SunnudagsMogginn - 14.08.2011, Qupperneq 18

18 14. ágúst 2011
„Við köllum þetta Amsterdam,“ segir Friðrik Rúnar
Friðriksson er hann gengur um gróðurhúsið, þar sem
lamparnir hanga innan um plönturnar, en ekki fyrir
ofan þær. „Þetta er díóðulýsing, tilraunaverkefni
styrkt af Philips í Hollandi sem útvegaði lampana.
Ljósin eru rauð í myrkri eins og rauðu ljósin í Amst-
erdam. Við byrjuðum á tilrauninni í janúar og sama
manneskjan tínir og vinnur paprikur úr þessu bili í
gróðurhúsinu og viðmiðunarbilinu. Árangurinn kemur
í ljós þegar árið verður gert upp.“
Lengri og sætari
Innst í gróðurhúsinu er verið að rækta paprikur sem
eru á lengd við gúrkur og krumpaðri, en þó fallegur
litur á þeim. „Þær eru lengri og sætari en venjulegar
paprikur,“ segir Friðrik. „En líka ljótari. Ég kvartaði
yfir því við fræframleiðandann og þá sagði hann að
þær ættu að vera ljótar. Þegar ég var á Spáni um dag-
inn, þá var þetta afbrigði orðið vinsælt þar. Það er
notað töluvert í salöt til að fá sæta bragðið á móti
rammleikanum.“
Hann grípur eina paprikuna og býður blaðamanni og
ljósmyndara að fá sér bita. Alls staðar má tína græn-
metið og borða það, engin eiturefni sem hindra það.
„Þetta fór á markað í vikunni og við sjáum til hvernig
þessu verður tekið. Ef neytendur taka þessu vel, þá
framleiðum við meira. Maður prófar aldrei mikið í einu
á Íslandi, markaðurinn er það lítill.“
Lífsstílsbreyting Íslendinga
Annars ræktar Flúðajörfi, eins og fyrirtækið nefnist,
tómata, papriku, kínakál og blómkál – og er stærsti
framleiðandinn á Íslandi á spergilkáli.
Friðrik og eiginkona hans Monika Domagala rækta
saman spergilkál á bökkum Hvítár og er þar reynt að
nota eins mikinn vistvænan áburð og kostur er. Dregið
hefur verið úr tilbúnum áburði um 35% og er sveppa-
massi frá Flúðasveppum notaður í staðinn, frjór jarð-
vegur sem sveppirnir vaxa í. Fara um 150 tonn af
massa árlega á þrjá og hálfan hektara svæðis og er vatn
úr Hvítá notað ef rigningin dugar ekki.
Friðrik segist finna fyrir lífsstílsbreytingu meðal Ís-
lendinga, þeir séu farnir að neyta meira af grænmeti.
„Þegar ég byrjaði að rækta árið 1987 var sala á tómöt-
um á Íslandi um 500 tonn, en ég held hún sé komin í
1.500 tonn. Bæði er að neyslan hefur aukist og með til-
komu lýsingarinnar fórum við að rækta tólf mánuði á
ári í stað sjö.“
Fjölbreytnin er líka meiri. „Miklu meiri,“ segir Frið-
rik. „Þá var ræktað eitt afbrigði af tómötum, ég held
þau séu tólf í dag. Ég held að við garðyrkjubændur
höfum verið nokkuð duglegir að fylgjast með nýj-
ungum erlendis frá. Við erum alltaf að prófa okkur
áfram.“
Eiginlega grátlegt
Og enn liggja tækifæri í heilsársræktun. „Gúrkurnar og
tómatarnir hafa sannað sig og okkur sýnist grundvöll-
ur fyrir ræktun á paprikum með ljósum. Svo er það
háð blessaðri pólitíkinni hvernig rafmagnsverð
þróast,“ segir hann.
„Hér í Jörfa notum við 1,2 megavött þegar allt er
kveikt, en við borgum sama dreifingarkostnað og
íbúðarhús í Árborg. Við fáum engan afslátt, en rík-
issjóður borgar hluta af flutningskostnaðinum úr ein-
um vasa í hinn. Þetta er óeðlilegt. Jörfi notar jafnmikið
rafmagn og Stokkseyri og Eyrarbakki til samans og það
hlýtur að vera ódýrara að henda rafmagninu á einn
stað heldur en 400 mæla. Þetta er eiginlega grátlegt.
Við þyrftum helst að tala með hollenskum hreim – þá
yrði hlustað á okkur.“
Rauðu ljósin á Flúðum
Friðrik Rúnar Friðriksson við paprikur sem eru lengri og sætari.
’
Þær eru lengri og sætari en
venjulegar paprikur. En líka
ljótari. Ég kvartaði yfir því við
fræframleiðandann og þá sagði hann
að þær ættu að vera ljótar. Þegar ég
var á Spáni um daginn, þá var þetta
afbrigði vinsælt þar. Það er notað
töluvert í salöt til að fá sæta bragðið á
móti rammleikanum.“
Þ
að er hægt að rækta miklu meira,“ segir
Gunnlaugur Karlsson, framkvæmdastjóri
Sölufélags garðyrkjumanna. „Þetta er bara
spurning um hvaða umhverfi er skapað, til
dæmis hvert orkuverðið er. En það er fullur hugur í
mönnum, enda framsækið fólk í greininni og neytand-
inn kallar á vöruna – menn vilja sinna því. Og auðvitað
er þetta gjaldeyrisskapandi atvinnugrein, því annars
flytja menn inn vöruna og nota til þess gjaldeyri.“
Fólk hugsar meira um heilsuna
Gunnlaugur segist greina lífsstílsbreytingu í neyslu
grænmetis. „Kannanir sýna að fólk upp úr fertugu og
jafnvel fyrr er farið að hugsa meira um heilsuna og
borðar meira grænmeti. Fólk hefur meiri þekkingu en
áður og fjölbreytnin eykst. Öll þessi tegundaafbrigði í
tómötum eru til marks um það, mismunandi bragð og
eiginleikar, sem hafa komið fram á nokkrum árum og
sú þróun virðist halda áfram. Þetta er eins og rauðvín-
ið, það er ekki bara ein tegund heldur margar og þær
hæfa ólíkum tilefnum.
