SunnudagsMogginn - 18.09.2011, Blaðsíða 18

18 18. september 2011
þykkti um fjölmiðla í vor. Má þar nefna að festar hafa
verið í lög reglur sem eiga að tryggja gagnsæi eign-
arhalds á fjölmiðlum og að mótaðar verði reglur um rit-
stjórnarlegt sjálfstæði á fjölmiðlum.
Ekkert er kveðið á um eignarhald á fjölmiðlum í nýju
fjölmiðlalögunum en Karl stýrir nefnd sem nú vinnur að
því að fara yfir hvort setja eigi lög um eignarhald á fjöl-
miðlum. Mun nefndin skila af sér áliti síðar í mán-
uðinum en að sögn Karls er einkum tvennt sem horft er
til varðandi reglur um eignarhald á fjölmiðlum og er þar
horft til þeirra leiða sem önnur ríki á Vesturlöndum hafa
farið. Annars vegar hvort sett verði föst viðmið um hve
hátt hlutfall eignarhlutar í fjölmiðli megi vera í eigu eins
eða tengdra aðila líkt og var í lögunum frá árinu 2004
eða hins vegar að heimildir Samkeppniseftirlitsins verði
auknar svo það geti hlutast til um eignarhald á fjöl-
miðlum.
Karl tekur undir margt af því sem Sigurður G. sagði
hér að framan, meðal annars að fjölmiðlarekstur sé ekki
sambærilegur öðrum þar sem höndlað er með fjórða
valdið svonefnda og því sé varla hægt að láta sömu regl-
ur gilda um fjölmiðla og aðra atvinnustarfsemi.
Eignarhaldið verður að liggja ljóst fyrir
Að sögn Sigurðar verður alltaf að liggja ljóst fyrir hverjir
eiga fjölmiðlana líkt og kveðið er á um í fjölmiðlalög-
unum sem tóku gildi í vor. Segir Sigurður að það fari
ekki leynt hverjir eigi fjölmiðla á Íslandi í dag. Umfjöllun
fjölmiðla um einstök mál kunni því að verða að taka með
fyrirvara um eignarhaldið og hagsmuni þeirra líkt og
gert var á tímum flokksblaðanna. Aðalatriðið er að vitað
sé hver standi á bak við fjölmiðilinn. „Það vita það allir
að það eru útgerðarmenn sem eiga Morgunblaðið og
hjónin Ingibjörg Pálmadóttir og Jón Ásgeir Jóhannesson
eiga Fréttablaðið. Ég treysti ritstjórnum blaðanna til að
tryggja óbrenglaðar fréttir, þó svo að pólitískar skoðanir
birtist í leiðurum og sérstöku ritstjórnarefni. Fjölmiðlar
hljóta ávallt að standa fyrir eitthvað. Ef ekki þá hefur
enginn áhuga á miðlinum,“ segir Sigurður G. Guð-
jónsson.
Eiga að hafa hagsmuni almennings að leiðarljósi
Bandarískir fræðimenn hafa bent á það hve vald fjöl-
miðla sé gríðarlegt og að sögn Bens Bagdikians, sem hef-
ur unnið að fjölmiðlarannsóknum áratugum saman auk
þess að hafa unnið á fjölmiðlum um langt árabil, er ekk-
ert afl jafn sterkt þegar kemur að því að hafa áhrif á al-
menningsálitið og fjölmiðlar. Meðal þess sem kemur
fram í skýrslu nefndarinnar frá árinu 2005, þar sem lagt
er til að sjálfstæði ritstjórna sé aukið, er að með faglegri
blaða- og fréttamennsku er átt við að þeir sem henni
sinna séu sjálfstæðir í vinnubrögðum og nálgist við-
fangsefni sitt með hlutlægum hætti og með almanna-
hagsmuni að leiðarljósi. Umfjöllunarefni mótist ekki af
hagsmunum eigenda og auglýsenda eða persónulegum
skoðunum blaðamanna eða fréttastjóra, heldur þjóni
hagsmunum almennings með fréttum og fréttatengdri
umfjöllun þar sem skýrt er frá málum á hlutlægan og
sanngjarnan hátt.
Þetta er í takt við það sem írski fræðimaðurinn Pasc-
hal Preston segir en samkvæmt honum segja fjölmargir
eigendur fjölmiðla að það sé þeirra leiðarljós; að vera
varðhundar samfélagsins og þeir hafi almannahagsmuni
að leiðarljósi. Raunin sé þó sú að hagnaður skiptir oft
mun meira máli en hugsjónir.
