Morgunblaðið - 07.07.2010, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fyrir réttumtveimur ár-um var
Surtsey tekin inn á
heimsminjaskrá
UNESCO, en það
var gert í fram-
haldi af stækkun
friðlands eyjarinnar fyrir
nokkrum árum. Friðlýsingin
náði áður aðeins til eyjarinnar
sjálfrar, sem er rúmur einn
ferkílómetri, en hún var frið-
lýst í miðju gosi árið 1965. Eft-
ir stækkun nær friðlýsingin til
66 ferkílómetra svæðis og
inniheldur meðal annars
neðansjávargíga og hafsvæði.
Surtsey er meðal merkustu
náttúruperla Íslands og varð
til í einu lengsta gosi á sögu-
legum tíma hér á landi, en
Surtseyjareldar stóðu frá því í
nóvember 1963 til júní 1967.
Það er vel við hæfi og eðli-
legt framhald af þeirri áherslu
sem stjórnvöld hafa um árabil
lagt á vernd náttúrunnar í
Surtsey, að í Vestmannaeyjum
skuli nú vera starfrækt gesta-
stofa fyrir friðlandið, Surts-
eyjarstofa, sem umhverf-
isráðherra opnaði nýlega.
Friðlýsing Surtseyjar í miðju
gosi lýsir mikilli framsýni vís-
indamanna og stjórnvalda á
þeim tíma og gerir eyjuna ein-
staka í veröldinni, eins og
staðfest var þegar hún var
tekin inn á heimsminjaskrána.
Eyjan hefur frá fyrstu tíð ver-
ið lokuð fyrir umferð annarra
en þeirra sem átt
hafa erindi vegna
vísinda- og vernd-
arstarfs. Með
þessu hefur gefist
tækifæri til að
fylgjast með því
hvernig lífverur
nema land, hvernig lífið breið-
ir úr sér og náttúran tekur á
sig mynd.
Saga Surtseyjar sýnir að
náttúruvernd er ekki ný hér á
landi og sem betur fer hafa Ís-
lendingar lengi gert sér grein
fyrir að þeir búa í einstöku
landi með fallegri en oft og tíð-
um viðkvæmri náttúru. Nátt-
úruvernd tekur vitaskuld á sig
ýmsar myndir og nánast alger
friðlýsing eins og í tilviki
Surtseyjar er og á að vera fá-
tíð, um leið og hún er nauðsyn-
leg þegar svona sérstaklega
háttar til. Flest önnur friðlýs-
ing leyfir jafnframt umferð
mannsins þó að með ein-
hverjum óhjákvæmilegum
takmörkunum sé.
Skilningur á náttúruvernd
er ekki nýr hér á landi eins og
dæmið um vernd Surtseyjar
sýnir. Um leið er jákvætt að
Íslendingar hafa alla tíð haft
skilning á að náttúruvernd og
nýting gæða náttúrunnar
verður að fara saman. Hér á
landi hefur í meginatriðum
tekist vel að flétta saman
verndun og nýtingu náttúr-
unnar. Afar mikilvægt er að
svo verði áfram.
Friðlýsing Surts-
eyjar er dæmi um
langvarandi skilning
á vernd náttúrunnar
hér á landi}
Útvörðurinn í suðri
Bankar í Evr-ópu njóta ekki
nægilegs trausts.
Sumir þeirra eru
beinlínis grunaðir
um græsku. Radd-
ir eru uppi um að
upplýsingagjöf um
styrk þeirra og afl
til að standa af sér áhlaup séu
iðulega villandi, ef ekki bein-
línis röng. Ekki hefur tekist að
kveða þennan orðróm í kútinn.
Þvert á móti. Nú er vaxandi
vantraust talið ógnun við ein-
staka banka og jafnvel banka-
kerfið sjálft. Nauðug viljug
hafa yfirvöld í Evrópu dregist
inn á samkomulag um að birta
opinberlega álagspróf þau sem
þar til bærar stofnanir hafa
gert á bönkunum. Álagspróf
fela í sér fjölmarga þætti sem
til geta komið ef þróun verður
einstökum bönkum óhagstæð
og getu þeirra til að halda eig-
infjárstöðu sinni innan sam-
þykktra marka eða viðmið-
unarmarka við slíkar aðstæð-
ur. Geta þau tekið til verðlags
og gengisþróunar, óhagstæð-
ari vaxtakjara,
rýrnunar eigna-
verðs, jafnt fast-
eigna sem verð-
bréfa, minnkandi
kaupgetu, vaxandi
atvinnuleysis og
lækkunar vænt-
ingavísitölu og
slíkra þátta, ýmist beint eða
óbeint. Ekki er einhugur um
að birting slíkra álagsprófa
muni duga til að sannfæra efa-
semdarmenn um nægjanlegan
styrk bankanna. Álagsprófin
eru ekki betri en þær tölur sem
settar eru í þau. Íslensku
bankarnir, sem rændir voru
innan frá, stóðust öll álagspróf,
allt til sinna ömurlegu enda-
loka. Þau byggðu á því að
talnagrundvöllurinn um stöðu
þeirra og ársreikningar og árs-
fjórðungsuppgjör væru raun-
veruleiki en ekki rugl. Sjálf-
sagt urðu slík próf til þess að
íslensku bankarnir hrundu að-
eins síðar en efni stóðu til. En
fallið varð líka meira og marg-
ur sem ekkert hafði til saka
unnið beið mikið tjón.
