Morgunblaðið - 07.04.2010, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Morgun-blaðiðhefur
vakið athygli á
þeim vanda sem
nú er uppi og
snertir forsvar og
eignarhald banka
á fyrirtækjum sem eru í við-
kvæmri samkeppnisstöðu.
Mörg dæmi hafa verið nefnd
til sögunnar og hefur Morg-
unblaðið gert nokkrum þeirra
skil. Framganga Arion-banka í
málefnum Haga og tengdra
fyrirtækja hefur vakið mikla
furðu og vaxandi vantraust á
þeirri stofnun og stjórnendum
hennar, enda er það mál með
miklum endemum og skýr-
ingar og afsakanir bankans
hafa ekki haldið vatni. Þótt
segja megi að það mál skeri
sig úr þá eru mörg önnur á
ferðinni sem einnig er óþol-
andi að látin séu viðgangast.
Menn horfa auðvitað mjög til
samkeppnisyfirvalda vegna
þessa enda lög til þess að þau
grípi inn í. Það má vel vera að
Samkeppniseftirlitið telji sig
hafa óþrjótandi tíma til að fást
við mál af þessu tagi og þau
eru vissulega vandmeðfarin,
en þau fyrirtæki sem búa við
hina skekktu samkeppnisstöðu
geta ekki gefið sér tíma.
Klukkan gengur á þau. Þekkt
er setningin „aðgerðin heppn-
aðist fullkomlega en sjúkling-
urinn dó“. Það má vel vera að
samkeppnisyfirvöldum muni
að lokum takast að koma þess-
um volaða þætti samkeppnis-
mála í skaplegri farveg, en
fyrirtækin sem
borið hafa skaðann
af ástandinu miss-
erum og brátt ár-
um saman kunna
þá að vera komin í
stöðu sjúklingsins
í dæminu að fram-
an, eða að minnsta kosti hafa
þá þegar hlotið mikinn og
óbættan skaða.
Eignarhald viðskiptabank-
anna þriggja sem eftir standa
eftir endurskipulagningu er
mismunandi. Einn er í eigu
ríkisins og hinir tveir í eigu
aðila sem áhöld eru um hverjir
séu, svo ótrúlegt sem það nú
er. En hið ólíka eignarhald
hefur ekki breytt neinu um
það vandamál sem reifað er
hér. Lítill vafi er á að sam-
krull bankanna og yfirtekinna
fyrirtækja og fyrirtækja í
gjörgæslu þeirra og því miður
í sumum tilfellum óboðleg
nálgun þeirra hefur stór-
skekkt samkeppnisstöðu fjöl-
margra fyrirtækja og þannig
þegar valdið miklum skaða,
sem fara mun vaxandi. Gjarn-
an er sagt að bankarnir séu
með þessari framgöngu sinni
að „hámarka“ það sem þeir
geta fengið upp í kröfur og
þar með minnka afskriftaþörf.
Þeim sé nauðugur sá kostur.
Það er auðvitað þáttur sem
horfa verður til, en það breyt-
ir ekki hinu, að bankarnir
mega ekki misnota yfirburða-
stöðu sína í þeim tilgangi og
vinna um leið samkeppnisað-
ilum yfirtekinna fyrirtækja
þung högg.
Samkrull banka
og yfirtekinna
fyrirtækja skekkir
mjög samkeppnis-
stöðuna í landinu}
Klukkan gengur á
samkeppnisyfirvöld
Heilbrigðis-ráðherrann
græðir ekki á
hrokafullri fram-
göngu. Ráð-
herrann hefur kos-
ið að hjóla í forstjóra
Sjúkratryggingastofnunar.
Tilefnið er skrítið. Forstjórinn
hafði leitað í trúnaði til Ríkis-
endurskoðunar um ráð til að
bregðast við reglugerð ráð-
herrans, sem virtist ann-
mörkum háð. Sú varúð beindist
að því að koma í veg fyrir að
ríkissjóður yrði af fjármunum
vegna galla í reglugerðinni.
Forstjórinn var ekki að hunsa
reglugerðina né að þvælast
fyrir því að markmið hennar
fengju að ganga fram. Og þótt
ráðherrann sé fullur tor-
tryggni og bregði pólitískri
mælistiku sinni á loft ótt og títt
er það án tilefnis í þetta sinn
a.m.k. Varla telur ráðherrann
að ríkisforstjórinn sé í póli-
tísku makki með
yfirstjórn Ríkis-
endurskoðunar
gegn velferðar-
stjórninni. For-
stjórinn hefur þá
farið í geitarhús að leita ullar.
Vararíkisendurskoðandinn er
svo sem kunnugt er mágur for-
sætisráðherra velferðar-
stjórnarinnar og ríkisendur-
skoðandinn sjálfur er jafn vel
venslaður öðrum samfylking-
arráðherra í sömu ríkisstjórn.