Styrmir Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóri Morg-
unblaðsins, hefur lengi verið á þeirri skoðun að setja
þurfi lög um eignarhald á fjölmiðlum. Rökin fyrir löggjöf
um eignarhald eru augljós að mati Styrmis og segir hann
ljóst að það verður með einhverjum hætti að tryggja það
að samþjöppunin verði ekki of mikil. Að það séu ekki fá-
mennir hópar eða einstakar fyrirtækjasamsteypur sem
eiga fjölmiðlana. Það geti hins vegar reynst þrautin
þyngri því spurningin er alltaf sú sama: hvaðan eiga
peningarnir að koma til þess að halda fjölmiðlunum
gangandi?
Eigendur leggi línurnar
Ari Edwald telur aftur á móti að takmarkanir á þröngu
eignarhaldi gangi ekki upp og það hafi sýnt sig. Ari segir
eðlilegt að eigandi fjölmiðils leggi línurnar um hvernig
fjölmiðlar eru gefnir út og hvaða prinsipp eru viðhöfð í
fjölmiðlum. „Það er ekki þannig að eigandi beri kostn-
aðinn af miðlinum, ráði síðan ritstjóra og svo sé það
kylfa sem ráði kasti hvað fjölmiðillinn fjalli um. Hvernig
fjölmiðillinn á að vera og hvar þú ætlar að staðsetja fjöl-
miðilinn hlýtur að koma frá eigandanum sem ber
ábyrgðina á útgáfunni. Við trúum því að fréttaáhersl-
urnar mótist ekki af skoðunum ritstjóra sem er ráðinn af
eigendum heldur sé því efni haldið sér í leiðurum og
öðru ritstjórnarefni.“
Ari segir mestu skipta hvernig miðlarnir standa sig –
ekki hvort eigendur þeirra eru fáir eða margir og það
eigi að vera uppi á borðinu til hvers eigendur ætlast.
Vonast eftir endurskoðun
Þeir Davíð, Sigurður og Styrmir telja að fjölmiðlalögin
sem tóku gildi síðastliðið vor séu ekki nægjanlega góð og
vonast til þess að þau verði endurskoðuð og ýmsum
ákvæðum þeirra breytt og öðrum bætt við.
Þrátt fyrir að efasemdaraddir hafi heyrst um nýju lög-
in, einkum og sér í lagi hjá þeim sem tengjast fjölmiðlum
á einn eða annan hátt var umræðan um þau mun minni í
þjóðfélaginu heldur en þegar fjölmiðlalögin voru sett ár-
ið 2004.
Eins og fram kom hér að framan er ekki ljóst hver
niðurstaða endurskoðunarinnar verður sem unnið er að
í nefndinni sem Karl Axelsson stýrir, hvort lagt verði til
að takmarkanir verði settarvið eignarhaldi á fjölmiðlum
eða hvort heimildir samkeppnisyfirvalda verði auknar á
þann veg að strangari reglur gildi um samruna á fjöl-
miðlamarkaði heldur en í öðrum atvinnugreinum. Það
er hins vegar ljóst að íslenski markaðurinn er mun
minni heldur en þeir sem við berum okkur helst saman
og því má ekki gleyma að þrátt fyrir að víða gildi
ákveðnar reglur um lárétt eignarhald á fjölmiðlum, það
er þegar sömu eigendurnir hafi mikla markaðshlutdeild
í einni eða skyldum greinum fjölmiðlunar, er önnur saga
hvort þeim reglum sé fylgt stíft eftir. Karl tekur sem
dæmi norska löggjöf um fjölmiðla en þar eru í gildi lög
sem heimila fjölmiðlastofu að grípa inn í ef einn eða
tengdir aðilar verða of ráðandi á markaði. Aftur á móti
stendur nú yfir endurskoðun á þessum reglum í Noregi
og þykir líklegt að þær verði gerðar sveigjanlegri.
Reglum ekki fylgt eftir
Bandaríski fjölmiðlafræðingurinn Robert W. McChes-
ney, sem hefur skrifað fjölda bóka og greina um fjöl-
Morgunblaðið/ÞÖK
Hart var deilt á Al-
þingi um fjölmiðla-
frumvarpið 2004.