SunnudagsMogginn - 10.04.2011, Qupperneq 14

14 10. apríl 2011
Þ
að er vorþytur í lofti við torg Sameinuðu þjóð-
anna í San Francisco síðasta þriðjudaginn í mars.
Hér er það Kyrrahafið sem feykir burt skýjum.
Bak við óperuhúsið er öllu minna hús. Þar er
verið að æfa ballett. Prúðbúin stúlka í rauðum danskjól
heilsar föður sínum. Bak við glerið sveiflast fætur í dans-
salnum.
Það er ekki auðvelt að ná fundi af Helga Tómassyni með
litlum fyrirvara. Sjö tölvupóstum eftir fyrstu fundarbeiðni
tekur aðstoðarkona á móti blaðamanni. Ritari við hliðina
réttir fram límmiða til merkis um að aðkomumaður hafi
aðgangsheimild.
Farið er í lyftu á efstu hæð hússins. Þar er aðkomumaður
kynntur fyrir öðrum ritara. Gegnt móttökuborðinu er lítið
herbergi sem aðstoðarkonan á erindi í. Það er spenna í loft-
inu. Klukkan 17.35 kemur merkið. „Þú hefur 25 mínútur,“
segir aðstoðarkonan og má af henni skilja að það sé óhagg-
anlegt.
Úr stórri skrifstofu listræns stjórnanda San Francisco-
ballettsins berast tónar klassískrar tónlistar. Við skrif-
borðið situr einbeittur maður og fer yfir pappíra. Hann
stendur upp og horfir rannsakandi augum á aðkomu-
manninn. Vísað er til sætis. Samtalið hefst.
Með þeim bestu í heimi
– Þú hefur verið listrænn stjórnandi San Francisco-
ballettsins síðan 1985. Hvernig myndir þú bera saman
stöðu ballettsins þá og nú?
„Hún er gjörólík. Þegar ég tók við flokknum árið 1985
var hann ágætis flokkur. Hann var með minni flokkum í
Bandaríkjunum, það sem á ensku nefnist „regional comp-
any“. Nú er þetta dansflokkur sem nýtur alþjóðlegrar
viðurkenningar. Við erum talinn einn besti dansflokkurinn
í Bandaríkjunum. Í Evrópu eru margir þeirrar skoðunar að
við séum besti ballettinn í Bandaríkjunum. Staða San
Francisco-balletsins hefur því gerbreyst síðan ég kom,“
segir Helgi eins og ekkert sé sjálfsagðra.
Einhver kynni að sakna hógværðar en ekki þarf mikla
leit á netinu til að sjá að það er innistæða fyrir hverju orði
ballettmeistarans. Frásagnir af ferli hans eru hlaðnar lofi.
Hann heldur áfram.
„Það hefur tekist með ballettum sem ég hef sett upp eða
fengið aðra til að stýra. Og með sýningarferðum sem við
höfum átt kost á að fara í til New York, London og París.
Þær ferðir hafa aukið á orðspor okkar enda getur fólk þá
komið og séð okkur. Hér í San Francisco erum við svo langt
í burtu frá öllum, hvort sem það er austurströnd Banda-
ríkjanna, Evrópa eða Asía. Við verðum því að ferðast og
láta sjá okkur.“
Óráðið með framhaldið
– Nú ertu búinn að vera hér í 26 ár. Hvað ætlarðu að vera
lengi í brúnni?
„Ég veit það ekki. Það er alveg ómögulegt að segja til um
það. Ég á enn tvö ár eftir af samningnum. Svo sé ég til
hvort ég vil vera lengur eða ekki. Það er líka undir stjórn
ballettsins komið hvort ég verð lengur eða annar nýr feng-
inn í staðinn. Ég myndi halda að ég gæti verið lengur ef ég
vildi. Það fer allt eftir því hvort ég hef enn ánægju af
þessu.“
– Orðin „klassísk án málamiðlunar“ eru notuð í lýsingu
á þér. Hvaðan kemur þessi mikli metnaður?
