Morgunblaðið - 07.07.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 2010
Í beyglum Konur bera saman pottlok sín eftir að hafa barið á þeim við hús Seðlabankans í gær þegar þær mótmæltu tilmælum um að vextir gengistryggðra lána miðuðust við vexti bankans.
Ómar
Eins og menn hafa
kannski tekið eftir í
umræðunni að und-
anförnu er verið að
gera alvarlega at-
lögu að sjálfsögðum
rétti almennings til
að stunda útiveru og
veiðar í sínu eigin
landi. Fyrir liggur
tillaga stjórnar
Vatnajökuls-
þjóðgarðs að stjórnunar- og vernd-
aráætlun fyrir þjóðgarðinn þar
sem takmarka á og banna hefð-
bundnar veiðar á gæs, rjúpu og
hreindýrum ásamt því að loka
þekktum aksturs- og reiðleiðum
innan þjóðgarðsins. Rökin fyrir
þessum takmörkunum og bönnum
eru haldlítil og í kynningarriti
stjórnar er hvergi vísað í rann-
sóknir þessum tillögum til stuðn-
ings. Þau rök sem fram hafa komið
virðast við fyrstu sýn vera skoð-
anir fámenns hóps sem með einum
eða öðrum hætti tengist stjórn
þjóðgarðsins.
Hinn 24. júní síðastliðinn rann út
frestur til að skila inn athugasemd-
um við áður nefnda tillögu stjórnar
Vatnajökulsþjóðgarðs. Fjöldi skot-
veiðimanna og annarra hagsmuna-
aðila skilaði inn athugasemdum til
stjórnar þjóðgarðsins til efnis-
legrar meðhöndlunar. Boðskapur
skotveiðimanna til stjórnar Vatna-
jökulsþjóðgarðs er gagnrýni á það
hvernig var staðið að öflun gagna,
skort á nauðsynlegum rann-
sóknum, takmarkaða aðkomu hags-
munaaðila að vinnslu tillagna og
takmarkaða kynningu stjórnar
Vatnajökulsþjóðgarðs á fram-
komnum tillögum og vinnslu
þeirra. Að öllu samanlögðu virðist
þetta hafa leitt stjórn Vatnajök-
ulsþjóðgarðs til niðurstöðu sem
ekki er hægt að fallast á athuga-
semdalaust. Skotveiðimönnum svíð-
ur sérstaklega að sá sáttmáli sem
gerður var á milli umhverfisráð-
herra og veiðimanna, þar sem
rannsóknir á veiðistofnum í lífríki
Íslands eru kostaðar af veiðimönn-
um sjálfum í gegnum veiðikorta-
sjóð, skuli ekki hafa verið nýttur í
jafnmiklu hagsmunamáli og í þessu
tilfelli. Ef slíkt hefði verið lagt til
grundvallar, þá er engin spurning
um að umræðan hefði orðið allt
önnur en hún er í dag. Það yrði því
glapræði ef yfirvöld tækju upp á
því að hunsa álit skotveiðimanna
og gera lítið úr þeim athugasemd-
um sem sendar voru stjórn Vatna-
jökulsþjóðgarðs fyrir 24. júní, eins
og túlka má af því orðalagi sem
formaður stjórnar þjóðgarðsins lét
eftir sér hafa í fjölmiðlum, þ.e.
„skotveiðimenn senda bara fjölda-
póst“, rétt eins og boðskapurinn
væri enginn!
Eftir Kristján
Sturlaugsson og
Arne Sólmundsson
» Fjöldi skotveiði-
manna og annarra
hagsmunaaðila skilaði
inn athugasemdum til
stjórnar þjóðgarðsins til
efnislegrar meðhöndl-
unar.
Arne
Sólmundsson
Höfundar eru verkfræðingar
og veiðimenn.
Þjóð í þjóðgarði
Kristján
Sturlaugsson
Um fátt hefur verið
meira rætt að undan-
förnu en niðurstöðu
Hæstaréttar Íslands í
tveimur dómum sem
kveðnir voru upp hinn
16. júní 2010, þar sem
komist var að þeirri nið-
urstöðu að óheimilt hafi
verið að binda svonefnd
bílalán við gengi er-
lendra gjaldmiðla. Í for-
sendum dómanna var
þetta byggt á skýringu á 13. og 14. gr.
laga nr. 38/2001 um vexti og verð-
tryggingu. Hæstiréttur taldi að skýra
bæri þessi lagaákvæði svo, að með
þeim væri lagt bann við að binda fjár-
skuldbindingu við gengi erlendra
gjaldmiðla. Fyrir liggur að á undan-
förnum árum hafa verið gerðir fjöl-
margir samningar með hliðstæðu efni
að þessu leyti. Í umræðum um dóm-
ana hefur það sjónarmið verið
ríkjandi að sama niðurstaða ætti við
um slíka samninga almennt, þar sem
dómar Hæstaréttar hafi fordæm-
isgildi.
En er það svo?
