Morgunblaðið - 24.06.2011, Blaðsíða 24

24 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. JÚNÍ 2011
✝ Tómás Helga-son fæddist í
Hnífsdal 21. apríl
1918. Hann lést á
Landspítalanum í
Fossvogi 16. júní
2011. Foreldrar
hans voru Helgi
Marías Tómasson,
sjómaður í Hnífs-
dal, f. 7. sept. 1877 í
Brekku, Mýra-
hreppi, Vestur-
Ísafjarðarsýslu, d. 28. apríl
1948, og Bjarnveig Jónsdóttir, f.
21. febr. 1884 á Kirkjubóli við
Skutulsfjörð, Norður-
Ísafjarðarsýslu, d. 14. maí 1971.
Systkini Tómásar voru Sigríður,
f. 31.10. 1909, d. 30.12. 1910,
Jón, f. 25.3. 1912, d. 28.3. 1933,
Pálína, f. 21.4. 1918, d. 27.12.
2003. Sigríður Jensína, f. 15.6.
1921, d. 4. mars 2007 og Sólveig,
f. 13.12. 1927, d. 30.9. 2000.
Eiginkona Tóm-
ásar var Vigdís
Björnsdóttir f. á
Kletti í Reykholts-
dal 14. apríl 1921,
d. 28. maí 2005.
Tómás lauk bú-
fræðiprófi frá
Bændaskólanum á
Hvanneyri 1940.
Hann vann við
ýmis búfræðistörf,
meðal annars í
Laugardælum og Gljúfurholti.
Hann vann í fornbókaversl-
uninni Bókinni á Skólavörðustíg
í nokkur ár. Tómás varð hús-
vörður 1971 í Safnahúsinu við
Hverfisgötu og starfaði þar til
1989 en þá hætti hann fyrir ald-
urs sakir.
Útför Tómásar verður gerð
frá Fossvogskirkju í dag, 24.
júní 2011, og hefst athöfnin
klukkan 11.
Kær vinur er horfinn á braut
93 ára að aldri.
Okkar kynni hófust þegar þau
Vigdís móðursystir mín og hann
urðu par. Þá bjó ég á loftinu á
Hofteignum ásamt eiginmanni og
tveimur börnum. Síðar varð sú
íbúð að bókasafni sem Tómás og
Dísa sinntu af kostgæfni. Hann
safnaði bókum en hún gerði við.
Nú er það safn á Hvanneyri og
ber nöfn þeirra beggja og heitir
Tómásar- og Vigdísarsafn. Safn
þetta er einstakt í sinni röð og
gefið af yndislegu fólki.
Allt fram á síðustu stund var
hann að skrifa og leita upplýs-
inga. Hann hafði í huga að fara til
Hvanneyrar í sumar með töluvert
af bókum og gögnum sem hann
vildi bæta í safnið. Ekki verður af
þeirri ferð en við sem eftir lifum
komum þeim á réttan stað.
Tómás var einstakur maður.
Stálminnugur var hann og mikill
sagnamaður. Glettnin var honum
í blóð borin og það var einstaklega
gaman að heyra hann segja sög-
ur, ekki síst þegar tækifærisvísur
fylgdu með.
Ég á Tómási mikið að þakka.
Alla tíð hefur hann sýnt mér og
minni fjölskyldu einstaka um-
hyggju og elskusemi. Ógleyman-
legt er hve alúðlega hann sinnti
Dísu en um árabil þjáðist hún af
Alzeimers-sjúkdómnum.
Við áttum saman ótal góðar
stundir og víst er að hans verður
sárt saknað.
Blessuð sé minning hans.
Guðrún Magnúsdóttir.
Frændi minn Tómás Helgason
frá Hnífsdal er nú genginn á vit
feðra sinna að loknu löngu og far-
sælu lífsstarfi. Hann var fæddur í
Hnífsdal. Þar þáði hann gömul og
góð lífsgildi og var stoltur af
heimabyggð sinni og kenndi sig
alla tíð við æskustöðvarnar. Hann
var fyrst og síðast Hnífsdælingur
– trúr uppruna sínum og heima-
högum til síðustu stundar. Á
æskuárum hans fóstraði þetta fá-
menna byggðarlag marga af
þekktustu skipstjórnar- og afla-
mönnum landsins. Mörgum hefði
því sýnzt eðlilegt að hann legði
fyrir sig sjómennsku, þegar hann
hafði aldur til, eins og flestir jafn-
aldrar hans, en hugur hans
stefndi annað. Hann ákvað að
helga landbúnaðinum starfs-
krafta sína. Vera má að móðir
hans hafi ráðið einhverju um þá
ákvörðun en hún hafði misst eldri
son sinn í sjóslysi 21 árs að aldri
nokkrum árum áður. Víst er að
hún latti hann ekki.
