SunnudagsMogginn - 10.04.2011, Page 42

42 10. apríl 2011
E
itt neikvætt gífuryrði í íslensku
er orðið málfarslögga. Með því
að nota orðið er gefið í skyn að
hér á landi starfi laganna verðir
sem komi böndum yfir lögbrjóta. Þegar
orðið er notað er það yfirleitt með nei-
kvæðum formerkjum og gjarnan vand-
lætingartón í röddinni, jafnvel eru lögg-
urnar fasistar ofan á allt annað. Á þessum
síðum hefur áður verið fjallað um tilgang
málnotkunar af þessu tagi, en hann er
einkum sá að vekja ótta og öryggisleysi.
Það er hins vegar deginum ljósara að
meintir laganna málfarsverðir geta ekki
sektað málnotendur hvað þá dregið þá
fyrir dómstóla eða hneppt í fangelsi.
Tengingin við aðra laganna verði á því
tæplega rétt á sér.
Það er líka svo að þau sem fjargviðrast
hvað mest út í málfarslöggur, sem stund-
um eru líka kallaðar „Þeir“, virðast ganga
út frá því að hér gildi lög um hvernig fara
eigi með málið. Ef svo væri yrðum við að
gera ráð fyrir því að viðurlög lægju við því
að brjóta lögin. Umræða á þessum nótum
er óþægilega mikið í anda þess sem varað
var við í áramótaheiti málotandans 9.
janúar. Það er auðvitað ekki svo að fólk sé
leitt fyrir dómstóla fyrir málnotkun
(nema náttúrlega að hún stangist á við lög
eins og getur gerst í t.d. meiðyrðamálum)
eða það sektað fyrir málnotkun sína.
Nú má vel vera að einhverjum þyki ein-
hverjir helst til smásmugulegir í að-
finnslum sínum við málnotkun annarra.
Það kann vel að vera að sú gagnrýni sé
stundum réttmæt. Það má líka vera að
þeir sem fetta fingur út í málfarsleg atriði
sem öðrum þykja ómerkilegar aðfinnslur
séu meira áberandi í umræðunni en aðrir,
um það verður ekki skorið úr hér. Það
kann líka vel að vera að þau sem fara mest
í andúð sinni á málfarslöggum og hand-
tökugleði þeirra hafi nokkuð til síns máls.
Það er ekki ólíklegt að margir séu meðvit-
aðir um tungumálið og taki eftir því sé
það notað á óhefðbundinn hátt. En að
halda því fram að það séu „Þeir“ sem lagt
hafa stund á málfræði sem gangi harðast
fram í refsigleði sinni og takmarki þannig
aðkomu fólks að samfélaginu er vægast
sagt djörf ályktun.
Sem betur fer eru margir sem hafa
gaman af tungumálinu og nota það á fjöl-
breyttan hátt. Kannski finnst einhverjum
málnotkun þeirra vond og öðrum finnst
hún góð. Það er hins vegar háð mati sem
er að sjálfsögðu ólíkt milli einstaklinga.
Það er engu að síður ljóst að fleiri en
meintir málfarsfasistar taka eftir því þeg-
ar þeir sem vinna með tungumálið vanda
sig ekki. Um þetta ber síðan flickmylife-
.com gott vitni. Þar deilir fólk myndum af
ýmsu sem vekur hjá því spurningar eða
kátínu úr daglegu lífi. Sem dæmi má
nefna myndir af bílum sem lagt er undar-
lega eða bílstjórum sem sýna sérkennilega
ökufærni. Myndir sem tengjast notkun
tungumálsins eru fjölmargar. Þær sýna
áhugaverð og jafnvel fyndin dæmi þar
sem tungumálið er í aðalhlutverki og bera
oft vitni um hroðvirknisleg vinnubrögð
þeirra sem með málið vinna. Á umræddri
síðu má m.a. sjá mynd af þessari fyrirsögn
frá 17. mars á mbl.is: Rúta valt í Mýrdal. Í
fréttinni sjálfri stendur svo: „…telja má
mikla heppni að rútan skildi ekki velta“.
