Fréttablaðið - 19.12.2011, Side 22

22 19. desember 2011 MÁNUDAGUR
Ekkert íslenskt fyrirtæki er með meira eigið fé en Landsvirkj-
un, samkvæmt úttekt Frjálsrar
verslunar á 300 stærstu fyrirtækj-
um landsins miðað við árið 2010.
Arðsemi Landsvirkjunar á liðn-
um áratug hefur enda verið með
miklum ágætum. Eigið fé félags-
ins hefur liðlega fjórfaldast og
nam nærri 190 milljörðum króna
í árslok 2010.
Engin hlutafjáraukning hefur
átt sér stað hjá Landsvirkjun á
liðnum áratug heldur hefur félagið
byggt upp eigið fé sitt með góðum
rekstri á tímabilinu. Arðsemi
Landsvirkjunar er góð samanbor-
ið við önnur frambærileg íslensk
fyrirtæki á borð við Marel, Össur,
Alfesca og HB Granda. Öll eiga
þessi félög það sammerkt að vera
meðal eiginfjársterkustu félaga
landsins, hafa öll notið umtals-
verðs vaxtar á liðnum áratug og
hafa ekki þurft að ganga í gegnum
fjárhagslega endurskipulagningu
í kjölfar efnahagshrunsins 2008. Í
öllum tilfellum er stuðst við upp-
gjörsmynt hvers félags.
Eins og sjá má á meðfylgjandi
mynd er meðalarðsemi Lands-
virkjunar nærri 19% á þessu
tímabili, samanborið við um 11%
hjá Össur og HB Granda, 6% hjá
Alfesca og 1% hjá Marel. Við mat
á meðalarðsemi er horft til breyt-
inga eigin fjár að teknu tilliti til
arðgreiðslna og hlutafjáraukninga
hjá hverju félagi fyrir sig.
Í nýlegri skýrslu Sjónarrandar,
sem unnin var fyrir Fjármálaráðu-
neytið, kemur fram að arðsemi
Landsvirkjunar af raforkusölu til
stóriðju hefur verið liðlega tvöfalt
hærri en arðsemi af raforkusölu
til almennings. Skýrsluhöfundar
hafa við mat á arðsemi ekki vilj-
að líta til arðsemi eigin fjár, þar
sem Landsvirkjun njóti ríkis-
ábyrgðar á öll lán sín og því betri
lánskjara en ella og geti skuldsett
sig meira. Landsvirkjun greið-
ir hins vegar gjald til ríkissjóðs
fyrir ríkisábyrgðina sem leiðir til
lægri hagnaðar en ella. Mæling
á arðsemi eigin fjár er því mjög
eðlilegur mælikvarði á árangur
Landsvirkjunar eins og annarra
fyrirtækja. Það er hins vegar fylli-
lega eðlilegt að gera þá kröfu til
Landsvirkjunar að fyrir tækið skili
góðri arðsemi eigin fjár. Sú er líka
raunin.
Velferðarnefnd Alþingis sam-þykkti nýja þingsályktunartil-
lögu um staðgöngumæðrun í vel-
gjörðarskyni. Tillagan er nokkuð
breytt frá fyrra þingi þar sem heil-
brigðisnefnd fjallaði um hana og
samþykkti með breytingum. Til-
lagan hefur nú verið samþykkt
af tveimur þingnefndum, nú með
yfirgnæfandi meirihluta, og er
það vísbending um vönduð vinnu-
brögð beggja nefnda við að skilja
staðreyndir frá kenningum og for-
dómum.
Staðganga stuðningsfélag og Til-
vera, samtök um ófrjósemi, hafa
lagt sitt af mörkum til að stuðla að
upplýstri og faglegri umræðu um
málefnið. Í þeim tilgangi fengu
félögin Karen Busby, lagaprófess-
or við Manitoba-háskóla í Kanada,
til landsins í maí sl. Hún er helsti
sérfræðingur í staðgöngumæðr-
un á Vesturlöndum, en hennar
sérsvið eru mannréttindi, jafn-
rétti og kúgun kvenna. Rannsókn
hennar fólst í að finna allar birt-
ar fagrannsóknir um staðgöngu-
mæðrun á Vesturlöndum og bera
niðurstöður þeirra saman. Hún
bjóst við að finna handfylli rann-
sókna en þær urðu 40 talsins.
