Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 12

✓
Vésteinn Olason
Halldór Kiljan
Laxness í Los
Angeles 1920.
Eitt af því sem færir Njálu nær hlutræn-
um veruleik en obbinn af erlendum sam-
tíðarbókmentum kemst, er sú staðreynd að
höfuðatburðir verksins eru allir „náttúrleg-
ir“, en ekki guðfræðilegir, - og þetta veldur
því eitt meðal annars, að Njála er heiðíng-
leg bók á þrettándu öld. Einginn ákvarð-
andi atburður í verkinu gerist utan hins
skilvitlega raunheims ... aldrei ber við í
sögunni sjálfri að guðdómspersónur ryðjist
fram fyrir skjöldu til að raska gángi sög-
unnar eða draga atburðina á órætt svið.14
Þetta má svo sem allt til sanns vegar færa
nema það að Njála sé heiðingleg bók. Að
mínum dómi hæfði betur orðið „veraldleg“.
Hún er, eins og margir hafa bent á, þar á
meðal Einar Ólafur Sveinsson, undir djúpum
áhrifum frá kristnum kenningum og hugsun-
arhælti og engin ástæða til að efast um að höf-
undur hafi verið sannkristinn maður. En eins
og aðrar íslendingasögur er hún harla ólík
þeim bókum sem kristnir menn settu saman í
öðrum Evrópulöndum á þessu tímabili, þótt
skilin séu ekki eins skörp og Halldór lætur í
veðri vaka. Þessi munur stafar af því að hin
kristna kenning bar ólíkan ávöxt eftir því í
hvaða jarðveg henni var sáð, og hinn íslenski
jarðvegur var vissulega ólíkur öðrum, einsog
Halldór víkur víða að, enda átti hann eftir að
skipta um skoðun á þessu efni.
Nokkru eftir að Halldór Kiljan skrifaði
„Minnisgreinar“ tóku fræðimenn að leggja
meiri áherslu á að benda á krislnar miðalda-
hugmyndir í íslenskum sögum og jafnvel að
túlka sögurnar þannig að það sem um er tal-
að tákni eitthvað annað en sjálft sig. Areiðan-
lega fylgdist Halldór vel með þessu og öðru
sem fram kom í fræðunum eins og greinar
hans um fræðileg efni sýna. Ekki fór hjá því
að ný fræði hefðu á hann ýmis áhrif, t.d. segir
hann í upphafi greinarinnar „Forneskjutaut“,
sem birtist í Þjóðhátíðarrollu 1974, um höf-
und Eyrbyggja sögu: „Þó hann sé kaþólskur í
söguskoðun, einsog allir menn voru á þeim
tíma, væri ránglátt að telja hann heilaþveg-
inn, þeas indoktríneraðan í klerklegum skiln-
íngi.“l5Hér er Halldór kominn býsna langt frá
„heiðnum dómi“ fyrstu skrifa um fornsögur,
þótt hann leggi enn áherslu á sjálfstæði hins
íslenska höfundar gagnvart boðskap kirkj-
unnar.
í þessari grein er líka allt annað uppi á ten-
ingnum um áhrifaleysi kristninnar en tæpum
þrjátíu árum áður: „Þegar höfundur Eyr-
byggju semur bók sína um forna breiðfirðínga
er búið að greypa kaþólska trú í sálarh'f ís-
lendínga, indoktrínera þá viðstöðulaust í 8
mannsaldra ,..“16 Og blómaskeið bókmennt-
anna er ekki lengur í beinu framhaldi af rnenn-
ingu víkinga, heldur fer hákristið tímabil þar
á milli:
10