Tómás varð búfræðingur frá
Hvanneyri vorið 1940 eftir
tveggja ára nám. Næstu tuttugu
árin vann hann víða um land, að-
allega á stórum kúabúum. Síðar
var hann í nokkur ár hjá Græn-
metisverzlun landbúnaðarins. Á
yngri árum var hann virkur í
margvíslegu félagsstarfi. Hann
var KFUM-maður á Hnífsdalsár-
um sínum og fleiri félagasamtök-
um lagði hann lið. Um miðja öld-
ina venti hann sínu kvæði í kross
og helgaði bókinni starfskrafta
sína
Þegar hann flutti til borgarinn-
ar árið 1956 fór hann að safna
bókum fyrir alvöru og var ötull
bókasafnari í meira en hálfa öld.
Hann ákvað í upphafi að þetta
yrði aðallega landbúnaðarsafn, en
einnig fylgdu bækur um náttúru-
fræði, sögu og samvinnumál.
Þetta eru einkum íslenzkar bæk-
ur, en einnig bækur á norður-
landamálunum, ensku og þýzku.
Árangurinn lét ekki á sér standa.
Hann eignaðist í áranna rás eitt
stærsta og bezta búnaðarbóka-
safn á landinu í einstaklingseign.
Við söfnun sína og allan frágang
safnsins naut hann ómældrar að-
stoðar eiginkonu sinnar, Vigdísar
Björnsdóttur. Hún var menntað-
ur forvörður og sérfræðingur í
viðgerð handrita og gamalla
skjala. Veitti hún um árabil for-
stöðu viðgerðarstofu Landsbóka-
safnsins, Þjóðskjalasafnsins og
Árnastofnunar.
Þegar Bændaskólinn á Hvann-
eyri fagnaði 100 ára afmæli sínu
árið 1989 færðu þau hjónin skól-
anum safn sitt að gjöf. Hlaut það
nafnið Tómásar- og Vigdísarsafn.
Í því voru þá hátt í 4.000 eintök,
svo að segja öll rit, bækur og
tímarit, sem út hafa komið um
landbúnað á Íslandi síðan fyrst
var farið að skrifa um þann at-
vinnuveg hér á 18. öld. Til hinztu
stundar var Tómás að draga til
safnsins og kunni vel að meta, hve
vel var búið að því á Hvanneyri.
Tómás Helgason var hrein-
skiptinn, vinamargur og vinafast-
ur, hæglátur í dagfari og jafn-
geðja en afar fastur fyrir, þegar
því var að skipta. Fyrst og síðast
var hann haldinorður og grandvar
heiðursmaður. Þannig munu sam-
ferðamennirnir minnast hans. Á
hausti lífs síns hafði hann upp-
skorið margt og gat verið stoltur
af verkum sínum og því sem hann
skilaði samfélaginu. Að leiðarlok-
um þakka ég frænda mínum ára-
tuga vináttu, góðar leiðbeiningar
og margvíslega fyrirgreiðslu.
Jón Páll Halldórsson.
Það var laust eftir miðja síð-
ustu öld að nýsköpunartogarinn
Ísborg lagðist að bryggju í gömlu
Reykjavíkurhöfn á leið í slipp. Fá-
ir eru í áhöfn en fjöldi farþega
sem nýttu sér ferðina í höfuð-
borgina, þar á meðal níu ára
drengur í fylgd foreldra sinna.
Skömmu eftir komuna er haldið
að forsetasetrinu á Bessastöðum,
ekki til að hitta forsetann heldur
ráðsmanninn sem sér um bústofn
setursins. Í fjósinu á Bessastöð-
um réð Tómás frændi frá Hnífs-
dal ríkjum og sá um að kýr og
kálfar hefðu nóg að bíta og
brenna. Strák féll strax vel við
þennan frænda sem leyfði honum
að rétta heytuggu að kálfunum.
Ísinn var brotinn og vináttubönd-
in fest sem aldrei rofnuðu síðan.
