Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 66

Guðmundur Halfdanarsson
Mynd 10.
Kjósandi greiðir
atkvæði i kosningum
um sambandsslit og
iýðveidisstofnun i
maí 1944.
leytinu hafði innræting þjóðernistilfinningar í
skólum og fjölmiðlum gert það að verkum að
allir íslendingar skynjuðu sig sem hluta af
hinni íslensku þjóð. Þar með má segja að innri
sjálfstæðisbaráttu Islendinga hal’i að fullu ver-
ið lokið; þá höfðu hinn etníski þegnréttur og
sá borgaralegi runnið í eitt.
Sjálfstæðisbaráttunni lýkur aldrei ...
Allt frá því að fullveldi fékkst árið 1918 hefur
óttinn við að glata sjálfstæðinu verið áberandi
í íslenskri stjórnmálaumræðu. „Fullveldi
landsins má eigi skoða eins og fagurt glingur,
sem gaman sé að stássa með“, sagði Isafolcl í
tilefni samninga íslendinga og Dana um ný
sambandslög árið 1918. „Nei, fullveldið verða
Islendingar að skoða sem fjöregg framtíðar
landsins og niðja þess, sem þeim ber að gæta
sem síns bezta kjörgrips og aldrei láta það
verða fyrir neinu hnjaski."25 I upphafi olli
óstjórn í landinu því að sjálfstæðið glataðist,
skrifaði greinarhöfundur í Vísi 1. desember
1918 af augljósu tilefni. „Þjóðin getur mist
sjálfstæði sill og fullveldi aftur,“ hélt hann
áfram „en það er helgasta skylda allra Islend-
inga að vera á verði gegn því, því að glati
þjóðin sjálfstæði sínu aflur, þá glatar hún því
fyrir fult og alt.“26 Þessi söguskoðun var líf-
seig á Islandi þótt túlkun hennar hafi breyst í
tímans rás eftir því hvar í pólitík menn stóðu.
„Sjálfstæði landsins var glatað fyrir manngild-
isskort nokkurra Islendinga. Þjóðveldið, sem
drengskapur, vit og framsýni forfeðranna
hafði reist með vinnu margra kynslóða, var
hrunið í grunn og dró með sér í eyðilegging-
una þá glæsilegu en skammsýnu menn, sem
höfðu ællað að byggja upphefð sína á niður-
lægingu þjóðarinnar“ skrifaði Jónas frá Hriflu
í íslandssögu sinni handa börnum,27 sem
kennd var í áralugi í íslenskum skólum.
Þetta viðhorf til sjálfstæðisbaráttunnar
gengur út frá þeirri forsendu að þjóðernið sé
hluti af innsta eðli sérhvers einstaklings og
hann geti hvorki náð fullum þroska né per-
sónulegu sjálfstæði nema sem þegn sjálfstæðr-
ar þjóðar. Skylda einstaklingsins við Iandið og
þjóðina er því einnig skyldan við hann sjálfan,
vegna þess að hann lifir aðeins sem hluti
þjóðar og þjóðin lifir í honum - eða, svo vitn-
að sé til ástarljóðs Snorra Hjartarsonar til
þrenningarinnar lands, þjóðar og tungu, „þú
átt mig, ég er aðeins til í þér“.28 Hin opinbera
skilgreining íslenskrar þjóðar og rök íslend-
inga í sjálfstæðisbaráttunni byggðu á þessum
grunni; tungan og menningin sköpuðu Islend-
ingum sérstakl þjóðerni og með þeim rökum
kröfðust þeir fullveldis þjóðarinnar. En full-
veldið á sér aðra merkingu og innihald, sem
snýr að einstaklingnum fremur en þjóðinni
sem heild. í lýðræðisríkjum núlímans eiga
þegnarnir fullveldið í sameiningu, þótt þátl-
taka flestra í stjórnmálum takmarkist við það
að mæta á kjörstað á nokkurra ára fresti. I
þegnréttinum felst viðurkenningin á sjálf-
stæði einstaklinganna og möguleikum þeirra
til að taka skynsamlegar ákvarðanir, og án
hans væri fullveldi þjóðarinnar lítils virði.
Fullveldisdagurinn 1. desember tengist þess-
ari síðari nterkingu fullveldisins aðeins með
64