SunnudagsMogginn - 18.09.2011, Blaðsíða 20

20 18. september 2011
Þ
egar ég geng út af heimili Sig-
urgeirs Kjartanssonar að afloknu
viðtali við hann finnst mér and-
artak sem ég heyri daufan trega-
hljóm bergmála í steinsteyptri stéttinni
við fótatak mitt í síðsumarsblænum. Þegar
ég kom hafði ég ekki séð Sigurgeir í tutt-
ugu ár, eða frá því ég sem blaðamaður var
viðstödd aðgerð sem hann gerði á Landa-
kotsspítala. Þá var hann maður í blóma
síns aldurs og hafði fyrstur lækna á Íslandi
tekið gallblöðru með holsjártækni. Að-
gerðin hafði gengið vel og Sigurgeir og
hans fólk voru glaðbeitt vegna hinna
miklu möguleika sem hin nýja tækni
veitti. Nú er Sigurgeir á öðrum stað í líf-
inu, situr í hjólastól með lamaða fætur eft-
ir slys – en viðmót hans hefur ekki breyst.
Enn á hann glettið bros og einlægt og hlýtt
augnaráð til að gefa samferðafólkinu.
Við skulum hverfa til upphafs heim-
sóknar minnar til Sigurgeirs, þar sem við
erum sest við borðstofuborð í vistlegu ein-
býlishúsi hans Kópavogi, hundurinn á
heimilinu farinn að leika sér með bein á
gólfinu – og húsbóndinn segir mér undan
og ofan af sínum fyrstu jarðvistarárum.
„Ég er sveitastrákur,“ segir Sigurgeir.
Hann er fæddur 7. mars 1938 og ólst upp í
Þórisholti í Mýrdal. Hann kveðst ekki eiga
til lækna að telja. „Raunar engra lang-
skólagenginna að telja,“ bætir hann við.
Foreldrar hans voru hjónin Þorgerður
Einarsdóttir frá Reyni og Kjartan Ein-
arsson frá Þórisholti. „Við vorum sjö
systkinin og einn bróðir minn tók við bú-
skap í Þórisholti. Þar standa nú fyrir búi
synir hans tveir, sjötta kynslóð af okkar
ættlegg,“ segir Sigurgeir.
Ekki gaman fyrir sveitamann
Eftir nám í Skógaskóla og einn vetur í
Menntaskólanum í Reykjavík lá námsleið
hans í Menntaskólann á Laugarvatni. „Það
var ekki gaman fyrir sveitamann, alveg
einan á báti, að koma inn í MR þá. Þar
voru fyrir heilu árgangarnir úr t.d. Laug-
arnesskóla, klíkur í jákvæðri merkingu
sem ég átti ekki aðgang að þótt ég kann-
aðist við úr barnæsku Brynju Benedikts-
dóttur, það dugði ekki til. En námið og
heimavistin á Laugarvatni hentaði mér vel
og á sumrin gat ég unnið mér fyrir við-
urværi. Ég kostaði mig sjálfur á Laug-
arvatn með því að vinna í símavinnu víða
um land. Ég var í flokki Kjartans Sveins-
sonar; stórkostlegur flokkur og frábær
tími.“
Eftir stúdentspróf 1958 lá leið Sigurgeirs
í læknadeild Háskóla Íslands. „Ég hafði
ekki hugmynd um hvað ég ætlaði að
verða, en um haustið, daginn áður en um-
sóknarfrestur í HÍ var að renna út, hnippti
kærastan mín og skólasystir frá Laugar-
vatni, Halla Sigurjóns, í mig og spurði
hvað ég ætlaði að gera. „Best að fara í
læknisfræði,“ svaraði ég, hafði heyrt að
hægt væri að dúlla í læknadeild dálítinn
tíma og fannst að svo mild tímamörk
myndu henta mér vel. En um haustið var
reglugerðinni breytt og hún gerð miklu
strangari,“ segir Sigurgeir. Ekki voru
komin námslán þegar þetta var. „Ég var í
símamastravinnu í tvö sumur, svo fór ég á
sjóinn á togara. Þannig gat ég klofið
þetta,“ bætir hann við. „Það hjálpaði líka
mikið að ég flutti heim til kærustunnar,
þar fór ljómandi vel um okkur í einu her-
bergi í nær 3 ár.