Birting álagsprófa
bankakerfisins er
ekki endilega sá
bjargvættur sem
evrópsk yfirvöld
binda vonir við}
Ótrúverðug álagspróf
T
ímarit eru eins og góð vín. Þau
verða bara betri eftir því sem þau
eldast. Helst er gömul tímarit að
finna á biðstofum stofnana og rak-
arastofa, en einnig í sumar-
bústöðum. Í einum slíkum bústað komst ég
fyrir skömmu yfir eintak af fræðsluritinu Lif-
andi vísindum frá árinu 1998. Þar var löng og
ýtarleg grein um hina hröðu framþróun í
tölvu- og upplýsingatækni. Því var spáð í
greininni að svokallaðir „staðgenglar“ myndu
innan skamms ryðja sér til rúms. Þessir stað-
genglar ættu eftir að koma að góðum notum
við hvers konar snatt, ferðalög og erinda-
gjörðir, sem venjulegt fólk þyrfti að sinna auk
þess að lifa sínu hefðbundna hversdagslífi.
Vitnað var í sprenglærða sérfræðinga við
fínan háskóla í Bandaríkjunum, sem sögðu
engan vafa á því að þetta væri framtíðin. Með tilkomu
internetsins væri óþarft að fara sjálfur á staðinn, til
dæmis ef eyða ætti sumarfríinu á Ítalíu, fara til Rómar
að skoða hringleikahúsið Colosseum eða bara að fara
eitthvert út í bæ að hitta einhvern.
Bráðskemmtilegt myndefni með greininni sagði í raun
alla söguna. Eflaust var hugmyndin á frumstigi en til að
gera langa sögu stutta má lýsa staðgenglinum sem raf-
geymi á hjólum. Upp af honum stóð eins konar grænt
skólprör eða þakrenna, mannhæðarhá. Efst á því, í and-
litshæð, var skjár með mynd af eiganda staðgengilsins,
ásamt myndatökuvél og hljóðnema, svo notandinn gæti
séð umhverfi staðgengilsins á tölvuskjánum
heima hjá sér. Þetta var framtíðin árið 1998.
Af útliti græjunnar einu saman mátti
reyndar ljóst vera að hún hefði ekki sinnt er-
indisrekstrinum eins og til var ætlast. Í
fyrsta lagi komst hún augljóslega ekki leiðar
sinnar, þar sem kantsteinar, tröppur og
hvers kyns fyrirstöður tálmuðu för hennar. Í
öðru lagi var hún svo asnaleg í útliti að aug-
ljóst er að ungdómurinn hefði ekki látið slík-
an ferðalang óáreittan á götum úti, heldur
velt honum við, snúið út í horn eða klínt jórt-
urleðri á myndavélarlinsuna.
Til að selja hugmyndina hugsanlegum
kaupendum var dæmið svo kórónað með því
að sýna staðgengil einhvers manns að daðra
við laglega unga konu við fjölfarna götu. Og
konan hló að bröndurum þessa heillandi
manns, sem spjallaði við hana í gegnum rafknúna græna
þakrennu, til að þurfa ekki að fara út úr húsi.
Þetta var auðvitað allt saman tóm vitleysa. Fólk vill
fara sjálft til Ítalíu, en ekki senda rafgeyminn sinn þang-
að fyrir sig. Ef fólk vill sjá myndir af hringleikahúsinu
nær það sér í myndir frá öðrum, en tekur þær ekki sjálft
með hjálp nettengds vélmennis.
Núna, tólf árum síðar, er þessi ágæta tímaritsgrein
dæmi þess hvernig tækni- og verkþekking er ekki nóg, ef
hugmyndin sjálf sem unnið er eftir er einskis verð. Verð-
mætir hlutir eru afurðir verðmætra hugmynda.
onundur@mbl.is
Önundur Páll
Ragnarsson
Pistill
Andvana fædd vísindi
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Andri Karl
andri@mbl.is
Á
greiningur um túlkun
á ákvæði í útboðs-
gögnum var forsenda
kæru Háfells ehf. vegna
ákvörðunar Vegagerð-
arinnar um að taka tilboði Vélaleigu
AÞ ehf. í útboði um tvöföldun Suður-
landsvegar frá Lögbergsbrekku að
Litlu kaffistofunni. Kærunefndin
féllst á túlkun Háfells en hafnaði
bótaskyldu á þeim grundvelli að til-
boð félagsins hefði líkt og tilboð Véla-
leigu AÞ verið ógilt.