„Hvað varðar klassíkina er mér sérstaklega minn-
isstæður tíminn hjá New York City-ballettinum. Það var
bara svona. Þetta var leiðin. Það er ekki hægt að gera mála-
miðlun um þetta eða hitt. Annaðhvort geturðu gert hlutina
rétt eða ekki.“
Heppni og mikil metnaður
– Þú byrjar ungur að dansa og ert 15 ára í Danmörku þegar
þér er boðið í dansnám til New York. Síðan tekur við giftu-
ríkur ferill. Það eru því ansi mörg skref á ferlinum þar sem
þú hefur þurft að setja markið hærra. Hvað hefur drifið þig
áfram?
„Metnaður og kannski um leið óttinn við að mistakast.“
– Er þetta algengt viðhorf hjá listdönsurum?
„Ég held að það sé ekki bundið við dansara eða lista-
menn. Þetta er svona hjá mörgu fólki sem fæst ekki við
listir. Ég efast ekki um að þetta eigi sinn þátt í þeim árangri
sem ég hef náð. Ég var líka heppinn, komst til Danmerkur
og fékk að spreyta mig þar. Þar þurfti ég að vera eins góður
og hinir dansararnir, Danirnir og hinir útlendingarnir, og
fékk þá viðurkenningu fyrir það. Ég kom ekki frá þessum
stóru og frægu dansflokkum, Parísaróperunni eða Bolshoi-
leikhúsinu í Moskvu. Ég þurfti stöðugt að vera að bæta mig
til að fá viðurkenningu. Jafnvel þegar ég var kominn til
Bandaríkjanna tók það sama við. Ég var útlendingur. Það
var ekki komið illa fram við mig eða neitt svoleiðis. Mér
fannst hins vegar sem að ég þyrfti að vera betri en hinir til
að verða meðtekinn í hópinn. Þetta byrjaði í Danmörku. Til
þess að fá viðurkenningu þurfti ég að vera betri en hinir
dansararnir. Svo hélt þetta áfram hjá New York City-
ballettinum þar sem ég vann með Jerome Robbins og
George Balanchine sem voru þá á hátindi ferils síns sem
balletthöfundar,“ segir Helgi en báðir eru þeir risar í ball-
ettheiminum og lærimeistarar hans.
Stöðug leit að fullkomnun
– Það er stundum talað um að listamenn nái slíkri færni að
listin verði hluti af þeim. Hvað varstu lengi að ná þessu stigi
sem dansari, að dansinn væri orðinn eins og lífið, að anda
og borða?
„Ég get ekki sagt að það sé svoleiðis. Maður er alltaf að
verða betri. Það er líka sérstaklega af því að þetta er svo-
leiðis listgrein. Líkaminn er verkfærið, eins og maður segir.
Það er þannig að ef maður fullkomnar eitthvað eina vikuna
er eitthvað annað sem dettur út í staðinn. Það hefur því
aldrei komið fyrir að ég segi: Nú er ég orðinn nógu góður.
Það á líka við þegar ég er að stjórna þessum flokki. Ég þarf
að koma með sýningar á næsta ári. Sýningar þessa árs og
þess síðasta hafa fengið mikið lof. Ég spyr sjálfan mig að því
hvernig ég verið betri á næsta ári. Það er alltaf þessi
pressa.“
– Geturðu lýst hlutverki þínu við undirbúning sýningar
á borð við Coppéliu sem var á fjöllunum fyrr í mánuðinum?
„Þessi innsetning af Coppéliu var gerð fyrir mig og ball-
erínuna Patriciu McBride í New York City-ballettinum árið
1974. Þegar þetta er flutt hingað verður þetta að vera alveg
eins. Það kemur manneskja frá því sem er kallað „ballent-
ine trust“ [frá ballettinum í New York].
Ég var með í æfingasölunum og ef það var eitthvað sem
ég var ekki ánægður með lét ég það í ljós. Konan sem
kenndi sporin og kom með uppsetninguna var afskaplega
ánægð ef það væri eitthvað sem ég gæti bætt við sem hún
vissi ekki um. Ég hjálpaði sérstaklega aðaldansparinu.
Þetta var mitt danshlutverk og ég vissi því alveg hvaða
jafnvægi ég vildi ná fram.“
Margir vilja komast í hópinn
– Það eru 385 nemendur í ballettskólanum hjá þér. Kemur
þú að því að velja nemendur í skólann?