Virðist í því samhengi nær að
óttast að venslin myndu vefjast
fyrir endurskoðuninni við að
veita ríkisstjórninni það aðhald
sem bæri. Að minnsta kosti
hefur þess aldrei verið getið
opinberlega að þessir ágætu,
háttsettu og velvensluðu emb-
ættismenn hafi nokkru sinni
talið sig þurfa að víkja sæti
vegna athugunar á verkum og
þó fremur verkleysi ríkis-
stjórnarinnar.
Ráðherra heggur
ómaklega til
ríkisforstjóra}
Fjölskyldudrama í uppsiglingu?
V
itið þið að ef við færum beint af
augum þá kæmum við næst í land
á Suðurskautslandinu,“ sagði
Snæbjörn vinur minn þar sem við
stóðum ofan við Skógafoss og
horfðum út á hafflötinn sem virtist teygja sig
út í hið óendanlega í heiðskírunni.
Á svona dögum minnir sjórinn mig alltaf á
mjúkan rjóma og þá er auðvelt að gleyma því
hvað hann getur verið ógnvænlegur. En þótt
það lægi svona beint við vorum við alls ekki á
leiðinni á Suðurskautslandið heldur í gagn-
stæða átt þar sem jörðin hefur rifnað og blæð-
ir glóandi kviku. Við vorum auðvitað komin í
vímu mörgum klukkutímum áður en sást
votta fyrir gosstrókunum. Kannski var það
vegna óhóflegrar súrefnisinntöku á leiðinni
upp brekkurnar, en aðallega var það fann-
hvítur Eyjafjallajökullinn, dimmblár himinninn, mosinn,
sólin og algleymið, fossarnir og svo vitneskjan um hvað
beið okkar sem olli vímunni. Auk þess, þótt veraldleg
gæði eigi samkvæmt bókinni að vera víðsfjarri huga
manns í svona aðstæðum, þá veitir útivistin samt líka
ánægju sem kallast mætti hégómleg, því það er nefni-
lega svo gaman að finna hvað hlífðarfötin eru góð.
Það fylgir því sigurtilfinning að geta klætt utan af sér
vindkælinguna svo frostið verður bitlaust. Það er vegna
þessa sem mér hefur lærst að elska ullarnærfötin mín
jafnmikið og alla fallegu kjólana mína, sem ég ber þó af-
ar heitar tilfinningar til. Ef ull væri ekki hluti af þessum
heimi væri líf mitt sennilega allt öðru vísi og
verra en það er. Á svona fallegum degi þarf
ekkert eldgos til að njóta þess að vera úti í
náttúrunni enda gleymdum við okkur framan
af við að skoða fossana í klakaböndum. En
kappið heltók okkur samt þegar nær dró gíg-
unum og við fórum að heyra í hjartslættinum.
Því þannig er það, djúpur bassahjart-
sláttur einhvers staðar úr iðrunum þegar
kvikan spýtist upp á yfirborðið. Verst að í
fjallgöngu virðist aldrei neitt geta verið á
næsta leiti. Eftir næsta leiti bíður nefnilega
alltaf annað leiti og svo annað leiti og þetta
var satt best að segja farið að vera svolítið
ergjandi þegar bullandi eldhafið opnaðist
okkur allt í einu og öll þreyta gleymdist.
Það er auðvitað ekki hægt og því tilgangs-
laust að reyna að lýsa því hversu bilað það er
að hafa allt í senn fyrir augunum fullt tungl, stjörnu-
bjartan himin, eldgos og norðurljós og það séð frá nátt-
úrulegum áhorfendapalli í beinni augnhæð við hraun-
spýjurnar. Upplifunin var allavega svo sterk að bólgnu
hnén, sem emjuðu undan kílómetra númer þrjátíu og tvö
á leiðinni niður, voru löngu gleymd þegar lagt var af stað
í aðra ferð að gosinu áður en vikan var á enda, frá Básum
í það skiptið, og sennilega er sú þriðja ekki langt undan.
Sumpart er það þessi djúpi hjartsláttur sem togar fæt-
urna til sín í takt við gosspýjurnar en það er líka meðvit-
undin um hversu mikil forréttindi það eru að hafa vilja,
vöðva og getu til að upplifa náttúruundur. una@mbl.is
Una
Sighvatsdóttir
Pistill
Eldfjallið og ég
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Eftir Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
F
ramkvæmdastjórnin gaf
skorkortið út nýverið og
vakin er athygli á því á
vef Neytendastofu, sem
tók þátt í upplýs-
ingagjöfinni fyrir hönd Íslands. Skor-
kortinu er ætlað að veita ýmsar upp-
lýsingar í neytendamálum og hringja
viðvörunarbjöllum um starfsemi innri
markaðarins og hvernig hann virkar
fyrir neytendur, einkum varðandi
vöruúrval, verðsamkeppni og ánægju
neytenda.
Skorkortið dregur m.a. fram að
margvíslegar viðskiptahindranir
koma enn í veg fyrir að neytendur
njóti til fulls hagræðis af því að eiga
viðskipti milli landa á hinum sameig-
inlega innri markaði EES. Skorkortið
sýnir að vöxtur í viðskiptum yfir
landamæri var ekki mikill í fyrra; árið
2009 áttu 29% neytenda viðskipti í
öðru ríki ESB eða EES, hlutfallið var
25% árið 2008, og í fyrra stunduðu
25% smásala sölu til annars ríkis.
