Morgunblaðið - 30.07.2011, Side 24

24 UMRÆÐAN
Bréf til blaðsins
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. JÚLÍ 2011
Götu- og stígalýsing
er í flestra augum
sjálfsögð þjónusta hér
á landi. Það er fátt sem
veitir meiri öryggis- og
þægindakennd en vel
upplýstar götur og
stígar á dimmum vetr-
armánuðum. Að sama
skapi veltir maður því
fyrir sér hvort það sé
nauðsynlegt að hafa
kveikt á lýsingunni yfir
björtustu sumarmánuðina. Hafa
sveitarfélögin gert skipulagsáætlun
og sett sér markmið og stefnu um
hönnun og rekstur götulýsing-
arkerfa?
Götulýsingarkerfið á Íslandi sam-
anstendur af um 86.000 lömpum, en
að auki er ótalinn fjöldi útilampa á
bílastæðum og svæðum í einkaeigu.
Uppsett afl kerfisins er um 14,7 MW
og það kostar um 3,7 milljónir á dag,
alla daga ársins að reka það. Þetta
gerir um 1,3 milljarða á ári í afl- og
viðhaldskostnað og þarna má spara
víða með litlum tilkostnaði. Þessi
kostnaður skiptist að vísu á öll sveit-
arfélög landsins auk Vegagerð-
arinnar, sem á um 10% allra lampa
en um 15% í afli.
Frá upphafi hafa
orkuveiturnar hannað
og rekið þessi kerfi en á
síðustu árum hafa
reikningarnir verið
sendir á sveitarfélögin
og Vegagerðina, þar
sem þau eru jú eigendur
kerfanna. En er það
svo? Þegar leitað er
upplýsinga hjá veit-
unum þá ber þeim sam-
an um það, fyrir utan
RARIK sem hefur eign-
fært götulýsingarkerfið
hjá sér. Mörg sveitarfélög hafa ekki
sinnt eigendahlutverki sínu og talið
að rekstur þeirra sé ófrávíkjanlegur
hluti af rekstri viðkomandi veitu og
þau hafi þar enga lögsögu.
Götulýsingarkerfin eru ekki eilíf
en líftími þeirra er almennt áætlaður
15 ár á lampa, 25-30 ár á staura og 40
ár á dreifikerfi. Kostnaður vegna
endurnýjunar er almennt talinn vera
um 1/3 kostnaðar við rekstur, eða um
650 milljónir á ári, og bætist við afl-
og viðhaldskostnað. Vitað er að þess-
um hluta rekstursins hefur ekki verið
sinnt sem skyldi og víða er ástand
kerfanna þannig að allt að 30-40%
lampa, staura og strengja eru komin
vel fram yfir áætlaðan líftíma. Við
þetta bætist svo að búið er að leggja
bann við innflutningi og sölu á kvika-
silfursperum árið 2015 en um 36% af
öllum götulýsingarlömpum á landinu
eru kvikasilfurslampar. Gera má ráð
fyrir að endurnýjunarkostnaður
vegna kvikasilfurslampa sé á bilinu
40-100.000 krónur, eftir því hvaða
leið er farin, eða um 1,2 til 2,8 millj-
arðar sem getur væntanlega dreifst á
nokkur ár.
Það hefur lengi verið talið að log-
tími götulýsingar sé um 4.000 klst. á
ári og eru þau viðmið meðal annars
notuð þegar reikningsfært er fyrir
uppsett afl í götulýsingu í stað mælds
afls. Nágrannalöndin nota þennan
logtíma líka sem viðmið og hafa þau
upplýst að logtíminn geti verið allt að
4.200 klst. á ári. OR hefur lengi notað
50 lux sem viðmið og upplýst að það
gefi um 4.000 klst. á ári að meðaltali.
Reykjavíkurborg ákvað að breyta
þessu viðmiði á síðasta ári og miða
við 20 lux í stað 50, en 20 lux er lág-
marksbirta á vinnusvæðum utan-
húss, til dæmis við hafnir og flugvelli,
og er kveiki- og roftími yfirleitt um
20-30 mínútum fyrir sólsetur og eftir
sólarupprás, en það fer þó eftir
skýjafari. Við þetta varð logtíminn
rétt innan við 3.700 klst. í Reykjavík
árið 2010 eða með öðrum orðum er
hægt að spara um 8%, eða 104 millj-
ónir, bara með því að breyta logtím-
anum. Þegar rekstrarumhverfi götu-
lýsingar er skoðað þá er eðlilegt að
menn spyrji sig af hverju verið er að
greiða heimilistaxta eða um það bil
12 krónur á kílóvattstund fyrir afl til
götulýsingar þar sem hún er í flest-
um tilfellum stórnotandi og stór hluti
notkunarinnar er þegar flestir eru í
fastasvefni.