Á Bessastöðum var Tómás að
virkja búfræðimenntun sem hann
hafði öðlast við Bændaskólann á
Hvanneyri. Þeim skóla átti hann
eftir að sýna hug sinn í verki eins
og síðar verður vikið að. Búskap-
ur átti þó ekki eftir að verða ævi-
starf Tómásar því það átti fyrir
honum að liggja að gerast fræði-
maður af Guðs náð. Hann fer að
vinna við bækur á Landsbóka-
safninu og fornbókasölum sem
leiðir til þess að hann verður einn
af helstu bókasöfnurum landsins.
Á árum mínum í Verslunarskól-
anum kom ég á heimilið sem þau
systkinin Tómás, Sigga og Bogga
gerðu í Blönduhlíðinni með Veigu
móður sinni og föðursystur minni.
Systurnar og Veigu frænku
þekkti ég frá Ísafirði. Siggu féll
aldrei verk úr hendi, var alltaf að
sauma eða prjóna, Bogga vann á
símanum og var mjög virk í skáta-
starfi á Ísafirði og lék handbolta
með Ksf. Herði. Það var ómetan-
legt að eiga þessa fjölskyldu að
vinum og frændfólki þegar ég
hleypti heimdraganum og hélt til
Reykjavíkur. Þetta voru vinir í
raun. Þriðja systirin, Pálína, var
tvíburasystir Tómásar og bjó með
fjölskyldu sinni fyrst á Hverfis-
götunni en síðar á vestast á
Hringbraut. Seinna fluttu þau
systkin ásamt móður sinni í Foss-
voginn í rúmbetra húsnæði. Tóm-
ás hafði þá orð á að móðir hans
hefði kynnst því á lífsleiðinni að
fæðast í torfkofa og enda í nýtísku
húsnæði með öllum nútímaþæg-
indum. Ég minnist Veigu frænku
með mikilli hlýju.
Árið 1976 steig Tómás það
gæfuspor að ganga í hjónaband
með Vigdísi Björnsdóttur kenn-
ara. Áttu þau saman hamingjurík
ár allt til þess er Vigdís varð að
lúta í lægra haldi fyrir erfiðum
sjúkdómi. Síðustu árin var Tómás
henni traustur bakhjarl eins og
systrum sínum og móður áður
sem allar eru látnar.
Bókasafn Tómásar, sem tví-
mælalaust var orðið eitt þeirra
merkustu í einkaeign, fyllir nú
margar hillur á skólanum hans á
Hvanneyri og á eftir að verða
nemendum framtíðar mikill fróð-
leiksbrunnur. Við ættingjar og
venslafólk Tómásar á Ísafirði átt-
um með honum góðar stundir,
ekki síst er hann kom hingað vest-
ur fyrir fáeinum árum á æsku-
slóðir. Við undruðumst yfir
hvernig maður sem kominn var
fast að níræðu var ótrúlega skýr í
hugsun, minnið með ólíkindum og
hversu miklum fjölda manna
hann kunni deili á. En fyrst og
fremst er það góður og gegnheill
maður sem við kveðjum með
söknuði og biðum góðan Guð að
blessa minningu hans.
Ólafur Bjarni Halldórsson.
Tómás Helgason frá Hnífsdal
var einn mesti safnari bóka og
annars ritaðs máls um landbúnað
og byggðasögu hér á landi á sinni
tíð. Framan af ævi hans hefði
fáum dottið í hug að sú yrði raun-
in. Hann var af alþýðufólki kom-
inn, fæddur í Hnífsdal árið 1918
og ólst þar upp við þau kjör sem
almenningi stóðu þá til boða.
Tvítugur að aldri, árið 1938, fór
hann til náms við Bændaskólann
á Hvanneyri og frá árinu 1940
starfaði Tómás sem fjósamaður á
fimm kúabúum, fyrst vestur á
fjörðum, en síðan sunnan- og
vestanlands fram til 38 ára aldurs,
árið 1956.
Fyrst eftir að hann kom til
Reykjavíkur vann hann ýmis al-
menn störf, en nokkru seinna
„fann hann fjölina sína“ þegar
hann fékk vinnu við Fornbóka-
verslunina Bókina á Skólavörðu-
stíg hjá Guðmundi Egilssyni.
Eftir fjögurra ára starf þar var
hann ráðinn að Landsbókasafn-
inu, þar sem hann vann allt til
starfsloka sinna árið 1989. Á safn-
inu kynntist hann konu sinni, Vig-
dísi Björnsdóttur, borgfirskri að
ætt, sem starfaði þar við hand-
ritaviðgerðir.
Eftir að Tómás flutti til
Reykjavíkur hóf hann að safna
bókum og frá upphafi með það að
markmiði að færa Bændaskólan-
um á Hvanneyri safnið að gjöf.
