SunnudagsMogginn - 18.09.2011, Blaðsíða 30

30 18. september 2011
Þ
að er dýrt fyrir fámenna þjóð að
búa í stóru landi. Innviðir sam-
félagsins hafa að mestu verið
byggðir upp á síðustu 100 árum
eða rúmlega það. Það hefur kostað mikið
að byggja vegakerfið upp, fyrst malarvegi
og svo uppbyggða vegi með slitlagi. Það
hefur kostað mikið að byggja hafnir um
allt land. Það hefur kostað mikið að
byggja flugvelli um allt land. Það hefur
kostað mikið að byggja skóla um allt land.
Það hefur kostað mikið að byggja sjúkra-
hús víðs vegar um landið.
Allt hafa þetta verið nauðsynlegar fjár-
festingar. Hafnir hafa verið forsenda þess
að við gætum sjálf nýtt fiskimiðin í kring-
um landið. Greiðar samgöngur hafa verið
forsenda fyrir blómlegu atvinnulífi og
mannlífi. Skólar og sjúkrahús eru grunn-
þarfir. Allt hefur þetta verið byggt upp af
fámennum hópi fólks. Við erum núna yfir
300 þúsund en fram eftir 20. öldinni vor-
um við ekki nema helmingur af þeim
fjölda. Það hafa því miklar byrðar lagzt á
fáar herðar. En þessar fjárfestingar munu
nýtast okkur til langframa þótt auðvitað
þurfi að halda þeim við.
Á dögunum sat ég á spjalli við athafna-
mann af nýrri kynslóð Íslendinga, sem
hefur gengið hægt um gleðinnar dyr og
uppskorið í samræmi við það. Þessi ungi
maður lýsti þeirri skoðun að þjóðarbú
okkar væri of dýrt í rekstri. Það væru ekki
bara of margir bankar, það væru líka of
margar benzínstöðvar og yfirleitt of
margt af of mörgu. Kostnaðurinn við
þennan ofvöxt í margvíslegri starfsemi
legðist með einum eða öðrum hætti á
hvern einstakling í þessu fámenna sam-
félagi.
Þetta er áreiðanlega rétt. Það er fagn-
aðarefni að nú hafa stjórnendur tveggja
banka staðfest þá skoðun að fjár-
málakerfið sé of umfangsmikið, að við
þurfum ekki á svo miklum umsvifum í
fjármálageiranum að halda. Þá er spurn-
ing hvernig stjórnvöld bregðast við.
Kostnaður við of stórt fjármálakerfi lendir
á viðskiptavinunum.
Það er áreiðanlega rétt að benzínstöðv-
arnar eru of margar, það er of mikið í þær
lagt, þær eru sumar hverjar opnar allan
sólarhringinn. Til hvers? Fólk getur af-
greitt sig sjálft og borgað í þar til gerðum
tækjum. Þessi umframkostnaður kemur
fram í hærra benzínverði.
Matvöruverzlanir eru of margar. Þær
starfa á of mörgum fermetrum. Þær eru
opnar of lengi. Umframkostnaðurinn
kemur fram í hærra matarverði.
Það hefur orðið ótrúlegur vöxtur í rit-
fangaverzlunum á Íslandi. Hvað ætli valdi
því að ritfangaverzlun hefur allt í einu
aukizt svona mikið?! Það eru jafnvel
dæmi um að slíkar verzlanir hafi opið all-
an sólarhringinn. Til hvers? Hitt er víst að
þessi umframkostnaður kemur fram í
hærra vöruverði.
Byggingarvöruverzlanir eru of margar
og of víða um landið ef mið er tekið af
eðlilegum umsvifum. Þar er að vísu hægt
að finna dæmi um að verzlun hafi verið
lokað. En auðvitað er ljóst að ofvöxtur í
þessari verzlunargrein kemur fram í
hærra vöruverði.
Það eru líka of mörg bílaumboð að selja
of fáa bíla. Umframkostnaðurinn kemur
annað hvort fram í hærra verði á bílum en
þyrfti að vera eða í földum kostnaði ann-
ars staðar við að halda uppi fjölda fyr-
irtækja, sem ekki eru forsendur fyrir.
