Morgunblaðið - 16.11.2010, Blaðsíða 4

FRÉTTASKÝRING
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Öryrkjar eru fremur fráskildir eða
einhleypir en aðrir, konur eru hlut-
fallslega fleiri í hópi öryrkja, þeir
finna fyrir miklum fordómum og
menntunarstig þeirra er talsvert
lægra en almennt gerist.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í nýrri skýrslu um hagiog lífs-
kjör öryrkja sem unnin var fyrir
Öryrkjabandalag Íslands af Guð-
rúnu Hannesdóttur. Að sögn Guð-
mundar Magnússonar, formanns
Öryrkjabandalags Íslands, er
skýrslan mjög mikilvægt tæki í
réttindabaráttu öryrkja. „Við eigum
eftir að nota hana við stefnumótun í
framtíðinni,“ sagði Guðmundur.
Margir í blokk
Í skýrslunni kemur fram að í lok
ársins 2008 var heildarfjöldi örorku-
lífeyrisþega um 14.500 manns. Ör-
yrkjar eru 8,5% af öllum konum á
aldrinum 16-66 ára og 5,2% karla á
sama aldri.
Helmingur öryrkja er giftur eða í
sambúð, athygli vekur hversu hátt
hlutfall þeirra eru einhleypir eða
fráskildir eða um 43%. Hjúskap-
arstaða rúmlega 20% þeirra sem
svöruðu könnuninni hefur breyst
eftir að vinnufærni þeirra skertist.
Meirihluti öryrkja býr í fjölbýlis-
húsi, öfugt við þjóðina í heild þar
sem meirihluti býr í sérbýli.
Fátækt og menntunarskortur
Fátækt virðist vera hlutskipti
margra öryrkja í samanburði við
aðra þjóðfélagshópa, en hátt í helm-
ingur svarenda sagðist hafa átt erf-
itt með að greiða útgjöld undan-
farna 12 mánuði, en sambærileg
tala fyrir þjóðina í heild á sama
tíma er 12%.
Menntun öryrkja er talsvert
frábrugðin almennu mennt-
unarstigi þjóðarinnar. 8%
öryrkja eru með háskóla-
menntun, til samanburðar
má nefna að 30% þjóð-
arinnar hafa lokið há-
skólaprófi.
Að sögn Guðrúnar er
menntunarstigið mikil-
vægur þáttur í þessu
samhengi. Hugsanlega
megi draga þá áyktun af fjölda ör-
yrkja með litla menntun, að vinnu-
vernd sé ábótavant í láglaunastörf-
um, sem krefjist lítillar menntunar.
Lítil starfsendurhæfing
Starfsendurhæfing öryrkja er af
afar skornum skammti, en einungis
15% þeirra hafa fengið slíka end-
urhæfingu eða starfsþjálfun.
Í rannsókninni sagðist meirihluti
svarenda þiggja hana, stæði hún til
boða.
Í Hringsjá, sem er starfsendur-
hæfing fyrir fatlaða og öryrkja, hef-
ur náðst góður árangur. Að sögn
Guðmundar er kostnaðurinn við
rekstur starfseminnar í Hringsjá
svipaður og örorkubætur í eitt ár.
Hann benti á að afar mismunandi
væri hvernig örorku fólks væri
háttað, en vinnumarkaðurinn væri
illa búinn undir það að taka á móti
fólki sem getur einungis unnið
hlutastörf eða þegar heilsufar leyf-
ir. Þar skorti nokkuð á að koma til
móts við öryrkja. „Við erum því
miður langt á eftir nágrannalönd-
unum. Ég held það sé óhætt að tala
um 10-20 ár í þessu sambandi,“
sagði Guðmundur.
Fátækt og fordómar
 Formaður ÖBÍ: „Við erum 10-20 árum á eftir nágrannalöndunum“  Öryrkjar
verða fyrir miklum fordómum  Takmarkaðir möguleikar á starfsendurhæfingu
4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMBER 2010
Í nýlegum dómi
Héraðsdóms
Vesturlands er
nafn ákærða í lík-
amsárásarmáli
tekið út í birtingu
dómsins á netinu.
Brotaþoli í því til-
viki er mjög
ósáttur við að nafnið hafi verið tekið
út en árásarmaðurinn fékk fjögurra
mánaða fangelsi, þar af þrjá skil-
orðsbundna. Hefur brotaþoli, kona á
fertugsaldri, jafnframt gert athuga-
semdir við að hinn ákærði haldi
starfsleyfi sínu sem fasteignasali þar
sem löggiltir fasteignasalar mega
ekki hafa hlotið fangelsisdóm. Verð-
ur málið tekið fyrir hjá eftirlitsnefnd
með störfum fasteignasala.
