Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 81

Saga í sviðsljósi
Á því eru lil margar og mismunandi skýring-
ar en út í þá sálma verður ekki farið hér.
Jón Viðar víkur síðan að því að stórleikar-
inn þurfi að geta haldið ró sinni þegar hann
túlkar hamslausar ástríður, það þrái allir leik-
arar en einungis fáir útvaldir nái svo langt.
Þetta er auðvitað alveg rétt hjá Jóni, gallinn
er bara sá að þetta gildir um alla listamenn og
allar listgreinar og segir þess vegna ekkert
sérstakt um leikara og leiklisl.
En ef til vill talar Jón hér eins og leiklistin
sé ein í heiminum vegna þess að hann lelur
hana greinilega æðri öðrum listgreinum:
„Samtíðarmennirnir vissu fæstir hverju hún -
og Borgþór - kosluðu til. ... Þeir fundu að sú
grein listanna, sem hefur lífsundrið sjálft að
viðfangsefni, mannlega reisn og mannlega
niðurlægingu, hafði eignasl fulltrúa á ís-
landi.“n
Vafalaust eru margir tilbúnir lil þess að
halda því fram að „þeirra listgrein" sé sú eina
sem fjalli um „lífsundrið sjálft“ en jafnvel þó
að víðsýni sé í lágmarki hlýtur slík ályktun að
teljast furðuleg.
Þau verk sem hér hefur verið spjallað um
eru hvorki lítil né hógvær. Þau bera miklu
frekar vott um mismikinn „monumental-
Mynd 7.
Þar sem djöflaeyjan
rís frá 1987. Hérsjást
þau Guðmundur
Ólafsson, Kristján
Franklín Magnús,
Margrét Ólafsdóttir
og Ingrid Jónsdóttir.
Myndin er tekin á
æfingu.
BÓKUM
mundsdóttur víkur hann að heimildum um:
„þetta æskufulla óstýrilæti ungra norrænna
leikkvenna um aldamótin.“8 Hann ræðir
framsögn og veltir því fyrir sér hvað samtíma-
menn hennar hafi átt við þegar þeir sögðu: að
hún félli náttúrulega og eðlilega inn í hlutverk
sín. Það lúlkar Sveinn þannig að leikkonan
hafi verið gædd næmleika í óvenjulega ríkum
mæli og að tilsvör hennar hafi orðið eðlileg í
munni. Hann ræðir fullyrðingar um „snöggar
breytingar tilfinninga og útlits“. Sveinn ræðir
þroska hennar sem listakonu í ljósi þess að
hlutverk hennar breytast og um það er að
sjálfsögðu einnig fjallað í ævisögu hennar eft-
ir Jón Viðar. Sveinn víkur að því hvort hún
hafi leikið á móti texta og virðisl telja það
mögulega skýringu á gagnrýni sem hún fær
fyrir leik sinn í Syndum annarra. Hann vitnar
einnig í bréf Stefaníu og kemsl að þeirri nið-
urstöðu að hún hafi haft krefjandi listsmekk
og næmt auga fyrir hreyfingu og hinu sjón-
ræna.
Jón Viðar Jónsson víkur að sjálfsögðu að
flestum þessara þátta í hinni ítarlegu ævisögu
Stefaníu. Það vekur hins vegar nokkra furðu
hve litlu rými hann eyðir í að ræða kenningar
Sveins um tímabilið. Það er reyndar plagsiður
íslenskra fræðimanna að nel'na ekki hver ann-
ars rannsóknir. Ef til vill finnst þeim öruggara
að láta heldur eins og ekkert hafi verið sagt
en að deila á það sem þeir eru ósammála eða
gera grein fyrir afstöðu sinni til annarra kenn-
inga á einhvern hátt. í Aldarsögu Leikfélags
Reykjavíkur má reyndar sjá fallega undan-
tekningu frá þessum heimóttarskap.9
Jón Viðar ræðir list Stefaníu hins vegar
ekki út frá sjónarmiði þess manns sem sjálfur
vinnur á sviðinu. Sjónarhóll Jóns er nánast
Irúarlegur. Hann segir: „Hvað greinir yfir-
hurðaleikarann frá meðalmennunum? Hver
er lindin, sem áhrifamáttur hans streymir
fram úr? Eitt er Ijóst: miklum leikendum er á
einhvern hátt lagið að koma á mjög sérstöku
sambandi við áhorfendur. Stórleikarinn er
einfaldlega á sviðinu með einhverjum allt
öðrum hætti en hinir."10
Eins og sjá má er þetta ansi goðsagna-
kennd úttekl og það eru varla ný sannindi að
útgeislun leikara á sviði sé misjöfn, rétt eins
°g hjá öllu öðru fólki í venjulegum aðstæðum.