Á þessum tíma voru enn í um-
ferð og á boðstólum handskrifað-
ar kennslubækur frá fyrstu
starfsárum bændaskóla hér á
landi. Hann eignast þá slíkar
bækur frá öllum fjórum bænda-
skólunum sem þá voru stofnaðir,
Ólafsdal, Hólum, Hvanneyri og
Eiðum, sem og hvers kyns prent-
aðar bækur um landbúnað og
önnur áhugaefni sín, bæði ís-
lenskar en einnig frá Noregi og
Danmörku og síðar fleiri löndum.
Tómás tilkynnti um þessa gjöf
þeirra hjóna, Vigdísar og hans, á
aldarafmæli Bændaskólans á
Hvanneyri árið 1989. Þar með er
sagan ekki öll sögð því að allt frá
þeim tíma hefur hann bætt við
gjöf þeirra í samræmi við þarfir
skólans.
Tómás Helgason var óvenju-
legur maður í viðkynningu. Hann
var mannblendinn og félagslynd-
ur, afburða fróður um menn og
málefni og minnugur til hinstu
stundar. Bækur og hvers kyns
prentað mál líkt og dróst að hon-
um. Höfundar bóka sendu honum
bækur sínar og ritsmíðar, sem og
þeir sem stóðu í því að ráðstafa
bókakosti sínum og vildu vita af
honum í safni Tómásar. Strák-
urinn að vestan, sem framan af
ævi kynntist einkum fiskveiðum
við frumstæð skilyrði og síðar
kúahirðingu allt fram á miðjan
aldur, varð að lokum með fróð-
ustu mönnum í ákveðnum grein-
um íslenskra bókfræða og skildi
eftir sig óbrotgjarnan minnis-
varða þar sem er safnið á Hvann-
eyri sem við þau hjón er kennt.
Við það má bæta því að með
víðtækum fróðleik sínum og lif-
andi frásagnarhæfileikum, ásamt
mikilli þekkingu á mönnum og
málefnum frá langri og starf-
samri ævi þá auðgaði hann mjög
líf þeirra sem nutu samvista hans.
Ég er í þeim hópi.
Með innilegu þakklæti.
Matthías Eggertsson.
Tómás Helgason frá Hnífsdal
er allur. Ég hafði átt hann að vel-
gjörðamanni í fjölda ára. Hitti
hann fyrst í anddyri Safnahússins
við Hverfisgötu: Ert þú ekki að
vestan? spurði hann og horfði á
mig glaðbjörtum tindrandi aug-
um. Það urðu lausnarorðin í sam-
skiptum okkar síðan. Hann nam á
Hvanneyri fyrir meira en sjötíu
árum. Velgjörðir hans, og þeirra
Vigdísar Björnsdóttur konu hans,
við skólann þar eiga sér ekki sam-
jöfnuð. Hann átti draum um frek-
ara nám. Aðstæður hömluðu.
Bókasöfnun fangaði hug hans
snemma; kom upp besta búnaðar-
bókasafni landsins. Þau hjón
færðu það Hvanneyrarskóla
hundrað ára og bættu árlega síð-
an. Stálminni Tómásar allt til síð-
asta dags var sem tölvanna. Bæk-
urnar voru ekki aðeins fallegir
gripir í huga hans heldur hafði
hann magnaða sýn yfir innihald
þeirra. Í heimsóknum mínum til
hans innti hann jafnan eftir því
við hvað ég væri að fást í grufli
mínu. Brást þá sjaldan að hann
benti mér á heimild eða bókarstað
sem ég ætti að gefa gaum. Hjá
mér liggja vænar kippur af tilvís-
anamiðum sem hann hafði skrifað
og sent mér, tilvísunum sem hann
vissi að kæmu mér vel. Þeirra
nutu fleiri. Mörg símtölin hófust
þannig að lokinni heilsun:
Heyrðu … og svo greindi hann
mér frá því sem hann hafði þá
fundið og hann taldi varða verk-
efni mín. Gúgúl hvað? spurði ég
sjálfan mig stundum. En mest
mat ég þann lifandi áhuga sem
hann sýndi verkum mínum. Áhugi
hans varð mér hvatning til verka.
Ekki mun mér þó endast ævin til
þess að ljúka fjöllun um þau efni
sem hann hvatti mig til að gera
skil og hann sjálfur hafði lagt um-
talsverða vinnu í heimildaöflun
við.