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins er það sjaldgæft í birt-
ingu dóma að halda nafni brota-
manns í líkamsárásarmáli leyndu.
Öll nöfn í þessu máli voru tekin út í
birtingu dómsins, m.a. nafn konu
hins ákærða sem kom við sögu sem
vitni, en árásin átti sér stað í sam-
kvæmi í sumarbústað. Lítur brota-
þoli svo á að nafnbirting í þessu til-
viki hafi átt að vera hluti af refsingu
mannsins.
Gert að ósk vitnis
Benedikt Bogason, héraðsdómari
á Vesturlandi, kvað upp dóminn.
Hann segist aðspurður hafa orðið
við ósk vitnis í málinu um að taka út
nafn þess. Það hefði ekki verið að
fullu gert nema að taka út öll nöfn.
Ákvörðunin hafi verið tekin í fullu
samræmi við reglur dómstólaráðs.
„Vitnið hafði frambærilegar ástæður
fyrir ósk sinni, án þess að ég greini
nákvæmlega frá í hverju þær fólust,
og tengist hinum ákærða ekkert,“
sagði Benedikt, sem vildi að öðru
leyti ekki tjá sig um málið.
Nýverið kom fram í Morgun-
blaðinu að birt var nafn pilts, sem
dæmdur var fyrir vörslu á klámefni,
á svipuðum tíma og nafnleynd var
haldið yfir manni sem dæmdur var
fyrir að kaupa sér vændi. Var þetta
gagnrýnt af umboðsmanni barna og
Femínistafélaginu. Einnig hefur
dómsmálaráðherra sagt að mikil-
vægt sé að gæta jafnræðis í nafn-
birtingum. bjb@mbl.is
Ósátt
við nafn-
leynd
Nafnleynd sjaldgæf í
líkamsárásarmálum
Egill Ólafsson
egol@mbl.is
Staða bænda er óskýr í nýju frumvarpi Árna
Páls Árnasonar, efnahags- og viðskiptaráð-
herra, um uppgjör vegna myntkörfulána.
Frumvarpið miðar fyrst og fremst að því að
taka á skuldamálum einstaklinga en ekki fyrir-
tækja. Ráðherra mælir fyrir frumvarpinu á Al-
þingi í dag.
„Það er frekar óskýrt í frumvarpinu
hvernig taka á á lánamálum bænda,“ sagði Elí-
as Blöndal, lögfræðingur Bændasamtakanna,
en margir bændur eru með myntkörfulán.
Elías sagði að bændur hefðu talsverða
sérstöðu. Minnihluti þeirra væri með rekstur
búanna í einkahlutafélagaformi. Flestir rækju
þetta á eigin kennitölu. Þeir hefðu tekið lán til
kaupa á atvinnutækjum, vinnuvélum, jarða-
kaupalán, lán til að kaupa kvóta, rekstrarlán
og fleira. Elías sagði að í frumvarpinu væri
reynt að taka lögaðila út fyrir sviga og því
vaknaði sú spurning hvernig löggjafinn ætlaði
sér að fara með lán bænda.
„Það er allt að veði hjá bændum, bæði
heimilið og fyrirtækið. Þeir stunda sinn at-
vinnurekstur á heimili sínu og þar verður ekki
stundaður neinn annar atvinnurekstur.
Það er alveg ljóst að bændur lúta ekki
sömu lögmálum og fyrirtækin sem talað er um
í frumvarpinu.“
Í frumvarpinu eru m.a. færð þau rök fyrir
því að lán fyrirtækja eigi ekki að falla undir
ákvæði þess, að fyrirtæki hafi möguleika á að
kaupa sér gjaldeyrisvarnir eða séu með út-
flutningstekjur í erlendri mynt og geti þannig
tryggt stöðu sína gagnvart gengisfalli. Elías
segir þessi rök ekki eiga við bændur. Engin
dæmi séu til um að bændur hafi keypt sér
gengisvarnir og þeir séu ekki með tekjur í er-
lendri mynt.