Ég get nefnt konfekttómata sem seldir eru á heilli
grein og látnir fullþroskast þar, margir telja að þeir
endist betur og séu bragðmeiri. Það er um að gera að
smakka og prófa sig áfram. Mikið er um kirsuberja-
tómata, sem fólk borðar milli mála sem snakk. Ef sett
er askja á borðið áður en vinnudegi lýkur, þá tæmist
hún! Þetta kemur í stað sælgætis, fólk kemst á bragðið
og eins lítil börn. Þau borða kannski heila gúrku eða
papriku, nokkuð sem þekktist ekki áður.“
Ættu að vera takmörk fyrir ósanngirninni
Ekkert hefur breyst varðandi raforkumálin, sem er eitt
helsta baráttumál garðyrkjubænda. „Vandamálið er
flutningskostnaðurinn á rafmagninu, hann er of hár og
ekki er tekið tillit til magns,“ segir Gunnlaugur. „Við
erum enn í þeirri stöðu að það er 15% álag á dreifbýli
óháð því hversu mikið magn er keypt. Ef það eru 200
íbúar eða fleiri, þá er eitt gjald, en ef íbúarnir eru færri,
þá er gjaldið hærra. Sláandi dæmi um þetta er garð-
yrkjustöðin Laugaland í Borgarfirði. Þar eru ræktaðar
gúrkur og þrátt fyrir að hann noti jafnmikið rafmagn í
þá ræktun og allir íbúar Borgarness, þá er hans gjald-
skrá 15% hærri en rafmagn til heimilisnota! Það bara
verður að leiðrétta þessa vitleysu í verðlagningu á raf-
magni til orkusækinnar starfsemi.“
Gunnlaugur segir að garðyrkjan kaupi orku, rafmagn
og heitt vatn, fyrir á annan milljarð og geti framleitt
mun meira. „En þarna hafa stjórnvöld og starfsfólk
orkufyrirtækja ekki séð sér fært að koma til móts við
okkur, sem hefur valdið því að þróun í greininni hefur
nánast stöðvast frá hruni. Það er óskiljanlegt að menn
gangi ekki í þetta mál og klári það.“
Málið er flókið að því leyti, að garðyrkjubændur
kvarta ekki undan verðinu á rafmagninu, heldur flutn-
ingsverðinu. „Við létum kanna hvað nýtt dreifikerfi
kostar fyrir garðyrkjuna og það kostar ekki nema 400
milljónir, en orkusalar rukka atvinnugreinina um 300
milljónir á ári. Í skýrslu sem Eymundur Sigurðsson
verkfræðingur tók saman kemur fram að flutnings-
kerfið sem orkufyrirtækin settu upp til garðyrkjunnar
á sínum tíma var greidd upp árið 1998 með fullri arð-
semiskröfu, þannig að hækkunarþörfin er engin, þetta
er bara hreinn hagnaður. En í stað þess að lækka álagn-
ingu, þá hafa menn kosið að hækka hana. Og svarið hjá
greininni er einfaldlega þetta: Það ættu að vera tak-
mörk fyrir því, hvað ósanngirnin megi vera mikil.“
Orðalagið sem notað er til réttlætingar er að jafna
dreifingarkostnað, að sögn Gunnlaugs. „Þetta er svo-
lítið eins og Animal Farm. Spennistöðin er til dæmis í
túninu á Laugalandi, síðan liggur strengurinn áfram
upp í Bifröst og þar er flutningurinn á lægra verði.
Rökin eru þau að það búi ekki jafnmargir á túninu! Á
meðan við stýrum málum svona í þessu landi, þá fram-
leiðum við okkur ekki út úr kreppunni, en það er eina
leiðin – að skapa meiri verðmæti hér heima, spara
þannig meiri gjaldeyri og skapa störf.“
Nóg til af tómötum en samt flutt inn
Gunnlaugur segir ágætis gang í ylræktinni, neytendur
hafi tekið þessum vörum vel og gott framboð verið á
tómötum í sumar. „En það er mjög sérstakt, að á með-
an nóg er til af tómötum þá finna sumir hjá sér þörf til
að flytja þá inn. Það er Búr sem gerir það, fyrirtæki sem
flytur inn fyrir Samkaupsbúðirnar og Kaupás. Við er-
um í kreppu en samt kjósa menn að flytja inn það sem
nóg er af. Við skiljum það ekki og enn síður að dæmi
eru um að innflutta grænmetið dúkkar upp í búðum í
kössum frá okkur – grænu plastkössunum frá Sölu-
félagi garðyrkjumanna. Það er á mjög gráu svæði. Ég
hef ekkert á móti því að keppa svo lengi sem það er
ljóst hvaðan varan kemur og neytandanum er þannig
gert kleift að velja. Samkvæmt lögum og reglum skal
það koma fram hvaðan varan kemur. Neytendur eiga
rétt á að vita það og þá eru menn að keppa heiðarlega.“