Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 100

s /
Armann Jakobsson og Asdís Egilsdóttir
Myndir 5-7.
„Heyrt hef ég erki-
biskupsboðskap og
ráðinn erég í að
hafa hann að engu“.
Þrjár teikningar úr
kennsiubókum i
Islandssögu sem
túlka samskipti
þeirra Þorláks
biskups og Jóns
Loftssonar.
ráða Páli að bera vopn sem hvorki kemur
heim við hegðun hans í Oddaverjaþætti né
reglur um vopnaburð klerka.48 í Sturlungu er
því þagað yfir staðamálum hinum fyrri, eins
og í A-gerð Þorlákssögu. En hvers vegna
ætti að vera þagað yfir þeim? Hvers vegna
er þeirra ekki getið í Prestssögu Guðmund-
ar Arasonar? Varla hefur höfundur hennar
viljað gera sem minnst úr baráttu Þorláks
fyrir auknum áhrifum kirkjunnar.
Niðurstaðan hlýtur að verða þessi: Frá-
sögn Oddaverjaþáttar um staðamál er ekki
traustsins verð. Ekki er útilokað að með Þor-
láki nývígðum byskup á íslandi hafi fylgt bréf
Eysteins erkibyskups þess efnis sem segir í
B-gerð. Ólíklegt virðist hins vegar að Þorlák-
ur hafi fylgt þeim eftir af hörku og lent í deil-
um þeirra vegna. Hér hefur verið sýnt fram
á að A-gerð Þorlákssögu sé ekki síðri heim-
ild en B-gerð. Því verður að gera því skóna
að frásögnin af bréfum Eysteins sé viðbót
B-gerðar en þeirra sé ekki getið í A-gerð
vegna þess að Þorlákur hafi ekki lagt það
mikla áherslu á staðamál að teldist til tíðinda.
Líklegt verður hins vegar að teljast að stirt
hafi verið milli Jóns Loftssonar og byskups
vegna þess að Jón hafði systur byskups fyrir
frillu og í rauninni óhjákvæmilegt ef lýsingu
Þorláks í báðum gerðum sögu hans er trúað.
Atökin sem frá segir í Oddaverjaþætti eru
hins vegar eflaust stórlega ýkt, kulda breytt í
vopnaviðskipti og Jón er einnig gerður helsti
andstæðingur byskups í staðamálum. Sú frá-
sögn er þó ekki trúverðug og fleyg orð Jóns
um erkibyskups boðskap eru ef til vill fundin
upp af Árna Þorlákssyni eða einhverjum
manna hans.49 Fráleitt virðist að þeirra hefði
ekki annars verið getið í heimildum sem eru
eldri en Oddaverjaþáttur.
Helstu rökin fyrir heimildargildi Odda-
verjaþáttar eru þau að stefna Þorláks byskups
í staðamálum sem þar er sett fram minni á
stefnu norsku kirkjunnar á sama tíma: „Rök-
semdafærsla kirkju og leikmanna, eins og hún
birtist í ritum þessum, sem eru samtímaheim-
ildir, er mjög áþekk og Þorlákur og andstæð-
ingar hans eiga að hafa viðhaft. Sýnir það, að
yngri gerð Þorláks sögu og Oddaverja þáttur
munu fara rétt með kröfur kirkjunnar og ugg-
laust einnig viðbrögð leikmanna.“50 Á dögum
Eysteins erkibyskups krafðist kirkjan í Nor-
egi vissulega yfirráða yfir stöðum og það
gerði Árni byskup nær öld síðar á íslandi.
Ályktunin sem dregin var hér að framan
styðst aftur á móti við ónógar forsendur. Það
er ekki nóg að Oddaverjaþáttur gæti sagt satt
frá, frásögn hans um staðamál verður aðeins
trúað ef sýnt er fram á að heimildargildi hans
sé almennt mikið. Hér hefur aftur á móti ver-
ið sýnt fram á hið gagnstæða og einnig bent á
að kenningin um þögn ekki aðeins A-gerðar
Þorlákssögu heldur allra annarra samtíma-
heimilda einnig sé ótrúverðug.
Þó að ekki sé ólíklegt að Eysteinn hefði
óskað þess að Þorlákur fylgdi sömu stefnu og
hann í staðamálum er vafasamt að Þorlákur
hafi haft í frammi slíkar kröfur af þeim ákafa
sem Oddaverjaþáttur greinir frá. Magnús
98