Sýna fyrri skýrslur ESB að slík við-
skipti mistakast í 60% tilvika. Fram-
kvæmdastjórn ESB hyggst markvisst
ryðja öllum hindrunum úr vegi og hef-
ur gert sérstakan aðgerðalista í því
sambandi. Meðal aðgerða er að sam-
ræma betur reglur og auðvelda neyt-
endum að leysa ágreiningsmál í við-
skiptum milli landa.
Kreppan eykur meðvitundina
Kvartanir til Neytendasamtakanna
vegna viðskipta á milli landa eru ekki
margar enn sem komið er en hins veg-
ar hefur kvörtunum til Neytendastofu
vegna viðskipta innanlands fjölgað
verulega. Er fjöldi kvartana hér með
því mesta sem þekkist í Evrópu, mið-
að við höfðatölu. Aðeins voru kvart-
anir fleiri hlutfallslega í Bretlandi og
Þýskalandi árið 2008. Einnig er mikið
um kvartanir verslana vegna villandi
auglýsinga samkeppnisaðilans. Könn-
un hér á landi í fyrra sýndi að 55%
smásöluverslana höfðu orðið vör við
villandi auglýsingar frá árinu 2007,
sem er meira en í nokkru öðru Evr-
ópuríki (sjá töflu).
Hjördís Björk Hjaltadóttir, lög-
fræðingur hjá Neytendastofu, segir
að átak hafi verið gert í því árið 2008
að skrá kvartanir betur niður og það
skýri aðallega mikla fjölgun kvartana.
Þróunin hafi haldið áfram á síðasta
ári, þó að endanlega tölur liggi ekki
fyrir, en vísbendingu um aukninguna
má sjá í fjölgun ákvarðana Neyt-
endastofu hér til hliðar.
Hjördís segir engan vafa leika á því
að efnahagskreppan hafi gert ís-
lenska neytendur virkari og meðvit-
aðri um rétt sinn. Einnig sé búið að
bæta löggjöfina og búa til betri tæki
til að fylgjast með neytendamálum.
Skorkort ESB sýni ennfremur að eft-
irlitið hér sé gott í samanburði við
önnur lönd. Hins vegar megi efla
kannanir meðal neytenda hér.
Undir þetta tekur Jóhannes Gunn-
arsson, formaður Neytendasamtak-
anna. Neytendamál á Íslandi hafi
færst í betra horf á seinni árum en
alltaf sé hægt að gera betur, t.d.
mætti auka kynningu á Evrópsku
neytendaaðstoðinni sem samtökin
annast hér á landi.
Eftir að kreppan skall á gengur
fólk harðar eftir sínum rétti og er bet-
ur meðvitað, segir Jóhannes. Íslensk
fyrirtæki séu einnig ágætlega með-
vituð um hvort keppinauturinn sé að
fara á svig við lög og reglur. Vonandi
muni þessum kvörtunum fyrirtækja
fækka þegar menn sjái að ekki sé
hægt að komast upp með blekkjandi
auglýsingar eða viðskiptahætti. Taka
þurfi hart á slíkum brotum.
Villandi auglýsingar
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% F
R LU LV B
E
U
K N
L IE FI AT D
E
D
K
EU
27 IT ES SE N
O SK M
T
RO P
L
CY PT B
G EE CZ H
U SI LT EL IS
Tilkynningar verslana Tilkynningar neytenda
Heimild: Framkvæmdastjórn ESB - Skorkort neytendamála
Staða neytenda hefur
versnað í Evrópu
Skorkort neytendamála, sem
framkvæmdastjórn ESB gefur út,
sýnir verri stöðu neytenda í Evr-
ópu. Enn eru ýmsar hindranir í
vegi fyrir viðskiptum yfir landa-
mæri. Staða neytendamála hér á
landi virðist þó hafa batnað og
neytendur eru meðvitaðri en áður.
Ef fram heldur sem horfir mun
Neytendastofa afgreiða mun fleiri
mál á þessu ári en því síðasta. Á
fyrstu þremur mánuðum ársins var
ákvarðað í 15 málum og mun fleiri
eru nú til umfjöllunar hjá embætt-
inu. Alls var ákvarðað í 38 málum á
síðasta ári, sem er aukning um 72%
frá árinu 2007. Sífellt fleiri kvart-
anir berast einnig til Neytenda-
stofu. Tölur síðasta árs liggja ekki
endanlega fyrir en hætt er við að
þær verði mun hærri en 1.300 sem
varð raunin 2008. Hlutfallslega eru
þetta með mestu kvörtunum meðal
Evrópuríkja, eða 26 á hverja þús-
und íbúa árið 2008. Hlutfallið var
mest í Bretlandi það ár, 60 á hverja
þúsund íbúa.
2007:
2008:
2009:
2010: (jan-mars)
Ákvarðanir
Neytendastofu
22
30
38
15
Kvartanir til
Neytendastofu
2007:
2008:
662
1.330