Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 20

Halldór Kiljan Laxness og forn sagnahefð
lnternational Journal of Scandinavian Studies.
Supplement, 1972, bls. 101-16. Guörún Nordal hefur
tekiö saman yfirlit yfir hinar fjölþættu skoðanir hans á
fornbókmenntunum, „Með viöspyrnu í fornöldinni",
Halldórsstefna 12.-14. júní 1992. Ritstj. Elín Bára
Magnúsdóttir og Úlfar Bragason (Reykjavík, 1993),
bls. 44-54. Sjálfur hef ég tekið til athugunar hvernig
Halldór greinir sundur jákvæða og neikvæða þætti í
hetjuímynd fornsagnanna, þversögn þeirra, og notar
þessa greiningu við samningu verka eins og Sjálfstœðs
fólks og Gerplu, sem vissulega eru ádeila á einfeldn-
ingslega hetjudýrkun, sbr. „Halldór Laxness og ís-
lensk hetjudýrkun", Halldórsstefna, bls. 31-43. Nú
síðasl hefur Jón Karl Helgason gert grein fyrir starfi
Halldórs við að búa fornril lil prentunar og tengl hug-
myndir hans við þjóðernisstefnu okkar í kringum lýð-
veldisstofnunina og við rannsóknastefnu þá sem efst
var á baugi með íslenskum fræðimönnum á því skeiði,
hinn svo nefnda íslenska skóla, í bókinni Hetjan og
höfundurinn. Brot úr íslenskri tnenningarsögit (Rcykja-
vík, 1998). Ástráður Eysteinsson hefur fjallað um
glímu Halldórs við fornsagnahefðina og áhrif Gerpltt
á skilning okkar á fornsögunum í greininni „Er Hall-
dór Laxness höfundur Fóstbræðrasögu? Um höfund-
argildi, textatengsl og þýðingu í sambandi Laxness við
fornsögurnar", Skáldskaparmál. Tímarit um bókmennt-
ir fyrri alda I (1990), bls. 171-88. Þá hafa Bjarni Ein-
arsson („Essayislinn Halldór Laxness", Tímarit Máls og
ntenningar, 38. árg., 1977, bls. 273-84) og Sigurður
Líndal („Halldór Kiljan Laxness", Skírnir 172. ár, 1998,
bls. 7-23) skrifað um greinar Halldórs um fornbók-
menntir, ekki síst þær sem fjalla um sagnfræðileg
álitamál og heimildarýni.
5 Sbr. greinargott yfirlit Sigurðar Líndals um fyrri flokk-
inn í tilv. grein.
6 Hetjan og höfundurinn, einkum bls. 117-27.
7 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 49.
8 Sjá grein mína „Halldór Laxness og íslensk hetju-
dýrkun."
9 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 22-23.
10 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 25-26.
11 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 26-27.
12 Sbr. Jón Karl Helgason, Hetjan og höfundurinn, bls.
218 o. áfr.
13 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 28-29.
14 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 58.
15 Halldór Laxness, „Forncskjutaut", Þjóðhátíðarrolla
(Reykjavík, 1974), bls. 15-16.
16 „Forneskjutaut", bls. 22.
17 „Forneskjutaut", bls. 63 og 65.
18 Halldór Laxness, „Mýramannaþáttur", Seiseijú, mikil
ósköp (Reykjavík, 1977), bls. 145.
19 „Forneskjutaut", bls. 69-70.
20 Sjá einkum Eiríkur Jónsson, Rœtur íslandsktukkunn-
ar (Reykjavík, 1981).
21 „Mýramannaþáttur", bls. 162.
22 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 58.
23 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 58-59.
24 „Minnisgreinar um fornsögur", bls. 59-60.
25 „Persónulegar minnisgreinar um skáldsögur og leik-
rit“, Uppltaf mannúðarstefnu. Ritgerðir (Reykjavík, 1965),
bls. 71.
26 „Persónulegar minnisgreinar um skáldsögur og leik-
rit“, bls. 67.
27 Sbr. Peter Hallberg, Hús skáldsins. Um skáldverk
Halldórs Laxness frá Sölku Völktt til Gerpltt. Helgi
J. Halldórsson íslenzkaði. Síðara bindi (Reykjavík,
1971), bls. 202-17. [Frumgerð: Skaldens hus. Laxness'
diktning fr&n Salka Valka till Gerpla (Slockholm,
1956).]
28 Vésteinn Olason, Samrœður við sögttöld. FrásagnarlLst ís-
lendingasagna og fortíðarmynd (Reykjavík, 1998), bls.
160-65.
29 Ástráður Eysteinsson hefur fjallað um þetta efni í
greininni „Er Halldór Laxness höfundur Fóstbræðra
sögu?“ Þetta er snjöll grcining á textatengslum verka
Halldórs, einkum Gerplu, og íslenskra fornsagna, en
þegar Ástráður segir (bls. 177): „í sjálfri aðferð
Gerpltt býr yfirlýsing um að Halldór sé búinn að ná
lökum á táknkerfi íslendingasagna og sé jafnvel bú-
inn að ná slíkum undirtökum í glímu sinni við þessa
meginhefö okkar íslendinga að hann geti hreinlega
þýtl fornsagnaheiminn yfir á sínar forsendur og sitt
tungumál", virðist það amk. vera nokkuö önnur nið-
urstaða en hér kemur fram í meginmáli. Mér finnst
augljóst að fornsagnaefnið er Halldóri aðeins hráefni
og búningurinn hinn rétti listræni búningur um nú-
tímaskáldsögu sem er í ákafri samræðu við samtíma
sinn. Hitt er svo einnig hárrélt sem Ástráður segir, svo
að segja í beinu framhaldi af tilvitnuðum orðum, „að
Halldór fitji upp á samræðum yfir haf tímans þar sem
liann skiptir við Snorra á jafnréttisgrundvelli." Mér er
auðvitað ljóst að Ástráður er ekki að tala um meðvit-
aða höfundarætlun Halldórs heldur um textatengsl
sem ekki þurfa að vera meðvituð og að ólíkar niður-
stöður okkar stafa að nokkru leyti af ólíkri aðferð.
30 Matthías Johannessen, Skeggrœður gegnum tíðina
(Reykjavík, 1972), bls. 22,
31 „Minnisgreinar um fornsögur", bls, 26.
32 Preben Meulengracht Sprensen, „Being Faithful lo
Oneself", Scandinavica. An lnternational Journal of
Scandinavian Studies. Supplement, 1972, bls. 89-100.
33 Sprensen, „Being Faithful to Oneself", bls. 92.
/Á