Annað dæmi er mynd af verðmerkingu í
búðarhillu sem er svona: „Hvítlauksolía -
metraverð 1836 kr.“ Hvorugt þessara
dæma sýnir saknæmt athæfi þeirra sem
unnu að textanum, í versta falli sýnir
þetta flumbrugang þegar textinn var
unninn og kannski fljótfærnislegan yfir-
lestur.
Miðað við vinsældir umræddrar síðu
má telja ólíklegt að henni sé haldið uppi af
málfarslöggum og þær séu þau einu sem
„læki“ á myndir sem sýna ólöglegt athæfi
málnotenda. Hvað sem öllu meintu lög-
broti líður getur óvandvirkni tæplega tal-
ist kostur og varla væru jafnmörg dæmi
um óvandaða málnotkun ef málfarslögg-
urnar hefðu þau völd sem þær eru sagðar
hafa. Eða hvað?
Málsvörn
málfarslöggu
’
Sem betur fer eru
margir sem hafa
gaman af tungumál-
inu og nota það á fjöl-
breyttan hátt. Kannski
finnst einhverjum mál-
notkun þeirra vond og öðr-
um finnst hún góð. Það er
hins vegar háð mati sem er
að sjálfsögðu ólíkt milli
einstaklinga.
Tungutak
Halldóra Björt Ewen
hew@mh.is
El
ín
Es
th
er
Málið
Látum okkur sjá, þú notaðir frumlagsígildi í
nefnifalli með ópersónulegri sögn, notaðir
slettur og tökuorð ótæpilega og talar um
sjálfan þig í fleirtölu. Svo ertu með
útistandandi ákæru vegna þágufallssýki.
Á
vegum Þjóðminjasafns Íslands
fór fram umfangsmikil forn-
leifarannsókn í tengslum við
endurbætur húsanna á Bessa-
stöðum á árunum 1987-1996. Á liðnum
árum hefur safnið staðið að viðamikilli
úrvinnslu rannsóknarinnar, sem er einn
umfangsmesti forn-
leifauppgröftur sem far-
ið hefur fram hér á
landi. Árangur þeirrar
vinnu lítur nú dagsins
ljós með útgáfu rann-
sóknarskýrslna Þjóð-
minjasafnsins. Forn-
leifarannsóknin varpar
nýju ljósi á merka sögu
Bessastaða, sem nær
óslitið frá landnámi til
okkar tíma. Þar bjó Snorri Sturluson á
þjóðveldisöld og eftir hans daga sló Nor-
egskonungur eign sinni á staðinn. Á síðari
hluta miðalda sátu fulltrúar konungs á
Bessastöðum. Eftir siðaskipti og við ein-
veldistöku Danakonungs breyttist stjórn-
sýsla hér á landi talsvert og árið 1688 urðu
Bessastaðir embættisbústaður fulltrúa
konungs. Bessastaðastofa var byggð á ár-
unum 1761-66 og árið 1805 fluttist Hóla-
vallaskóli, Lærði skólinn, til Bessastaða og
starfaði þar til ársins 1846. Árið 1867
eignaðist Grímur Thomsen Bessastaði og
bjó þar í tæpa tvo áratugi. Síðar bjuggu
þar hjónin Skúli og Theodóra Thoroddsen
allt fram á 20. öld. Árið 1941 fékk íslenska
ríkið Bessastaði að gjöf svo þar
mætti verða bústaður ríkisstjóra og síðar
forsetasetur. Á Bessastöðum er margt sem
minnir á þessa merku sögu, mannvirki,
fornleifar og ýmsir munir.
Hér verður sjónum beint að einum
merkum grip, sem tengist menningu og
sögu Bessastaða, skrifpúlti Sveinbjarnar
Egilssonar (1791-1852) kennara og rektors
Lærða skólans á Bessastöðum og þýðanda
Hómerskviðna. Sveinbjörn var virtur og
áhrifamikill fræðimaður á sínum tíma. Á
fullveldisdaginn á liðnu ári var Þjóð-
minjasafni Íslands og embætti forseta Ís-
lands fært að gjöf hið sögulegt skrifpúlt.