„Ég kem ekki svo mikið að því að velja nemendur þegar
þeir eru sjö til átta ára. Þá er bara upptökupróf. Á hverju
sumri erum við með sumarskóla þar sem við fáum allt upp
í 200 unglinga á aldrinum frá 14 og upp í 16 og 17 ára. Þá fer
ég að fylgjast með og ef ég sé eitthvað í dönsurunum sem ég
hef áhuga á og vil hafa þá áfram í skólanum þá bjóðum við
þeim að vera áfram. Ég hef með það að gera og er nátt-
úrlega skólastjóri skólans. Ég hef hins vegar aðstoðarkonu
sem sér um daglegan rekstur skólans enda hef ég nóg á
minni könnu við að reka dansflokkinn.“
– Hvernig sérðu að einhver hafi náðargáfu sem dansari?
„Það er alveg ómögulegt að útskýra það,“ segir Helgi og
hallar sér aftur. „Það byggir ef til vill á minni reynslu. Ég sé
að það er eitthvað sem liggur fyrir þessum nemanda. Það
þarf svo margt til. Það þarf að hafa góð líkamsbyggingu
fyrir dans og um leið að vera músíkalskur. Það þarf að hafa
virkilegan áhuga og ég sé það yfirleitt um leið hvort innan-
brjósts leynist brennandi áhugi þess sem vill komast áfram.
Helgi var önnum kafinn þegar blaðamann bar að garði.
Morgunblaðið/Baldur Arnarson
Brothætt leit
að fullkomnun
Á næsta ári verða 60 ár liðin frá því að Helgi Tómasson
tók þátt í ballettsýningu í Þjóðleikhúsinu. Nú þegar
tímamótin nálgast vill hann koma með San Francisco-
ballettinn í Hörpuna. Hann er óráðinn með framhaldið.
Baldur Arnarson baldura@mbl.is
Ágrip af viðburðaríkum ferli
1942 Fæddur í Vestmannaeyjum.
1946/1947 Sér danssýningu
í Vestmannaeyjum. Sýningin
breytir lífi hans.
1947 Dansskóli Félags
íslenskra listdansara stofnaður.
1952 Ballettskóli
Þjóðleikhússins stofnaður.
Dönsku hjónin Erik Bidsted
og Lise Kæregård veita
honum forstöðu. Þau koma
auga á hæfileika Helga
og taka hann með sér til
Danmerkur.
1957 Hefur dans
í Pantomime-
leikhúsinu í Tívolíinu
í Kaupmannahöfn.
1959 Er uppgötvaður
af Jerome Robbins sem
útvegar honum styrk
til Bandaríkjafarar.
Helgi hitti Robbins
í fríi á Íslandi en
ballettmeistarinn
frægi var þá að sýna í
Þjóðleikhúsinu. Fær að
æfa með flokknum.
1959 Hefur nám undir handleiðslu
ballettstjörnunnar George Balanchine
við School of American Ballet í New
York. Erik Bisted lagðist gegn því að
hann færi til Bandaríkjanna.
1960 Gengur til liðs við
American Ballet.
1961 Færir sig til
Joffrey Ballet í Chicago.
1964 Giftist
eiginkonu sinni,
Marlene, í
Reykjavík.
1969 Tekur þátt í alþjóðlegri
ballettsamkeppni í Moskvu
fyrir hönd Bandaríkjanna.
Fær silfurverðlaun. Gullið
kemur í hlut Mikhails
Baryshnikov, eins helsta
ballettdansara 20. aldar.
1970 Gengur til liðs við
New York City Ballet. Er
aðaldansari ballettsins í 15 ár.
Janúar 1976 Meiðist á
baki. Læknar tjá honum að
dansferlinum sé lokið.
Júlí 1976 Leggur ekki
árar í bát heldur nær
bata og dansar 9 ár við
ballettinn allt til loka
dansferilsins.
1982 Setur upp
sinn fyrsta ballett við
School of American
Ballet í New York.
1983 Boðin staða
hjá Konunglega
danska ballettinum í
Kaupmannahöfn og við
Óperuballett Parísar.
Hafnar boðunum.
1964 Joffrey Ballet
verður Harkness Ballet,
eftir velunnaranum
Rebeccu Harkness.