Morgunblaðið - 09.07.2010, Blaðsíða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 2010
Hinn 7. júlí 2010
birtist grein eftir
hæstaréttarlögmann-
inn Heimi Örn Her-
bertsson varðandi dóm
Hæstaréttar um geng-
istryggð lán. Ber að
fagna þegar loks birt-
ast málefnalegar
greinar úr lögfræð-
ingastétt sem fjalla um
þetta efni. Þrátt fyrir
ágæta umfjöllun lög-
mannsins bólar ekkert á hagstjórn-
arþætti málsins. Hvers vegna var
Seðlabanki Íslands þvingaður út fyr-
ir lagarammann á sínum tíma vegna
lögbrota banka?
Það sem máli skiptir varðandi
dóm Hæsaréttar og margoft hefur
komið fram er að þegar íslenska
krónan var sett á flot árið 2001 var
um miklar breytingar að ræða á
peningastjórn á Íslandi. Lög nr. 36/
2001 um Seðlabanka Íslands voru
sett og þar gert að skilyrði 2,5%
verðbólgumarkmið bankans með um
1,5% vikmörkum í hvora átt. Sam-
hliða voru sett lög nr. 38/2001 um
vexti og verðtryggingu og þar var
lokað fyrir svokallaða gengistrygg-
ingu, þ.e. að á Íslandi yrði aðeins
heimilt að verðtryggja skuldbind-
ingar í krónum með vísitölu neyslu-
verðs. Hins vegar var veitt frelsi til
að semja um vexti og þrýstu bankar
mjög á um það.
Halda ber til haga, m.a. fyrir lög-
menn, ráðherra og þingmenn, að lög
um vexti og verðtryggingu voru ekki
sett af vangá eða af kæruleysi held-
ur að ásettu ráði og byggðist lög-
gjöfin m.a. á ábendingum Alþjóða-
gjaldeyrissjóðins (AGS) sem lesa má
í skýrslum sjóðsins frá 1999 og 2001.
Yfirlýsing sjóðsins frá janúar 2001
um þetta efni var m.a. birt í hefti
Peningamála Seðlabanka Íslands í
fyrstu heftum þess árið 2001.
Voru uppgjörssamningarnir, sem
gerðir voru við færslu lánasafna
milli gömlu og nýju bankanna, illa
ígrundaðir og mótaðir af þeim sem
brutu reglurnar á sínum tíma? Spor
Icesave hræða.
Það er afar mikilvægt að lög nr.
38/2001 ramma inn í
grófum dráttum tvo
þætti, vaxtaþátt og
verðtryggingarþátt.
Verðtryggingarþáttur
laganna er skýr og úr-
lausn varðandi þann
þátt liggur fyrir með
vísan í dóm Hæsta-
réttar á dögunum.
Ekki var vikið til hliðar
vaxtaþætti lánanna en
lítum aðeins á þann
þátt og frelsið sem
bankarnir kölluðu eftir.
Á sínum tíma sendi
Viðar Már Matthíasson, núverandi
lagaprófessor við lagadeild Háskóla
Íslands og einn umsækjenda um
stöðu dómara við Hæstarétt Íslands,
erindi til nefndar sem vann við smíði
draga að frumvarpi sem síðar varð
að lögum nr. 38/2001. Ásamt er-
indinu sendi hann greinarstúf sem
birtist árið 2000 í Tímariti lögfræð-
inga og varðaði vaxtalög. Þetta er-
indi er mjög áhugavert sem og
greinin. Gögn þessi fengust afhent
úr ráðuneyti efnahags- og viðskipta
þegar greinarhöfundur vann að
rannsókn málsins.
Viðar lagði áherslu á að það ríkti
frelsi bæði í vaxtaþætti og verð-
tryggingarþætti frumvarpsins.
Nefndin lagðist gegn frelsi varðandi
verðtryggingu en samþykkti frelsi
varðandi vexti. Þetta staðfesti Al-
þingi Íslendinga óbreytt og nú hefur
verið dæmt eftir þessum lögum.
Lesa má úr erindi Viðars til nefnd-
arinnar að hann setur sig beinlínis
upp á móti því mikla valdi sem
Seðlabanka Íslands átti að verða fal-
ið með því frumvarpi sem þá var í
smíðum og varð síðar að lögum nr.
38/2001. Það var öllum ljóst á þess-
um tíma sem með hagfræði og lög-
fræði fara að það var einmitt mark-
miðið að veita Seðlabanka Íslands
meira vald. Þetta var megintilgang-
urinn með þessu öllu svo bankinn
gæti stýrt hagkerfinu á Íslandi sam-
kvæmt skýrum lögum og reglum.