Elías sagði að nokkuð margir bændur
hefðu tekið myntkörfulán. „Það er líka til í
dæminu að lánum hafi verið breytt í erlenda
mynt, með svokölluðum myntbreytingasamn-
ingum. Í þeim tilvikum tóku menn lán í ís-
lenskum krónum og síðan er skilmálum breytt
á lánstímanum og láninu breytt yfir í erlenda
mynt. Samkvæmt orðanna hljóðan er þetta
ekki gengistryggt lán samkvæmt þessu frum-
varpi. Þetta þarf að skýra.“
Elías sagðist ekki sjá að sú uppgjörsregla
sem væri að finna í frumvarpinu bætti miklu
nýju við það sem legið hefði fyrir eftir dóm
Hæstaréttar. Það lægi t.d. ekki fyrir hvernig
ætti að vaxtareikna mismun á þeim greiðslum
sem raunverulega fóru fram og ofgreiðslum
eða vangreiðslum.
Óskýrt hvernig fara á með lán bænda
 Í frumvarpi viðskiptaráðherra um myntkörfulán eru m.a. færð þau rök fyrir því að frumvarpið
fjalli ekki um lán fyrirtækja og að fyrirtæki geti keypt gengisvarnir og séu með tekjur í erlendri mynt
Morgunblaðið/RAX
Smala Margir bændur eru með myntkörfulán
sem hafa hækkað mikið eftir hrun.
44% fyrirtækja með erlend lán
» Samkvæmt greinargerð með frum-
varpinu voru 44% fyrirtækja með lán í
erlendum gjaldmiðlum.
» Bókfært virði lána í erlendri mynt til
fyrirtækja nemur rúmum 1.000 millj-
örðum kr. Kröfuvirðið er þó mun hærra,
eða 2.360 milljarðar kr. Af þessum tölum
sést að bankarnir hafa þegar afskrifað
verulegan hluta þessara lána þótt enn
eigi eftir að færa afskriftirnar til viðkom-
andi fyrirtækja.
» Efnahags- og viðskiptaráðherra hef-
ur sagt að afskrifa þurfi lán hjá litlum og
meðalstórum fyrirtækjum.
» Bændur spyrja hvernig eigi að fara
með myntkörfulán þeirra og hvort þeir
séu flokkaðir sem einstaklingar eða fyrir-
tæki.
» Geðröskun er algengasta
ástæða örorku karla, hjá konum
er örorka oftast vegna sjúk-
dóma í stoðkerfi.
» Heildartekjur öryrkja fyrir
skatt voru mismunandi eftir
kynjum. Meðaltal tekna karla
var 196 þúsund krónur á mán-
uði, en kvenna 163 þúsund
krónur.
» 96% öryrkja hafa verið á
vinnumarkaði.
» Um 45% öryrkja finna
fyrir fordómum, konur
finna meira fyrir slíkum
fordómum. Barnafólk
finnur frekar fyrir for-
dómum en barnlausir.
» 70% öryrkja finna til
félagslegrar einangr-
unar.
Einangrun
MÁLEFNI ÖRYRKJA
Kyn öryrkja
Karlar
38%
Konur
62%Hjúskaparstaða öryrkja
16-66 ára
Karlar Konur
Einhleyp
Í sambúð
Gift
Ekklar/ekkjur
Fráskilin
34%
11%
33%
18%
3%
19%
8%
46%
22%
5%
Búa í eigin húsnæði
40 ára eða eldri
Öryrkjar Þjóðin
66%
90%
15,3%
öryrkja taka þátt í
starfsendurhæfingu
eftir örorkumat
45%
öryrkja finna fyrir for-
dómum vegna örorku
eða fötlunar sinnar
Öryrkjar með tekjur undir
200.000 kr. á mánuði:
:69% :75%
Upplifa nokkra eða mikla
félagslega einangrun:
:68% :72%
Heildartekjur svarenda (kr.)
< 100.000
100 - 149.000
150 - 199.000
200 - 249.000
250 - 299.000
300.000 >
7%
31%
15%
6%
7%
35%
Með háskólamenntun
Þjóðin
í heild
Öryrkjar
(við örorkumat)
8%
30%
Húsnæði öryrkja
Einbýli 40%
Annað 3%
Sambýli 2%
Þjónustuíb. 2%
Fjölbýli 52%
Orsök örorku:
Geðröskun
14,4%
Stoðkerfi
28,2%
Áverkar
10,5%
Hjarta-/æða-
sjúkdómar
10,5%
Aðrir sjúkdómar
16,3%
Annað
12,6%
Heyrnarskerðing 2,9% Þroskafrávik 2,5%
Sjón-
skerð.
4,6%
Kyn og orsök örorku
Geðröskun
Stoðkerfi
Tauga-/skynfæri
Áverkar og æxli
Þroski/meðfætt
Hjarta-/æða-/öndunarsj.
Annað/blandað
Karlar Konur
46%
24%
34%
49%
46%
52%
39%
54%
76%
66%
51%
54%
48%
61%