Það er líka eðlilegt að menn spyrji
sig hvers konar viðhald sé verið að
greiða fyrir og hvort það sé eðlilegt
gjald fyrir óskilgreinda þjónustu.
Þarna vantar að eigendur götulýs-
ingarkerfa nýti sér samkeppni og
bjóði út innkaup á orku og þjónustu.
Veiturnar gefa að sjálfsögðu tilboð í
orkuna en þær ættu líka að geta gefið
tilboð í viðhalds- og endurnýj-
unarhlutann, enda engir betur til
þess fallnir eftir að hafa þjónað þess-
um kerfum í hátt í hundrað ár. Í gerð
skipulags er götulýsingar sjaldnast
getið nema þannig að hún eigi að
vera „hefðbundin“ eða „venjubund-
in“.
En hvað er „hefðbundin eða venju-
bundin“ götulýsing? Er það götulýs-
ing gærdagsins eða eins og hún hefur
verið hönnuð hingað til? Götulýsing
er samfélagsþjónusta og til þess fall-
in að auka lífsgæði ef hún er hönnuð
með ljósgæði í huga. Við gerð skipu-
lagsáætlana þarf að vitna í þá staðla
sem til er ætlast að farið sé eftir þeg-
ar lýsingarkröfur eru ákveðnar, fyr-
irkomulag, hæð og gerð staura, lit-
arhitastig og litarendurgjöf ljósgjafa,
útlitskröfur og fleira. Þar þurfa
myrku svæðin einnig að koma fram
svo ekki sé verið að lýsa upp svæði
eða stíga sem „ekki þarfnast“ lýs-
ingar. Nú þegar aftur er tekið að
skyggja þá hvet ég öll sveitarfélög til
að huga að rekstrarumhverfi götu-
lýsingar í sínu sveitarfélagi og varpa
fram spurningum um hvernig best sé
að spara og gera áætlanir hvernig
þeir geti mætt þeim endurnýj-
unarþörfum sem óhjákvæmilegar
eru í nánustu framtíð.
Hver á götulýsinguna?
Eftir Guðjón Leif
Sigurðsson
Guðjón Leifur
Sigurðsson
»Mörg sveitarfélög
hafa ekki sinnt eig-
endahlutverki sínu og
talið að rekstur þeirra
sé ófrávíkjanlegur hluti
af rekstri viðkomandi
veitu
Höfundur er formaður Ljóstækni-
félags Íslands og lýsingarhönnuður
hjá Verkís hf.
Með því að ráðast í
fjárfestingar til að
koma efnahagslífinu
af stað hafa hagfræð-
ingar fyrst og fremst í
huga að það muni
auka tiltrú heimila og
atvinnulífs á efna-
hagslífinu, en hún er í
algjöru lágmarki nú
um stundir. Í mikilli
niðursveiflu er undir
venjulegum kring-
umstæðum æskilegt að hið opinbera
hafi frumkvæði og reyni að örva
hagkerfið með fjárfestingum þannig
að einkageirinn öðlist tiltrú á efna-
hagslífið og fylgi á eftir með mun
umfangsmeiri fjárfestingum. En
staða hins opinbera er hins vegar
erfið um þessar mundir vegna mik-
illar skulda- og vaxtabyrðar í kjöl-
far efnahagshrunsins. Ósjálfbær
ríkisrekstur og mikill hallarekstur
hefur auk þess mikil áhrif á láns-
hæfismat ríkissjóðs og tiltrú fjár-
festa, bæði innlands og erlendis. Við
þessar aðstæður er æskilegra að
hið opinbera hafi frumkvæði að því
að fá einkaaðila til samstarfs og
virki þannig ábyrgð
þeirra og fjármagn til
framkvæmda. Því hef-
ur verið kallað eftir að
hið opinbera setji að-
kallandi og arðsamar
fjárfestingar í einka-
framkvæmd. Þegar það
er gert er mikilvægt að
öllum skilyrðum um
slíkar framkvæmdir sé
fylgt, að samningar séu
á faglegum nótum og
að ábyrgð á fram-
kvæmdunum liggi hjá
einkaaðilanum. Evrópusambandið
og AGS hafa sett fram skýr viðmið í
því samhengi og ef þeim er ekki
fylgt skoðast slíkar framkvæmdir
sem opinberar og hafa áhrif á halla-
rekstur hins opinbera. Mikilvægt er
að menn átti sig á að þetta frum-
kvæði hins opinbera er fyrst og
fremst efnahagsaðgerð en ekki fjár-
festing sem slík. Hið opinbera er að
reyna að koma hjólum efnahagslífs-
ins af stað með því að skapa tiltrú
með aðgerðum sínum og til virkja
fjármagn sem liggur ónotað í bönk-
um landsins. Auðvitað er æskilegt
að fjárfestingin sé arðsöm og skili
ávinningi til lengri tíma litið, en það
er ekki meginmálið þótt mikilvægt
sé.