Viðar, með fullri virðingu fyrir
fræðum hans, virðist þarna hafa
gengið erinda banka og orðar rök sín
fyrir frelsinu ekki ósvipað og Pétur
Blöndal sem síðar reyndi án árang-
urs að auka frelsi varðandi verð-
tryggingu árið 2003 en Seðlabanki
Íslands bar við áhættu gagnvart al-
menningi í því efni. Það var rétt mat
Seðlabanka Íslands. Pétur fékk ekki
sínu máli framgengt vegna mikil-
vægis hagstjórnarinnar og Alþingi
samþykkti ekki málaleitan í þessa
átt. Finnur Sveinbjörnsson, þáver-
andi nefndarmaður í framangreindri
nefnd og fyrrverandi forstjóri Arion
banka, hafði uppi sömu rök í öðru
skjali sem barst nefndinni frá fjár-
málafyrirtækjunum sem Finnur var
í forsvari fyrir. Sama má einnig lesa
í umsögn um framangreint frum-
varp frá Guðjóni Rúnarssyni, núver-
andi og þáverandi fulltrúa fjármála-
fyrirtækja á Íslandi.
Á þessum tíma var Tryggvi Páls-
son, núverandi framkvæmdastjóri
fjármálasviðs Seðlabanka Íslands, í
vinnu fyrir annan banka en Seðla-
banka Íslands og barðist m.a. gegn
því að Seðlabankinn veitti Hitaveitu
Borgarness ráðgjöf um erlent lán
því hann krafðist þess þá að þessi
ráðgjöf yrði á höndum bankanna
enda taldi hann þá best til þess
fallna. Stuttu síðar var hann ráðinn
til Seðlabanka Íslands og þá líklega
með það að markmiði að skapa þar
nýja menningu í þessu efni og inn-
leiða ný vinnubrögð sem virðist hafa
hentað bönkum betur.
Það eru ekki öll kurl komin til
grafar og rannsóknarnefnd Alþingis
birti aldrei þessar upplýsingar sem
hér er getið. Nefnd Alþingis hefur
aldrei rætt faglega um mikilvægi
þess þegar bankar brutu lög og fóru
að lána framhjá peningastjórntækj-
um Seðlabanka Íslands og ollu gríð-
arháum stýrivöxtum sem margir
vilja nú að verði leiðarljós í leiðrétt-
ingu gagnvart almennum borgurum
á Íslandi. Hvers vegna?
Lánveitingar og lagarök
Eftir Svein Óskar
Sigurðsson » Það eru ekki öll kurl
komin til grafar og
rannsóknarnefnd Al-
þingis birti aldrei þessar
upplýsingar sem hér er
getið
Sveinn Óskar
Sigurðsson
Höfundur er BA í heimspeki og hag-
fræði og viðskiptafræðingur MBA.
Sumarið er tími
safnanna á Íslandi.
Um allt land starfa
söfn sem ferðalangar
leggja leið sína á og
njóta þar fræðslu og
skemmtunar um allt
frá nálhúsum til nú-
tímalistar. Söfnum er
ekkert óviðkomandi og
þar er sagan, listin og
náttúran sett fram til að auðga og
dýpka skilning okkar á því hver við
erum og hvert við stefnum. Sam-
kvæmt lögum er söfnum ætlað að
„safna heimildum um manninn,
sögu hans, umhverfi og náttúru
landsins, standa vörð um þær,
rannsaka, miðla upplýsingum og
hafa þær til sýnis svo að þær megi
nýtast til rannsókna, fræðslu og
skemmtunar“. Söfnum er því ætlað
mikilvægt hlutverk í samfélaginu.
Í þeim fjölmörgu söfnum sem
starfa víðs vegar um landið geta all-
ir fundið eitthvað við sitt hæfi,
framsækna myndlist eða hefð-
bundna, fugla eða hvali og þjóð-
minjar sem segja sögu lífsbarátt-
unnar í landinu frá landnámi til
dagsins í dag. Íslensk söfn leggja
metnað sinn í að miðla safnkosti
sínum með fjölbreyttum hætti svo
henti bæði börnum og fullorðnum.
Heimsókn í safn er upplifun fyrir
alla fjölskylduna og oft eru það ekki
síður börnin en þeir fullorðnu sem
geta tekið að sér hlutverk leiðsögu-
manns. Söfn á Íslandi sinna
fræðsluhlutverki sínu af alúð. Jafnt
sumar sem vetur fara hópar barna
úr skólum og úr frístundastarfi um
söfnin í fylgd kennara og starfs-
manna sem veita þeim fræðslu. Það
væri því ekki úr vegi að heimsækja
safn í fylgd ungs leiðsögumanns úr
fjölskyldunni í sumar og heyra hvað
unga kynslóðin hefur að segja um
myndlist, minjar og allt annað sem
býr í undraveröld safnanna.