Þrjátíu og sex hófu nám við læknadeild-
ina haustið 1958 en sex komust upp um
vorið 1959 – og ég var einn af þeim. Við
Halla giftum okkur þetta vor. Hún hóf
tannlæknanám í HÍ um leið og ég fór í
læknisfræðina. Hún varð síðar sérfræð-
ingur í tannlækningum og kenndi við
tannlæknadeild HÍ jafnframt því að vera
með eigin stofu þar til hún lést 31. mars
2002. Það var mikill missir og breytti öllu.
Börn okkar Höllu eru tvö, Aðalsteinn
skógfræðingur og Elín tannlæknir. Barna-
börnin eru sex,“ segir Sigurgeir. Hann
rennir augunum að þremur stórum
römmum á veggnum um leið og hann seg-
ir þetta. Í römmunum eru myndir frá
ýmsum viðburðum í lífi fjölskyldunnar
um áratuga skeið.
Eftir að þau Halla og Sigurgeir luku
námi við HÍ fóru þau til frekara náms í
Worchester. „Ég lauk læknanáminu hér á
sex og hálfu ári, tók kandidatsárið hér
heima og stundaði svo mitt sérfræðinám,
almennar skurðlækningar í Massachu-
setts, ég vildi fara til Bandaríkjanna til að
upplifa eitthvað nýtt. Halla var við sitt
sérnám við sama spítala. Síðan vorum við
ár í Boston þar sem ég var í sérfræðinámi í
æðaskurðlækningum. Heim fluttum við
1972.
Áður en ég fór frá Boston rakst ég á bók
um umfangsmiklar aðgerðir í kviðarholi
og æðakerfi. Ég reiknaði með henni til
uppflettingar, þar voru m.a. til umfjöll-
unar aðgerðir á vélinda, maga, lifur, brisi,
ristli og ósæð. Ég bjóst ekki við að þurfa að
grípa til þessara aðgerða. Og fyrsta daginn
á Landakotsspítala var mér falið að taka
sýni úr húðbletti. Þó fór það svo að þegar
litið er til baka voru þær aðgerðir teljandi á
fingrum annarrar handar sem lýst var í
bókinni og ég hafði ekki gert,“ segir Sig-
urgeir.
„Ég hafði alltaf áhuga á handverki,“
svarar hann að bragði þegar ég spyr hvað
hafi ráðið vali hans á sérgrein. „Dóm-
greind og handverk eru mikilvægir eig-
inleikar í skurðlækningum.“
Þú hefur aldrei verið hræddur við blóð?
„Ónei, ég var vanur því að sjá blóð þeg-
ar skepnum var slátrað,“ svarar Sigurgeir
með hægð. En skyldu menn og skepnur
vera líkar að innan?
„Já, en fráleitt eins,“ svarar hann og
brosir. „Ég var í Indianapolis um tíma við
tilraunaskurðlækningar. Tekin var ósæð
úr hundi og splæst inn í gerviæðabút sem
hafði verið meðhöndlaður sérstaklega
með þekjufrumum. Verið var að rannsaka
storknun blóðs í smáum æðum. Ósæðin
liggur nánast frí í hundum en þarf næstum
að grafa hana fram í mannskepnunni.“ Ég
gýt augunum til heimilishundsins sem
enn leikur sér glaðlega á gólfinu. „Auð-
veldara er sem sé að gera hjartaaðgerðir á
hundum?“ segi ég svo. „Já, miklu auð-
veldara,“ svarar Sigurgeir.
Gott að vinna á Landakoti
Þegar heim kom úr sérfræðináminu beið
Sigurgeirs staða við Landakotsspítala.
„Það vildi mér til að skurðlæknir sem þar
hafði verið ráðinn fór skyndilega til starfa í
Ameríku. Á Landakoti var gott að vinna.
Ég sinnti þar almennum skurðlækningum
og æðaskurðlækningum. Ör þróun var í
síðarnefnda geiranum og ég var þar í
„fyrstu kynslóð“, ef svo má segja.