Það eru líka of margir alþingismenn á
Íslandi. Við þurfum ekki svona marga.
Bættar samgöngur og ný samskiptatækni
veldur því að færri þingmenn geta sinnt
þeim störfum, sem fleiri þingmenn þurfti
til áður. Umframkostnaðurinn kemur
fram í hærri sköttum.
Það eru of mörg sveitarfélög á höf-
uðborgarsvæðinu. Það væri hagkvæmara
að reka t.d. tvö sveitarfélög í stað sex. Þá
mundi kostnaður við of marga bæjarfull-
trúa og of marga embættismenn minnka
stórlega og hægt að lækka útsvarið sem
því nemur.
Það hefur orðið ofvöxtur í utanrík-
isþjónustu smáríkisins Íslands. Við höfum
ekkert við svona mörg útibú í öðrum
löndum að gera. Hagsmunagæzla okkar
getur auðveldlega farið fram með ódýrari
hætti. Þessi umframkostnaður kemur
fram í hærri sköttum.
Það eru of margar opinberar stofnanir,
of margar nefndir, of mörg ráð. Þessi um-
framkostnaður kemur fram í hærri skött-
um.
Í stuttu máli: það er hægt að reka ís-
lenzka þjóðarbúið á mun ódýrari og hag-
kvæmari hátt, hvort sem litið er til einka-
rekstrar eða opinbers rekstrar. Sennilega
er einkareksturinn ekkert betur staddur
að þessu leyti en opinberi reksturinn.
Með því að skera þennan umfram-
kostnað niður og lækka verð á vöru og
þjónustu og skatta sem því nemur er hægt
að bæta lífskjör landsmanna umtalsvert.
Það er hins vegar ekki alveg einfalt að
gera þetta og sennilega flóknara i einka-
rekstri en hinum opinbera. Við viljum
frjálsa samkeppni. Það eiga allir sem þess
óska að geta tekið ákvörðun um að setja
upp bílaumboð eða ritfangaverzlun.
Vandinn kemur hins vegar upp ef og þeg-
ar í ljós kemur að engar forsendur eru
fyrir þeim rekstri. Þá hefur tilhneigingin
verið sú að halda honum gangandi i stað
þess að hann hætti. Þá byrjar umfram-
kostnaðurinn að verða til.
Það þurfa að fara fram umræður í sam-
félaginu um það, hvernig hægt er að
draga úr umframkostnaði í þeim grein-
um, sem ofvöxtur hefur hlaupið í, án þess
að það leiði til ofstjórnar og miðstýringar.
Í grundvallaratriðum snýst þetta ekki
um annað en það sem heimili gerir, sem
grípur til aðgerða til að draga úr óþarfa
kostnaði eða fyrirtæki, þar sem kostnaður
hefur farið úr böndum. Það eru sömu lög-
mál sem gilda, þótt tölurnar séu aðrar.
Það er hægt að bæta lífskjörin með öðr-
um hætti en hækka krónutölu launa, sem
engar innistæður eru fyrir.
Þjóðarbúið er of dýrt í rekstri
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi árið 1978 var komist að sam-
komulagi í litlu húsi í Bandaríkjunum sem er
kallað Camp David. Mennirnir þrír sem kom-
ust að samkomulagi voru engir venjulegir
menn enda ekki í neinu venjulegu húsi. Litla húsið sem
er kallað Camp David er staðsett norðvestur af höf-
uðborg landsins, Washington D.C. Þetta er látlaus for-
setabústaður sem var aðalaðsetur samningaviðræðna
milli Egypta og Ísraela árið 1978 þegar þeir náðu sínum
óvæntu friðarsamningum undir stjórn Jimmy Carter
forseta Bandaríkjanna.
Arabar og Ísraelar voru búnir að vera í stanslausum
stríðum á svæðinu frá því að gyðingar lýstu yfir sjálf-
stæðu ríki. Ekkert af arabísku ríkjunum hafði gefið
þumlung eftir í kröfum sínum og Egyptar voru ávallt í
forystu þeirra, sem stærsta og máttugasta arabaríkið á
svæðinu. Þarna varð mikil breyting á ástandinu í Mið-
Austurlöndum.
