Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 74

Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 74
Kristján Jóhann Jónsson Nítjánda öldin er aö mörgu leyti heillandi tímabil í sögu lista og menn- ingar. Hún er afdrifaríkt breyt- ingaskeið í þjóöfélagshátt- um á Vestur- löndum og slík- um skeiðum fylgir gjarnan ólga í hugsun og hugmyndum lendis. Sveinn Einarsson er af fyrstu kynslóð- inni sem fer utan til að læra leikhúsfræði, Jón Viðar Jónsson af annarri kynslóð. Báðir hafa lagt stund á íslenska leiklistarsögu og beðið hefur verið eftir bókum þeirra sem nú liggja fyrir. s Islensk leiklist I og II Fyrst og mest þessara rita er að sjálfsögðu leiklistarsaga Sveins Einarssonar en fyrra bindi hennar nær fram undir síðustu aldamót. I upphafi fjallar Sveinn um Eddukvæði og forsögu þeirra. Hann telur að þau hafi að minnsta kosti að einhverju leyti verið ætluð til flutnings og að því hafa reyndar fleiri hallast.2 Þráðinn rekur Sveinn síðan gegnum vikivaka og leikdansa. Hann fer mjög víða um leiklist- arsögu Evrópu í leit að samanburði sem færa megi upp á íslenskar frásagnir sem eru fáar og óljósar og það eru í sjálfu sér eðlileg og vitur- leg vinnubrögð. Þó að lærdómur höfundarins sé mikill fer minna fyrir óhrekjandi sönnun- um á því að leiklist hafi verið iðkuð hér nán- ast samfellt og frá upphafi vega. Ýmislegt í ts- lenskri leiklist I minnir á það tímabil í skrán- ingu íslenskrar bókmenntasögu þegar hvað mest var skrifað um horfin handrit sem hefðu gefið okkur þá glæsilegu samfellu og orsaka- samhengi sem bókmenntasagan hefði átt að hafa. Þetta er ekki sagt höfundinum til lasts heldur til þess að benda á að saga hans af leik- listinni á við nokkur frumherjavandkvæði að stríða. Heimildir um þetta efni hafa lítt eða ekki verið kannaðar áður og einhvers staðar verður að byrja. Það er erfitt að velja úr efni og draga stórar línur áður en fengist hefur nokkur yfirsýn og óhætt að segja að það verði Sveini stundum fjötur um fót. Hann freistar þess að velta við hverjum steini í leiklistar- sögu margra alda þar sem frumrannsóknir eru nánast engar og það gerir bók hans erfiða aflestrar. í framtíðinni verður þessi saga vænt- anlega sögð á miklu færri blaðsíðum, valin út þau atriði sem bitastæðust eru og þau erlend samanburðardæmi sem koma að einhverju gagni. Frá vikivökum og leikdönsum liggur leið Sveins að Skraparotspredikun og Herranótt sem fram að þessu hafa venjulega verið látin heita upphaf íslenskrar leiklistar. Þar eru heimildir betri og erlend samanburðardæmi gagnlegri. Fram á miðja 19. öld virðist sú leiklist sem hugsanlega hefur verið til einna helst snúast um skopgervingu á andlegum og veraldlegum yfirvöldum, víxlun á kynhlutverkum og leik- ræna túlkun á ófreskjunni eða skrímslinu sem býr úti í hinu óþekkta myrkri. Stéttabarátta, kynjaátök og óttinn við sálardjúp sín og ann- arra hafa þannig fylgt leiklistinni frá upphafi vega. Sú hugmynd er freistandi að það sé ein- mitt vegna þess að orðræðu valdsins hefur alltaf verið sérdeilis illa við pælingar um þessi viðfangsefni og margt verið reynt til að koma í veg fyrir þær. Nítjánda öldin er að mörgu leyti heillandi tímabil í sögu lista og menningar. Hún er af- drifaríkt breytingaskeið í þjóðfélagsháttum á Vesturlöndum og slíkum skeiðum fylgir gjarnan ólga í hugsun og hugmyndum. Á okk- ur Islendingum skella bylgjur upplýsingar og rómantíkur og ekki alltaf Iétt að aðgreina þetta tvennt. Eggert Ólafsson, höfuðskáld upplýsingarstefnunnar, var til dæmis afar rómantískur í þjóðernisdýrkun sinni og Jónas Hallgrímsson, höfuðskáld rómantísku stefn- unnar, var náttúrufræðingur og vísindamaður í anda upplýsingar. Islendingar taka vel við hugmyndum og boða þær af ákafa um þetta leyti, enda komnir úr nýjunga- og tíðinda- svelti. Sigurður Guðmundsson málari fæddist í Skagafirði árið 1833. Hann fór til Kaupmanna- hafnar 1849, sextán ára gamall. Sveilungar hans styrktu hann til iðnnáms en hann komst fljótlega inn í Listaháskólann og lærði þar teikningu og meðferð olíulita. Sigurður mál- ari er í Kaupmannahöfn 1849-58 og hefur ör- ugglega orðið fyrir sterkum áhrifum af læri- meisturum sínum og það gengur líka mikið á fyrir löndum hans. Fjölnir var gefinn út 1835-47, Jón Sigurðsson gaf Ný félagsrit út frá 1841-73. Grímur Thomsen hafði sýnt hvað í honum bjó með ritgerðum sínum 1843 og 1845 og fjölmarga aðra sterka einstaklinga mætti telja sem voru í Höfn á þessum árum. Sigurður flytur síðan alfarinn til Islands 1858 og fer að vinna að leikhúsmálum. Leik- tjöld hans við Útilegumenn Matthíasar 72
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.