Söfn eru kjarni menningarstarfs í
hverjum landshluta og mikilvægur
þáttur í ferðaþjónustu. Á síðustu
áratugum hefur starfsemi safna
tekið miklum framförum og fjöl-
breytni starfseminnar aldrei verið
meiri. Þar koma til ýmsir þættir,
svo sem vel menntuð og fjölhæf
stétt safnmanna, metnaður stjórn-
valda og áhugi almennings. Það er
nauðsynlegt nú á tímum sjálfskoð-
unar og endurmats að hlúa að
menningararfinum og bæði þeim
hefðum og nýsköpun sem tengjast
honum. Við getum verið stolt af
þeirri fortíð og samtíð sem birtist
okkur í íslenskum söfnum. Þar get-
um við lært sitt hvað um okkur
sjálf og þann menningarheim sem
við tilheyrum og um leið auðgað
skilning okkar á sögu þjóðarinnar í
alþjóðlegu samhengi.
Á sunnudaginn kemur verða ís-
lensku safnverðlaunin afhent. Að
þeim standa félagasamtök safn-
manna. Dómnefnd vann úr tilnefn-
ingum almennings en þrjú söfn eru
tilnefnd; Nýlistasafnið, Byggðsa-
safn Skagfirðinga og
Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi.
Þessi þrjú söfn eru gott dæmi um
þá fjölbreytni sem finna má í safn-
aflórunni. Þar er unnið metn-
aðarfullt starf bæði í því sem ber
fyrir augu gesta en ekki síður í
innra starfi stofnananna og þá sér-
staklega umönnun um safnkostinn.
Grundvöllur og hjarta hvers safns
býr í þeim munum sem það varð-
veitir. Safnaráð hvetur fólk til að
fjölmenna á söfnin í sumar og njóta
þess sem er í boði.
Safnastarf í blóma
Eftir Margréti Hall-
grímsdóttur og
Ágústu Kristófers-
dóttur
»Um allt land starfa
söfn sem ferða-
langar leggja leið sína á
og njóta þar fræðslu og
skemmtunar um allt frá
nálhúsum til nútíma-
listar.
Margrét
Hallgrímsdóttir
Margrét er þjóðminjavörður og for-
maður safnaráðs, Ágústa er starfandi
framkvæmdastjóri safnaráðs.
Ágústa
Kristófersdóttir
Það er gaman að
koma í Þjóðminja-
safnið og lifa gamla
tíð. Þar sér maður í
hnotskurn líf og strit
þjóðarinnar gegnum
aldirnar. Í daufri
birtu kolunnar í bað-
stofukytrunni má
greina fólk við vinnu
sína. Kona kembir
ullarlagð, eldri maður þæfir vett-
ling sá þriðji fléttar reipi úr
hrosshári. Ungur sjómaður tálgar
keip úr rekavið en gráhærða kon-
an er að kenna ungum sveini að
stauta í kverinu. Í baksýn sést
slitinn verkamaður burðast með
mópoka á bakinu og ögn fjær er
gamli heimiliskennarinn að kríta
sínus-kúrfu á svarta töflu. En
hvað er heimiliskennarinn að
væflast þarna? Á þetta ekki að
vera 17. aldar lífsmynd? Jú en
starf stærðfræðikennarans hefur
verið óbreytt í gegnum aldirnar
og hans boðskapur er sígildur og
óbreytanlegur eins og lögmál
Móse.
Svo gerðist einkennilegur at-
burður eitt árið. Vestur í Banda-
ríkjunum fundu nokkrir ungir
menn upp lítið tæki sem hafði þá
náttúru að geta margfaldað og
deilt og þessi kynjagripur kunni
einnig góð skil á rótardrætti og
hornaföllum. Stærðfræðikennarar
sáu strax að hér var háski á ferð.
Aldagömul hefð, lífsnauðsynleg
yfirvinna og ánægjulegt föndur
var í uppnámi. Hér yrði að bregð-
ast skjótt við til varna og stoppa
ósómann. Og þetta undratæki
hlaut svipuð örlög og Grettir Ás-
mundarson. En smám saman
versnaði vígstaðan fyrir kenn-
arana. Tækin urðu ódýrari og hin
snjöllu varnarrök um mennta-
gildið, þroskagildið og hina æva-
fornu þekkingarhefð sem ávallt
höfðu sigrað misstu sinn töfra-
mátt. Samið var vopnahlé með því
skilyrði að grafískar smátölvur
kæmu ekki í skólastofur. En
Adam var ekki lengi í paradís. Því
er líkt varið með tölvutæknina og
bakteríurnar að hún smýgur alls
staðar inn fyrir dyr. Upplýs-
ingabyltingin er framtíðarmúsík.
Árið 1988 komu á markað afar
fullkomin stærðfræðiforrit með
Maple og Mathematica í broddi
fylkingar. CAS (computer algebra
systems)-tæknin hóf innreið sína.