Fullyrðingar um skort á rann-
sóknum hafa komið fram, m.a. í
skýrslu vinnuhóps þáv. heilbrigð-
isráðherra (jan./júní 2010) sem
ýmsir umsagnaraðilar styðjast
ennþá við í málflutningi sínum,
sem og minnihluti velferðarnefnd-
ar. Það skýtur skökku við, þar sem
skýrslan fjallar að mestu leyti um
staðgöngumæðrun í hagnaðar-
skyni og í þróunarlöndunum en
að mjög litlu leyti um staðgöngu-
mæðrun í velgjörðarskyni á Vest-
urlöndum eins og er til umræðu
hér á landi.
Í skýrslunni segir þó orðrétt um
staðgöngumæðrun í velgjörðar-
skyni: „Konurnar geta til dæmis
verið vinkonur, systur eða jafn-
vel mæðgur. Þá er gengið út frá
því að allir aðilar sem að málinu
koma, séu þátttakendur af fúsum
og frjálsum vilja. Ekki er ástæða
til að ætla að slíkt hafi neikvæðar
afleiðingar.“
Fyrrnefndar rannsóknir fylgd-
ust grannt með upplifun stað-
göngumæðra. Flestir ef ekki allir
rannsakendur töldu sig geta sýnt
fram á að staðgöngumæður væru
úr lægri stéttum, beittar þrýstingi
og jafnvel kúgun, upplifðu mikinn
missi við að afhenda barnið for-
eldrum o.s.frv. Þrátt fyrir ein-
beittan vilja rannsakenda studdi
engin af rannsóknunum þessar né
aðrar neikvæðar kenningar nema
síður sé. Allar niðurstöður eru
einróma sammála um ágæti stað-
göngumæðrunar á Vesturlöndum
og umfram allt almenna ánægju
staðgöngumæðra með að hafa
tekið hlutverkið að sér.
Það er gleðiefni fyrir vantrúaða
að fá það staðfest að konur geta
framkvæmt góðverk af heilum hug
og vita vel hvers þær eru megn-
ugar. Sá er styrkur og kærleikur
kvenna sem ber að fagna. Pró-
fessor Karen Busby er nú dyggur
stuðningsmaður staðgöngumæðr-
unar á Vesturlöndum, en rannsókn
hennar ber heitið „Revisiting The
Handmaid’s Tale: Feminist Theory
Meets Empirical Research on
Surrogate Mothers“.
Heilbrigðisnefnd lagði fram
tillögur að breytingum sem vel-
ferðarnefnd tekur undir og sú
helsta er aukin áhersla á réttindi
og hagsmuni barnsins og stað-
göngumóðurinnar og að hún hafi
fullan ákvörðunarrétt yfir sínum
líkama. Á sömu forsendum álítur
heilbrigðisnefnd að það sé hluti af
ákvörðunarvaldi íslenskra kvenna
yfir eigin líkama að mega vera
staðgöngumæður ef þær kjósa svo.
Ýmis siðferðileg álitaefni hafa
verið sett fram af siðfræðing-
um og má þar m.a. nefna að lík-
ami kvenna sé gerður að sölu-
vöru, markaðsvæðingu og að um
mögulegt brot á mannréttindum
sé að ræða. Þegar um velgjörð
er að ræða er fráleitt að tala um
líkama kvenna sem söluvöru og
niðrandi. Markaðsvæðing á stað-
göngumæðrun í velgjörðarskyni
er órökstudd með öllu og má því
til stuðnings benda á að í Bret-
landi, þar sem búa um 62 millj-
ónir manna, hefur úrræðið verið
leyft síðan um 1985 en staðgöngu-
fæðingar eru aðeins 60-100 á ári.