Áður en lengra er haldið er nauð-
synlegt að nefna meginreglu sem
gildir um rekstur dómsmála hér á
landi. Málsaðilarnir ráða á hverju
þeir byggja kröfur sínar. Á lögfræði-
máli er sagt að þeir ráði máls-
ástæðum sínum. Dómstólum er bein-
línis óheimilt að byggja niðurstöður
sínar á öðru en þeim málsástæðum
sem aðilarnir tefla fram fyrir kröfum
sínum. Fordæmisgildi dómanna
ræðst því að miklu leyti af því hvaða
málsgrundvöllur lá fyrir af hendi
málsaðilanna.
Þegar umræddir dómar eru skoð-
aðir kemur í ljós að lánveitendurnir
tveir sem aðild áttu að málunum
byggðu ekki á málsástæðu sem að
mati þess sem hér skrifar hefði hugs-
anlega leitt til öndverðrar niðurstöðu
í málunum tveimur.
Í 2. gr. fyrrnefndra
laga nr. 38/2001 felst að
ákvæði VI. kafla lag-
anna séu óundanþæg,
en 13. og 14. gr. er að
finna í þeim kafla. Frá
þessu er þó gerð þýð-
ingarmikil undantekn-
ing í lokamálslið 2. gr.,
en þar segir svo: „Þó er
ávallt heimilt að víkja
frá ákvæðum laganna
til hagsbóta fyrir skuld-
ara.“ Samningarnir
sem fjallað var um voru
gerðir 8. maí 2006 og 5. maí 2007.
Gengi íslensku krónunnar hafði þá,
að minnsta kosti þegar fyrri samn-
ingurinn var gerður, haldist hátt um
langa hríð. Greinarhöfundur hefur
ekki um það nákvæmar upplýsingar
en þó virðist sem að viðmiðun láns
við gengi erlendra gjaldmiðla, eða
svonefndar myntkörfur, hafi á
löngum tímabilum undanfarin ár ver-
ið skuldurum hagstæðari en binding
við innlenda verðvísitölu. Það hlýtur
að teljast líklegt að margir lántakar
hafi af þessum ástæðum valið að taka
gengislán frekar en vísitölulán.
Þegar metið er hvort heimilt hafi
verið að víkja frá ákvæðum laganna
til hagsbóta fyrir skuldara, eins og
þetta er orðað í lögunum, hlýtur að
eiga að miða við aðstæður eins og
þær voru við samningsgerðina. Hafi
þá verið hagstæðara fyrir skuldara
að miða við gengi og engar sérstakar
ástæður bent til breytinga á því,
hlýtur samningur, sem gerði ráð fyr-
ir slíkri viðmiðun, að hafa verið lög-
mætur á grundvelli undantekning-
arreglunnar í 2. gr. Ekki kemur til
greina að telja að samningurinn hafi
orðið ógildur við að gengisþróun hafi
orðið skuldaranum óhagstæð síðar,
og þá óhagstæðari en sjá mátti fyrir
við gerð samningsins. Annaðhvort
var samningurinn gildur eða ógildur.
Hitt er svo annað mál að hugs-
anlega gætu ákvæði samningalaga,
sbr. 36. gr. þeirra, veitt heimild til að
breyta samningi vegna slíkra síðar til-
kominna atvika. Breyting á samning-
unum á þessum grunni var ekki gerð í
dómum Hæstaréttar enda stóðu dóm-
kröfur aðilanna ekki til þess. Þar var
einfaldlega dæmt að 13. og 14. gr. lag-
anna frá 2001 heimiluðu ekki sam-
kvæmt efni sínu viðmiðun við gengi.
Hvergi var í dómunum minnst á fyrr-
nefnda undantekningarreglu af þeirri
einföldu ástæðu að ekki var á henni
byggt í málinu. Dómstóllinn mátti því
ekki byggja dóm á henni.
Það er hvað sem öllu öðru líður, og
án tillits til þess hvort menn skipa
sér í sérstakar fylkingar með eða á
móti gengislánum og lögmæti þeirra,
nauðsynlegt að menn átti sig á því að
dómar Hæstaréttar hafa ekki for-
dæmisgildi um annað en þar er dæmt
um. Engin niðurstaða felst í dómi um
málsástæðu sem ekki er haldið fram í
máli og því engin afstaða tekin til.
Það vekur nokkra undrun að ekki
skuli hafa verið byggt á þeirri máls-
ástæðu sem að framan er nefnd af
hálfu lánveitendanna í dómsmál-
unum tveimur. Hefði það verið gert,
og gögn lögð fram sem sýndu að við-
miðun við gengi hefði verið lántak-
endum hagstæðari en önnur við-
miðun, er allt eins hugsanlegt að á
það hefði verið fallist. Verði ný mál
um sama efni borin undir dómstóla,
þar sem á framangreint verður látið
reyna, er því allt eins víst að niður-
staðan verði önnur en í dómunum frá
16. júní síðastliðnum.
Eftir Heimi Örn
Herbertsson »Hvergi var í dóm-
unum minnst á fyrr-
nefnda undantekning-
arreglu af þeirri ein-
földu ástæðu að ekki var
á henni byggt í málinu.
Heimir Örn
Herbertsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Ekki er allt sem sýnist um gengis-
bundin lán og dóma Hæstaréttar