Í ákvæðinu er fjallað um þær
kröfur sem gerðar eru til verktaka.
Þar segir: „Einnig er gerð sú krafa
að ársvelta fyrirtækis bjóðanda hafi
að lágmarki verið sem nemur 50% af
tilboði bjóðanda í þetta verk síðast-
liðin 3 ár.“ Vegagerðin hefur á um-
liðnum árum túlkað eigið ákvæði á
þann hátt að meðaltalsvelta síðustu
þriggja ára þurfi að hafa numið 50%
af tilboði bjóðanda. Sé sú túlkun not-
uð er tilboð Vélaleigu AÞ gilt enda
meðaltalsveltan 53,8% af tilboðs-
fjárhæð. Við þetta voru forsvars-
menn Háfells ósáttir og vildu meina
að túlka bæri ákvæðið á annan hátt,
þ.e. að að velta bjóðanda skuli hafa
numið 50% af tilboði bjóðanda á ári
hverju í þrjú ár. Vélaleiga AÞ náði
því lágmarki ekki árið 2007 og því sé
tilboðið ógilt.
Túlkað eftir orðanna hljóðan
Kærunefndin féllst á það með
Vegagerðinni að meðaltalsvelta yfir
ákveðið tímabil gefi raunhæfari
mynd af rekstri fyrirtækja en árs-
velta, ekki síst hjá verktökum. Hins
vegar er bent á, að hafi það verið ætl-
un Vegagerðarinnar hefði einfaldlega
átt að setja það fram í útboðslýs-
inguna með skýrum hætti. Það hafi
ekki verið gert og mat nefndarinnar
var að túlka yrði ákvæðið samkvæmt
orðanna hljóðan.
Háfell átti næsta tilboð fyrir of-
an Vélaleigu AÞ og hefði í ljósi þessa
átt að semja við félagið. Það verður
hins vegar ekki gert þar sem for-
svarsmenn þess skiluðu ekki til
Vegagerðarinnar staðfestingu á, að
það væri í skilum með opinber gjöld
og lífeyrissjóðsgjöld. Reyndar lögðu
forsvarsmenn félagsins fram yfirlýs-
ingu þess efnis að þeirra gagna yrði
aflað ef gengið yrði til samninga og
Vegagerðin gerði ekki athugasemdir
við það. Það dugði þó ekki til.
Vegna málsins hafa orðið nokkr-
ar tafir á verkinu en til stóð að opna
tvöfaldaðan veginn fyrir umferð um
mitt næsta sumar. Hugsanlega þarf
að hnika til dagsetningum vegna
þessa en það er óvíst þar sem fleiri
þættir spila inn í, s.s. veðurfar á
Hellisheiði.
Samkvæmt upplýsingum frá
Vegagerðinni leiðir einhvern kostnað
af málinu og töfunum en hann hafi
ekki verið reiknaður út. Líklega sé
hann þó óverulegur og minnki eftir
því sem verkinu miðar hraðar.
Útboðið í heild ekki ógilt
Vegagerðin gaf út í gær, að þar
sem útboðið í heild hefði ekki reynst
ógilt hefði verið ákveðið að kalla eftir
frekari gögnum frá þremur verk-
tökum, þ.e. þeim sem áttu fjórða til
sjötta lægsta tilboðið. Þar á bæ er
vonast til að hlutirnir gangi hratt
og vel fyrir sig og fljótlega verði
hægt að semja við verktaka sem
stenst kröfur útboðsins. Fyr-
irtækin eru Ingileifur Jónsson
ehf., Árni Helgason ehf. og
verktakafélagið Glaumur ehf.
– þau voru með sameiginlegt
tilboð – og KNH ehf.
Misjafnt er hvað samn-
ingar ganga hratt fyrir sig en
venjulega tekur nokkrar vikur
að ganga frá þeim.
Tvöföldun tefst vegna
ágreinings um túlkun
Morgunblaðið/Júlíus
Suðurlandsvegur Víravegrið ættu að vera óþörf eftir tvöföldun vegarins.
Vegagerðin hefur undanfarin ár
túlkað ákvæðið á þann veg að
meðaltal tímabilsins gilti. Á þeim
tíma hafa engar athugasemdir
borist. Orðalag ákvæðisins verð-
ur þó eftir niðurstöðu kæru-
nefndar útboðsmála endur-
skoðað og að öllum líkindum
skýrt betur. Þetta staðfestir G.
Pétur Matthíasson, upplýsinga-
fulltrúi Vegagerðarinnar.
Pétur tekur fram að fleira sé í
skoðun þar sem verktakaiðn-
aðurinn sé að breytast
mikið um þessa mundir.
„Nú eru ennþá meiri
sveiflur í þessum geira
en áður þannig að
það verður að
fara vel yfir allt
saman. Einnig
er undirbún-
ingstími allur
að lengjast
þannig að
fleira verður
tekið til
skoðunar.“
Ekki áður
verið kvartað
ORÐALAG ENDURSKOÐAÐ