Í uppvexti mínum fyrir vestan
var hugtakið jafnaðarmaður sér-
stakt virðingarheiti þar í sjávar-
plássunum. Allt til síðasta samtals
okkar heyrði ég hversu gegnheill
jafnaðarmaður Tómás hafði verið:
Frásagnir hans af kjörum fólks-
ins, gerðum þess og baráttu ein-
kenndust af skilningi og mann-
gæsku en um leið járnvilja þess
sem á sér draum um betri heim. Á
þessu sviði sem öðrum opnaði
hann mér glugga að horfinni ver-
öld.
Það varð hlutverk Tómásar að
þjóna öðrum alla sína tíð. Sagnir
af því hvernig hann rækti það á
hinum ýmsu vinnustöðum má
fella í eitt orð: trúmennska. Síðast
upplifði ég eina slíka minningu
haustsólardag fyrir rúmu ári er
við ókum saman út að Bessastöð-
um, þar sem hann hafði verið árs-
maður um hríð fyrir sextíu árum.
Okkur var leyft að aka inn fyrir
hliðin og Tómas sagði mér sögur
um starfið á búi forsetasetursins:
Stórt og smátt mundi hann og
rakti með vísun til staðhátta. Því
verður það mér nú til trega að
næsta verk, sem við höfðum sett
okkur, að líta saman á nokkrar
heimildir um línræktina á Bessa-
stöðum í hans tíð þar, verður ekki
unnið.
Þótt allt hafi sinn tíma sakna
ég Tómásar Helgasonar frá
Hnífsdal. Mér fannst gott að hafa
átt hann að velgjörðamanni og
vini. Stundir með honum voru
menntandi og mannbætandi.
Blessuð veri minning hans.
Bjarni Guðmundsson.
Tómás Helgason
Vaktsími: 581 3300 & 896 8242 – www.utforin.is – Allan sólarhringinn
Komum heim til aðstandenda ef óskað er
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
Sverrir Einarsson Kristín Ingólfsdóttir Jón G. BjarnasonHermann Jónasson
✝
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir og amma,
MARÍA RANNVEIG ELSA
VIGFÚSDÓTTIR,
andaðist á Landspítalanum í Fossvogi
þriðjudaginn 21. júní.
Útförin verður auglýst síðar.
Daníel Hafsteinsson, Lise Lotte Hafsteinsson,
Sævar V. Hafsteinsson, Vivi Frösig Hafsteinsson,
Hafsteinn S. Hafsteinsson, Sólveig Einarsdóttir,
Berglind L. Hafsteinsdóttir,
Sigríður Dögg Geirsdóttir
og barnabörn.
✝
Útför eiginmanns míns, föður okkar og
tengdaföður,
HANS PLODER,
fer fram frá Dómkirkju Krists Konungs,
Landakoti, mánudaginn 27. júní kl. 15.00.
Jarðsett verður í Garðakirkjugarði, Garðabæ.
Þökkum innilega auðsýnda samúð og
vináttu.
Jóhanna Kristín Jónmundsdóttir,
Franz Ploder, Sigrún Waage,
Aðalheiður Auður Ploder, John Patrick O’Neill,
Bryndís Ploder, Tryggvi Hübner,
Björgvin Ploder, Svafa Arnardóttir,
Jóhanna Ploder, Ottó Sveinn Hreinsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
✝
Ástkær móðir, tengdamóðir, amma, lang-
amma og langalangamma,
RÓSA TEITSDÓTTIR,
lést miðvikudaginn 22. júní.
Hún verður jarðsungin frá Keflavíkurkirkju
föstudaginn 1. júlí kl. 13.00.
Þeim sem vilja minnst hinnar látnu er bent
á Velferðarsjóð Suðurnesja, reikningsnr. 121-05-1151
og kt. 680169-5789.
Guðmundur Ólafsson,
Sigurvin Ólafsson,
Sigurfríð Ólafsdóttir,
tengdabörn, barnabörn, langömmubörn
og langalangömmubörn.
✝
Okkar ástkæri eiginmaður, faðir, tengdafaðir
og afi,
REYNIR ÓMAR GUÐJÓNSSON,
Stekkjarhvammi 70,
Hafnarfirði,
lést í faðmi fjölskyldu sinnar miðvikudaginn
22. júní.
Vilborg Jóhanna Stefánsdóttir,
Stefán Reynisson, Sóley Eiríksdóttir,
Helga Reynisdóttir, Björn Ingi Vilhjálmsson,
Anna Reynisdóttir, Björn Bragi Arnarsson
og afastelpur.