vampire Diaries:
Stefan’s Diaries v. 2 – L.J.
Smith
7 The Twilight Saga: The Offici-
al Illustrated Guide – Steph-
enie Meyer
8 Room – Emma Donoghue
9 One Day – David Nicholls
10 A Week in December – Seb-
astian Faulks
Bóksölulistar
Lesbókbækur
Þegar skautað er yfir sögu heimsins und-anfarin fimm hundruð ár er ekki annaðhægt en að velta því fyrir sér hvað hafivaldið því að Evrópubúar nánast lögðu
undir sig allan heiminn. Jafnvel sigrar Alexanders
mikla eða Gengis Khan blikna í samanburði við
landvinninga Vestur-Evrópubúa á þessu tímabili.
Við vitum það núna að líffræðilegur munur á
kynþáttum er yfirborðskenndur og enginn raun-
verulegur munur er á þeim þegar kemur að gáf-
um, andlegum styrkleika eða öðrum þáttum, þótt
rasískar kenningar hafi verið notaðar til að rétt-
læta og útskýra landvinningana áður fyrr.
Í bók sinni, Guns, Germs, and Steel, kemur
Jared Diamond fram með mjög áhugaverða kenn-
ingu sem kalla má í einföldu máli kenninguna um
landfræðilega heppni. Hann segir að á litlu svæði í
Mið-Austurlöndum hafi fyrstu bændurnir fundið
eina tegund af byggi, tvær tegundir af hveiti, þrjár
tegundir af ætum baunum og þrjár af mikilvæg-
ustu húsdýrategundum heimssögunnar, geitur,
kindur og kýr. Skammt frá fundu þeir svo hesta og
asna.
Að lokum segir hann að vegna þess hvernig
Evrópa liggur landfræðilega hafi verið erfitt fyrir
eitt ríki eða einn mann að ná völdum í álfunni
allri. Þvert á móti hafi mörg ríki þrifist, afmörkuð
af fjöllum, skógum og vötnum og samkeppni
þeirra á milli hafi drifið áfram vísindi og þróun í
hernaði og á öðrum sviðum.
Menningarlegur munur hefur áhrif
Kenning Diamonds hefur verið gagnrýnd, meðal
annars af sagnfræðingnum Victor Davis Hanson,
sem skrifaði bókina Carnage and Culture, að
hluta til sem svar við Guns, Germs, and Steel.
Hanson veltir upp eftirfarandi spurningu: Ef land-
fræðileg heppni réði för, af hverju voru það ekki
Hittítar, Egyptar, Medar, Babýlóníumenn, eða
arftakar þeirra í Tyrklandi, Egyptalandi, Persíu
eða Írak, sem tóku yfir heiminn? Af hverju voru
það þjóðir á jaðri Evrasíu, eins og Englendingar,
Frakkar og Spánverjar?
Hanson afneitar með öllu, rétt eins og Diamond,
að svarið sé að finna í líffræðilegum mun á kyn-
þáttunum. Kenning hans snýr hins vegar að
menningarlegum mun á milli þjóða og þjóðflokka.
Segir Hanson að einstaklingshyggja, lýðræði,
eignarréttur, kapítalismi, rökhyggja, frjálst flæði
hugmynda og vísindaleg nálgun hafi ráðið því
hvernig heimurinn þróaðist. Nálgun Hansons er
herfræðileg, enda segir hann að yfirtaka Evrópu-
búa á heiminum öllum hefði aldrei tekist nema
með vopnavaldi. Áðurnefndir þættir í vestrænni
menningu hafi gert það að verkum að vestrænn
stríðsrekstur hafi verið öðruvísi og mun áhrifa-
meiri en stríðsmenning annarra þjóða og þjóð-
flokka og þar sé svarið að finna.
Menn sem eiga sitt eigið land, taka þátt í stjórn
ríkisins og hafa umfangsmikil og almennt við-
urkennd mannréttindi nálgist stríðsrekstur á ann-
an hátt en rétt- og landlausir þrælar einvalds. Í
Grikklandi varð fyrst til hugmyndin um úr-
slitaorrustuna. Þegar óvinurinn kom þrammandi
yfir hæðina, náðu frjálsir bændur í vopn sín, söfn-
uðust saman og þrömmuðu á móti honum. Þeir
máttu ekki við því að tapa miklum tíma frá störf-
um sínum á bóndabænum og því var markmiðið
að finna óvininn og ganga frá honum á sem
skemmstum tíma. Þegar þessir sömu menn
þrömmuðu svo á móti risastórum herjum Persa-
konungs, var þessi einbeitni drápsvilji svo skelfi-
legur að þeir gátu stökkt á flótta mun stærri herj-
um. Hanson tekur fram að þessi nálgun á
stríðsrekstur sé ekki siðferðilega betri en aðrar
nálganir, en ekki sé hægt að deila um árangurinn.
Hinir þættirnir, sem Hanson nefnir, höfðu ekki
síður áhrif á stríðsrekstur á Vesturlöndum. Frjálst
flæði hugmynda og vísindaleg rökhugsun leiddu
til mun hraðari þróunar í vopnabúnaði og her-
stjórnarlist. Kapítalismi og eignarréttur gerðu það
að verkum að framleiðslugeta Vesturlanda á sviði
hergagna var miklum mun meiri en annars staðar
– Tyrkjasoldánn keypti sínar byssur frá kristnum
óvinum sínum og skip hans voru eftirmyndir af
feneyskum galeiðum.
Hér er aðeins stiklað á stóru í umfjöllun um
bækur þeirra Hansons og Diamonds, en báðir höf-
undar eiga hrós skilið fyrir að reyna að taka á erf-
iðu og flóknu málefni og bækur þeirra eru vel
læsilegar og uppfullar af fróðleik og krefjandi hug-
myndum fyrir lesandann að klást við.
Útskurður frá um 1800 sem sýnir sjóorrustuna við Salamis árið 480 f. Kr. Þar tókust á bandalag grískra borg-
ríkja annars vegar og persneska konungsveldið hins vegar. Sigur Grikkja tryggði sjálfstæði grísku ríkjanna og
útbreiðslu grískrar menningar, þar á meðal 27 ára gamallar lýðræðistilraunar Aþeninga.
Menning og
landfræðileg slys
Hvers vegna lögðu Evrópubúar nánast undir sig heiminn?
Í bókum sínum hafa Jared Diamond og Victor Davis Hanson
tekist á um ólík svör við spurningunni.
Bjarni Ólafsson bjarni@mbl.is