Þegar gyðingar háðu sjálfstæðisstríð sitt var mjög tví-
sýnt um sigur þeirra. Eiginlega með ólíkindum að þeir
náðu að hafa sigur með litlum mannafla og miklum bar-
áttuvilja. En eftir sjálfstæðisstríðið fengu þeir mikinn
stuðning að utan og efldust mjög hernaðarlega. Í stríð-
unum sem fylgdu í kjölfarið árin 1956 og 1967 höfðu Ísr-
aelar ávallt mikla yfirburði þótt öll arabaríkin í kringum
þá væru sameinuð. Í Sex daga stríðinu árið 1967 höfðu
Ísraelar gereytt flugher Egypta, Sýrlendinga og Jórdana
á nokkrum dögum og eftirleikurinn á landi var auðveld-
ur. En í Yom Kippur stríðinu árið 1973 urðu úrslit átak-
anna ekki það afgerandi að í raun hrósuðu bæði Egyptar
og Ísraelar sigri. Egyptar undir forystu Anwar El Sadat
höfðu undirbúið þá innrás lengi og var El Sadat upphaf-
inn í arabíska hluta heimsins fyrir að hafa náð að standa
uppi í hárinu á Ísraelum. Því var það mjög óvænt þegar
einmitt hann samdi frið við Ísraela í Camp David bú-
staðnum aðeins fimm árum seinna.
Jimmy Carter var forseti Bandaríkjanna og öfugt við
forvera í hans starfi þótti hann sýna málstað araba
skilning. Í samningaviðræðunum var Egyptum gefið aft-
ur það land sem hafði verið tekið af þeim í Sex daga
stríðinu. Þar af var Sinai skaginn mikilvægastur. En
Egyptar lofuðu friði fyrir vikið og hafa ekki ráðist á Ísr-
ael síðan þá. Menachem Begin var forsætisráðherra Ísr-
ael á þessum tíma og samdi fyrir hönd þjóðar sinnar.
Bæði Begin og El Sadat hlutu Friðarverðlaun Nóbels fyrir
vikið.
En af mörgum aröbum var El Sadat talinn vera svikari.
Það að semja við erkióvininn og viðurkenna tilvist Ísrael
gátu þjóðernissinnar í arabaheiminum ekki sætt sig við.
Árið 1981 var Anwar El Sadat skotinn til bana af líf-
vörðum sínum. Foringi tilræðismannanna var ungur
Egypti að nafni Khalid Islambouli. Í réttarhöldunum
sem fylgdu í kjölfarið sagði hann aðalástæðuna fyrir til-
ræðinu hafa verið friðarsamningurinn við Ísrael.
Egyptaland breytti samt ekki um stefnu við morðið á
El Sadat. Hosni Mubarak tók við völdum af Sadat og hélt
friðinn við Ísrael. Það er sagt um stjórn hans að hann
hafi lagt svo mikla áherslu á öryggissveitir sínar að inn-
anríkislögreglan hafi fengið meira fé til umráða heldur
en sjóher, landher og flugher Egypta fékk samanlagt.
Enda hélt Mubarak völdum frá 1981 og fram í febrúar í ár
eða í um þrjátíu ár. Egyptaland sem hafði einsog önnur
arabalönd verið höll undir Sovétmenn í kalda stríðinu
varð mjög vinsamlegt Bandaríkjunum. Þótt þau vinsam-
legheit ríkisins hafi kannski ekki náð til þjóðarinnar.
borkur@mbl.is
Friður við
Ísrael
Anwar El Sadat tekur hér í hönd Menachim Begin en á milli
þeirra er forseti Bandaríkjanna, Jimmy Carter.
’
Arabar og Ísraelar voru búnir
að vera í stanslausum stríðum
á svæðinu frá því að gyðingar
lýstu yfir sjálfstæðu ríki.
Þetta látlausa hús er sumar aðsetur Bandaríkjaforseta og
kallast Camp David en þar fóru friðarviðræðurnar fram.
Á þessum degi
18. september 1978