Svipaða sögu má segja af Hollandi,
Nýja-Sjálandi og fleiri löndum.
Varðandi brot á mannréttindum
bendum við á að sérsvið Karenar
Busby lagaprófessors er mann-
réttindi, en hún var ráðgefandi við
þær breytingar sem gerðar voru
á þingsályktunartillögunni. Frá-
leitt er að ætla að hún styðji brot á
mannréttindum eða jafnréttislög-
um. Hún er jafnframt einn stofn-
enda og stjórnandi „Human Rights
Research Initiative“-stofnunarinn-
ar við Manitoba-háskóla. Þess má
einnig geta að lögfræði- og siðaráð
ESHRE, samtaka evrópskra sér-
fræðinga, gaf út yfirlýsingu árið
2005 sem styður staðgöngumæðr-
un í velgjörðarskyni.
Fólk eignast börn með ýmsum
hætti án nokkurs eftirlits hins
opinbera en sá litli hópur fólks
sem þarf á þessu úrræði að halda
og telur 0-5 tilfelli á ári yrði undir
mesta eftirliti og handleiðslu
hins opinbera við barneignir sem
þekkst hefur. Sérfræðingar munu
velja hverjir fái notið úrræðisins
og eins hvaða konur séu ákjósan-
legar staðgöngumæður m.t.t. lík-
amlegrar og andlegrar heilsu,
fyrri reynslu af barneignum
o.s.frv. Sérfræðingar munu fylgj-
ast með ferlinu þar til nokkru eftir
fæðingu barnsins til að tryggja
velferð þess, staðgöngumóðurinn-
ar og hennar fjölskyldu sem og for-
eldra barnsins.
Staðganga fagnar þessu skrefi
í átt að auknu jafnræði í aðstoð
við barneignir og auknu frelsi
íslenskra kvenna til að ráða yfir
eigin líkama, hvort sem þær vilja
gefa nýra eða gefa meðgöngu með
kærleikann að leiðarljósi.
Staðgöngumæðrun: horfst
í augu við staðreyndir
Mikil arðsemi af
raforkusölu til stóriðju
Staðgöngu-
mæðrun
Soffía Fransiska
Rafnsdóttir Hede
talsmaður Staðgöngu
Orkumál
Þorsteinn
Víglundsson
framkvæmdastjóri
Samtaka
álframleiðenda
Á hátíðis- og tyllidögum tala framámenn um ferðaþjón-
ustu sem „vaxtarbrodd atvinnu-
lífsins“ og hafa raunar gert
það allt frá því að ég fór fyrst
að vinna við ferðamál fyrir 30
árum. Þessi vaxtarbroddur hefur
verið ákaflega renglulegur allan
þennan tíma þrátt fyrir fögur orð
og fyrirheit. Uppvaxtarskilyrðin
hafa verið skipulagsleysi, fálm-
kennd markaðsmál, skattpíning
og sáralítil arðsemi. Það eina
sem forystumenn hins opinbera
hafa skreytt sig með er vaxandi
fjöldi ferðamanna. Það að telja
rollurnar inn í réttina segir ekk-
ert um fallþunga dilkanna sem,
að því að virðist, eru við það
að falla úr hor. Atvinnugreinin
hefur sjálf reynt að beina sjón-
um að vandanum án þess að fá
teljandi áheyrn.
Afskipti hins opinbera af ferða-
málum hafa alltaf borið keim af
hagsmunabaráttu og of oft af
ófagmannlegum vinnubrögðum.
Nú eru þau á hendi tveggja stofn-
ana, Íslandsstofu (markaðsmál)
og Ferðamálastofu (skipulag og
eftirlit). Fyrrverandi iðnaðar-
ráðherra beit hausinn af skömm-
inni með því að setja ferðamála-
stjóra sem hafði hvorki unnið
við né hafði menntun í ferða-
málum. Það var niðurstaðan úr
pólitískum hráskinnsleik við að
koma öðrum embættismanni að.