Ættingjar Ragnars Ásgeirssonar, bróður
Ásgeirs Ásgeirssonar fyrrverandi forseta
Íslands, afhentu skrifpúltið við hátíðlega
athöfn á Bessastöðum þar sem því var
fundinn viðeigandi staður til framtíð-
arvarðveislu. Fer sannarlega vel á því að
hýsa skrifpúltið þar. Varðveislugildi
skrifpúlts Sveinbjarnar Egilssonar rektors
er ótvírætt enda er það einstakt vegna
aldurs, gerðar og merkrar sögu þess. Við
þetta tækifæri var skrifpúltið skráð inn í
safnkost Þjóðminjasafns Íslands, sem
mun annast varðveislu þess til framtíðar
með viðeigandi forvörslu. Gunnar
Bjarnason völundarsmiður gerði púltið
upp að frumkvæði gefenda og í samráði
við sérfræðinga Þjóðminjasafnsins. Við
afhendingu skrifpúltsins var ástand þess
til fyrirmyndar og er sannarlega prýði að
því á Bessastöðum, þar sem Sveinbjörn
starfaði á sínum tíma.
Þjóðminjasafn Íslands metur mikils að
hið merka tveggja alda gamla skrif-
púlt Sveinbjarnar Egilssonar hafi nú
verið fært þjóðinni enda ekkert
sambærilegt skrifpúlt varðveitt í
safninu. Skrifpúltið er af þeirri gerð
sem tíðkaðist á fyrri hluta 19.
aldar, einfalt í gerð sinni
með hirslum í sjálfu borð-
inu og stendur á fjórum
háum fótum. Við það hef-
Saga skrifpúlts
Þankar um
þjóðminjar
Margrét Hallgrímsdóttir
margret@thjodminjasafn.is
Sveinbjörn
Egilsson
Lesbók
L
ögregluforinginn sjónumhryggi,
sem gegnir ýmsum nöfnum, svo
sem Martin Beck, Erlendur
Sveinsson, Harry Hole eða Kurt
Wallander, er fyrir löngu orðinn norrænt
tákn, líkt og ljóst hár og háir skattar.
Hann leysir glæpamál, hægt en örugglega
og glímir jafnframt við áfallastreitu-
röskun af ýmsu tagi og erfið fjöl-
skylduvandamál.
Danir eiga að sjálfsögðu sína Erlenda og
einn þeirra er nú kynntur til sögunnar
hér á landi í bókinni Konan í búrinu, eft-
ir Jussi Alder Olsen, þeirri fyrstu um að-
stoðarlögreglufulltrúann Carl Mørk. Þessi
bók kom út í Danmörku árið 2007 og síð-
an hafa komið þrjár bækur til viðbótar
um Mørk og selst í bílförmum.
Í upphafi sögunnar er Mørk, fram-
úrskarandi rannsóknarlögreglumaður,
mættur til vinnu á ný eftir mikinn harm-
leik, búinn að missa neistann og orðinn
illþolandi í samstarfi. Mørk er sparkað
upp og settur yfir nýja deild, Deild Q,
sem á að rannsaka óupplýst glæpamál.
Danska stjórnkerfið bindur miklar
vonir við Deild Q og leggur henni til tals-
vert fé. En í raun eru einu starfsmenn-
irnir Mørk og nokkuð dularfullur aðstoð-
armaður hans, sem segist vera sýrlenskur
hælisleitandi og heitir Assad eins og fyrr-
verandi forseti Sýrlands. Útsmoginn lög-
regluforingi notar hins vegar peningana
til að styrkja aðrar deildir lögreglunnar.
Eftir að hafa leyst sudokoþrautir,
blaðað í gömlum málsskjölum og dottað á
nýju skrifstofunni í talsverðan tíma byrj-
ar Mørk að skoða mál ungrar og efnilegr-
ar þingkonu, sem hvarf sporlaust fimm
árum áður á ferju milli Danmerkur og
Þýskalands. Fljótlega kemur í ljós að
ýmsir fiskar leynast undir steinum, sem
þeir Mørk og Assad velta við.
Fléttan í bókinni er býsna haganlega
samin, sagan er frekar stutt og skemmti-
leg. Höfundurinn passar sig á því, að
halda ýmsum helstu klisjum glæpasagna
Snúið upp
á klisjurnar
Bækur
Konan í búrinu bbbbn
Eftir Jussi Adler-Olsen. Vaka Helgafell gefur út.