Það sem áður var kallað rútína
(einföld endurtekning ) teygði sig
nú yfir nýjar lendur sem eru höf-
uðstöðvar calculus-reikningsins
svo sem algebra, teikning ferla,
heildun, diffrun og lausnir jafna
af ýmsu tagi. Enn brugðust kenn-
arar til varnar og fullyrtu að
kennslugildi þessa hugbúnaðar
væri afar takmarkað og þetta
væri bara ómerkilegt hjálpartæki
sem gæfi svör en ekkert um
reikniaðferðina.
Þessi gagnrýni var á margan
hátt réttmæt í byrjun en þróun
þessa hugbúnaðar varð miklu ör-
ari en menn áttu von á. Nú er svo
komið að öflugustu CAS-forritin,
t.d. Maple, eru með afar fullkomið
gagnvirkt kennslukerfi sem út-
skýrir í smáatriðum hvernig
reikniaðgerðin er framkvæmd.
Árið 2009 kom á markað stærð-
fræði- og þekkingarforritið Wol-
framAlpha sem var kosið merk-
asta nýjungin í tölvuheiminum
það ár. Alpha er til á iPhone og
kostar 2 dollara. Það er einnig
ókeypis á netinu. Maple 14 og
Alpha litla eru ótrúlega öflugt par
og nánast ómissandi við allt
stærðfræðinám. Með því að nota
þessi stórkostlegu
forrit er nemandinn
kominn með einka-
kennara í tölvunni og
getur lært heima á
margfalt styttri tíma
en áður og allt í einu
er stærðfræðin orðin
skemmtileg og árang-
urinn miklu betri.
Síðastliðin misseri
hefur Menntaskólinn
Hraðbraut notað for-
ritið Maple við stærð-
fræðikennslu. Í könnun sem gerð
var í vor sagði yfirgnæfandi fjöldi
nemenda að námið væri miklu
skemmtilegra með þessum hætti,
sparaði tíma og gerði nemandann
sjálfbjarga og yki áhugann á
náminu. Svipaðar niðurstöður fást
úr rannsóknum um allan heim.
Hinn dapri sannleikur sem
ekki má segja upphátt
Í mínum kunningja- og vina-
hópi eru margir vel lærðir á
stærðfræðisviðinu. Mér er mjög
hugleikið að fræðast um hve mik-
ið gagn þessir ágætu menn hafi
haft af sínu langa stærð-
fræðinámi. Svarið við spurningum
mínum er yfirleitt alltaf það
sama. Nánast enginn hefur haft
nokkurt gagn af framhalds- og
háskólastærðfræðinni. En þetta
þarf að fara hljótt og ekki orð um
það meir.
Skrauthýsi eða menntasetur
Ég heyrði eitt sinn hollenskan
kennslufræðing og fyrirlesara í
stærðfræði sem víða hafði farið
halda því fram að hér væru veg-
legustu skólahús sem hann hefði
nokkurn tímann séð en árangur
skólastarfsins væri ekki af sama
gæðaflokki. Hér á landi er aðal-
áherslan lögð á lofthæð húsanna
og að glerið og harðviðurinn sé
fyrsta flokks. Minnka þarf
flottræfilsháttinn í skólabygg-
ingum og verja meira fé í starfs-
þjálfun og menntun kennara og
stjórnenda skólanna.
Lokaorð
Framtíðin verður full af nýjum
ævintýrum. Í úrinu eða gler-
augum býr herra Fróði. Hann er
gervigreindartæki með skemmti-
legan húmor og nýtur þess að
spjalla við eiganda sinn, fræða
hann og gefa góð ráð.
Tölvu- og fjarskiptatæknin mun
gera allt nám og kennslu miklu
gagnlegra og skemmtilegra.
Stærðfræðikennsla mun gjör-
breytast. Lausn raunhæfra verk-
efna í fræðigreinum svo sem list-
fræði, eðlisfræði, líffræði,
hagfræði og verkfræði verður í
fyrirrúmi.
Loksins fær sjónminnið að
njóta sín. Hugmyndir koma í stað
þreytandi reiknistrits.
Ekki þarf lengur að kunna
þykka doðranta utan að. Utan-
garðsfólkið í stærðfræði hefur
eignast traustan og skemmtilegan
vin.
Stærðfræðikennsla
í framhalds-
og háskólum
Eftir Ellert
Ólafsson
Ellert Ólafsson
» Í mínum kunningja-
og vinahópi eru
margir vel lærðir á
stærðfræðisviðinu. Mér
er mjög hugleikið að
fræðast um hve mikið
gagn þessir ágætu
menn hafi haft af sínu
langa stærðfræðinámi.
Höfundur er verkfræðingur og fram-
kvæmdastjóri Tölvu- og stærð-
fræðiþjónustunnar.