Bankasýslan hvað?
Við höfum oft verið ákaflega
seinheppin í markaðsmálum,
hvort heldur er við sölu á vörum
eða þjónustu. „Inspired by Ice-
land“ var enn ein sönnun þess.
Menn tóku sig til og gerðu „við-
horfskönnun“ þar sem niðurstað-
an var „áætlað hrun“ upp á 30%.
Sú hrunspá varð ekki að veru-
leika heldur örlítil fjölgun ferða-
manna. Það að ekki varð hrun
eins og „spáð“ hafði verið þökk-
uðu menn átakinu sem var eins
og að skjóta úr fallbyssu á mark-
aðinn í stað þess að beina því
að ákveðnum markhópum. Svo
þökkuðu menn sér fyrir „árang-
urinn“ og verðlaunuðu sjálfa sig.
Átakið var pólitísk ákvörðun og
tilraun til að skreyta sig með
stolnum fjöðrum.
Það nýjasta sem gripið er til
við að draga úr vaxtarskilyrðum
í atvinnugreininni er að leggja
100 kr. skatt á gistieiningu. Með
því innheimtir tjaldstæði sem
selur gistieininguna á 1.000 kall,
10% skatt en lúxushótelið sem
selur hana á 30.000 innheimtir
0,3% skatt. Það er kannski vert
að geta þess að ferðaþjónusta er
eina útflutningsatvinnugreinin
sem er gert að innheimta VSK.
Engin atvinnugrein býr við við-
líka takmarkanir við stofnun og
rekstur fyrirtækja fyrir utan
allt skatta- og leyfisfarganið
sem sem t.d. eigendur veitinga-
húsa búa við.
Rannsóknir og athuganir í
ferðaþjónustu hafa nánast ein-
göngu beinst að því að skoða hve
margir fara inn og út úr land-
inu og fjölguninni slegið upp
sem markmiði í sjálfu sér. Um
það hvert þeir fara, hvað þeir
gera eða í hvað þeir eyða er allt
of lítið vitað. Þar sem skilgrein-
ing á atvinnugreininni er vill-
andi hér á landi eða í besta falli
á reiki eru allar tölur um fjölda
starfsmanna og veltu í atvinnu-
greininni hreinar getgátur út
frá vafasömum forsendum. Til
hvaða atvinnugreinar telst bens-
ínstöð, verslun sem selur ull eða
sérleyfið til Keflavíkurflugvallar
og Keflavíkur?
Nú er talað um takmörkun á
þessum „gífurlega fjölda“ ferða-
manna á ákveðnum stöðum út
frá forsendum náttúruverndar
eingöngu. Ferðaþjónustan sjálf
byggir á rannsóknum um þol-
mörk út frá fjölda og aðdrátt-
arafli en þeim rökum er aldrei
haldið fram. Það er þó deginum
ljósara að eitt af því sem dregur
ferðamenn til Íslands er fámenn-
ið og þegar ferðamenn verða of
margir dregur úr aðsókn og hún
leitar jafnvægis. Sumstaðar ger-
ist það löngu áður en átroðningur
á náttúru verður of mikill þannig
að hún verði fyrir tjóni.
Það er kominn tími til að ein-
hver segi eitthvað – keisarinn er
ekki í neinu.
Uppvaxtarskilyrði
vaxtarbroddsins
Ferða-
þjónusta
Björn S.
Lárusson
viðskipta-
fræðingur
Það er kannski vert að geta þess að
ferðaþjónusta er eina útflutnings-
atvinnugreinin sem er gert að
innheimta VSK.
Samanburður á arðsemi eigin fjár
Arðsemi eigin fjár í uppgjörsmynt
Landsvirkjun
HB Grandi
Össur
Alfesca
Marel
0% 5% 10% 15%