Æðaskurðlækningar hófust fyrir alvöru
i í Kóreustyrjöldinni. Þar notuðu læknar
upphaflega æðar úr líkum sem sérstaklega
höfðu verið meðhöndlaðar með geislum
og saumaðar svo inn í stað ósæða. Þetta
var ekki gert hér á landi. Einnig fóru menn
að þreifa sig áfram með gerviæðar og þær
urðu ofan á þegar um var að ræða stórar
æðar. Gerviæðar reyndust ekki vel neðan
við nára. Þess í stað voru notaðar yfir-
borðsbláæðar. Þær voru skrældar út og
snúið við svo blöðkurnar sem eru í bláæð-
um og tryggja einstefnustreymi blóðsins
myndu ekki stífla æðina. Mikil handa-
vinna var að losa æðar upp og sauma þær
inn í fótinn – tekin var þá bláæð og lögð í
fótinn í stað stíflaðrar slagæðar.“
Gerir þetta ekkert til? spyr ég. „Nei,
þetta eru bara yfirborðsbláæðar sem mega
missa sig. Í rauninni væri hægt að frysta
slíkar æðar og nota síðar, ég var alltaf hik-
andi við að farga þessum æðum. Þegar ég
var að taka æðahnúta reyndi ég að taka ekki
bláæðina ofan við hné, það gat komið sér
vel að eiga hana í fætinum ef t.d. krans-
æðastífla kæmi upp síðar. Þær breytingar
hafa orðið á æðahnútaaðgerðum að núna
eru teknar yfirborðsbláæðar ofan hnés en
neðri hluti æðarinnar látinn vera.“
Eins og Sigurgeir lýsir þessu hljómar það
áhugavert – en blóðugt. Vissulega þurfti að
fylgjast vel með nýjungum á þessu sviði og
það gerði okkar maður. „Ég fór árlega á
American Collage of Surgeons. Þar komu
upp þær nýjungar sem maður gat búist
við,“ segir Sigurgeir.
En hver var næsta stóra nýjungin í að-
gerðartækni sem hann kynntist? „Holsjár-
aðgerðirnar,“ svarar hann hiklaust. „Ég
gerði fyrstu slíka aðgerð hér á landi – það
verður ekki hrakið,“ svarar hann nokkuð
fastmæltur en hlær þó við. „Ég vissi þegar
ég tók þessa nýjung í gagnið að ég gæti alltaf
snúið slíkri aðgerð upp í opna aðgerð, ég
var því nokkuð rólegur við þetta frum-
kvöðulsstarf. Fyrsta aðgerðin var gerð á
sjálfboðaliða, manni af útlendum ættum
sem var raunar ekki heppilegur, stór og
feitur – en hann var tilbúinn að leggja sig í
að láta taka úr sér gallblöðruna á þennan
hátt og ég þáði tilboð hans – þurfti þá ekki
að vera dekstra einn eða neinn. Það tók mig
5 klukkustundir að gera þessa fyrstu að-
gerð, einkum tók tíma að kljást við tækin.
En aðstoðarfólk mitt var afar áhugasamt og
lagði sig mjög fram. Við vorum þrír læknar,
auk mín þeir Þorvaldur Ingvarsson og Tom
Macgill, sá síðarnefndi var læknir á Kefla-
víkurflugvelli. Þorvaldur hafði sinnt til-
svarandi aðgerðum í bæklunarlækningum í
Svíþjóð. Þetta var spennandi stund.
Þessi grein skurðlækninga var ekki til
þegar ég var að læra í Bandaríkjunum. Ég sá
þetta fyrst boðað um 1990 í American Col-
lege í San Francisco. Mér fannst nánast
Sumir eiga honum líf sitt að launa, öðrum hefur
hann gefið betri heilsu með starfi sínu. Sigurgeir
Kjartansson skurðlæknir var einn úr „fyrstu
kynslóðinni“ á sviði æðaskurðlækninga á Íslandi,
eins og hann orðar það, og fyrstur lækna hér til
að nýta holsjártækni. Margt hefur á daga Sig-
urgeirs drifið síðan sú aðgerð fór fram og ekki
allt léttbært. Undanfarin ár hefur hann gengið í
gegnum mikla lífsreynslu af völdum slyss, veik-
inda og missis.
Guðrún Guðlaugsdóttir
Allt tók þetta á