Að skoða slíka aðgerðir af hálfu
hins opinbers sem fjárfestingu fyrst
og fremst (og hugsanlegan lítinn
ávinning í vaxtakjörum) er skamm-
sýni og skortur á hagþekkingu. Í
rannsóknarskýrslu Alþingis kemur
skýrt fram að skort á fagmennsku
er víða að finna í stjórnkerfinu og
enn virðumst við ekki laus við þann
ágalla eins og forvinna og atburða-
rás Icesave-samninganna sannaði.
Næstum þremur árum eftir hrun
efnahagslífsins er hagvöxturinn enn
lítill, deyfð yfir atvinnulífinu og at-
vinnuleysi mikið. Við þurfum að
snúa vörn í sókn og er þáttur
stjórnmála þýðingarmikill í þeirri
gagnsókn, að hvetja til dáða en ekki
eymdar, að hafa frumkvæði að nýj-
um vinnubrögðum og blása í þjóð-
ina baráttuvilja og bjartsýni. Mik-
ilvægt er að skapa og efla tiltrú
bæði heimila og atvinnulífs á getu
efnahagslífsins, því verðmæta-
sköpun í atvinnulífinu er undirstaða
sóknar í efnahagslífinu og bættra
lífskjara.
Fjárfesting eða
efnahagsaðgerð
Eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
»Mikilvægt er að
menn átti sig á að
þetta frumkvæði hins
opinbera er fyrst og
fremst efnahagsaðgerð
en ekki fjárfesting sem
slík.
Höfundur er hagfræðingur.
Þegar þessi orð eru rituð að
kvöldi fimmtudagsins 28. júlí hafa
safnast 13.753 undirskriftir í und-
irskriftasöfnun Hagsmuna-
samtaka heimilanna. Þessar línur
eru skrifaðar til að hvetja þig,
lesandi góður, til að taka þátt og
að hvetja þig til að kynna þér
málin, sértu ekki þegar búinn að
því. Skelltu þér nú inn á heim-
ilin.is, lestu allt um málið og
taktu afstöðu með heimilunum í
landinu. Undirskriftasöfnun þessi
er sett til höfuðs verðtrygging-
unni sem við Íslendingar erum
látnir þola ein ör-
fárra þjóða í heim-
inum og gegn þeim
þungu byrðum sem
fjölskyldur þessa
lands eru látnar bera
til styrktar bönkum
og fjármagnseig-
endum. Aðeins með
breiðri samstöðu
náum við því marki
sem stefnt er að.
Við sem erum að
reyna að kaupa okkur
húsaskjól yfir börnin
okkar, borgum bönk-
unum á bilinu 30-
35% vexti. Þú getur,
kæri lesandi, prófað
þetta sjálf/ur en til
að spara þér ómakið
ætla ég að leyfa mér
að nefna dæmi sem
sjá má í meðfylgj-
andi töflu. 10 millj-
ónir til 40 ára eru
forsendan í öllum
dæmunum.
Þetta eru ótrúleg-
ar tölur. Það vakna margar
spurningar. T.d. hvernig væri að
búa í Danmörku þar sem vextir
eru á húsnæðislánum 4-5% og
engin verðtrygging. Setjum að
gamni upp svoleiðis dæmi.
Hvar er Jóhanna Sigurðardóttir
núna sem fyrir fáum árum barðist
á hæl og hnakka gegn verðtrygg-
ingunni? Tvennt getur truflað
hana þessi dægrin. Annað er að
hún sé með hækkandi launum
orðin sjálf fjármagnseigandi og
vilji þess vegna hafa verðtrygg-
inguna til verndar eigin hags-
munum. Hitt er að gæta þess að
við höfum það nógu skítt þegar
kemur að þjóðaratkvæðagreiðslu
um ESB. Við förum, jú, varla að
kjósa okkur inn í það
fyrirbæri ef við höf-
um það gott og allt er
í stakasta lagi.
Ástæðan fyrir þess-
ari háu endurgreiðslu
sem við borgum er að
bæði höfuðstóll og af-
borganir eru verð-
tryggðar og fyrir vik-
ið hækkar höfuðstóll
lánanna og fæstir
ráða við dæmið. Það
skal tekið fram hér
að verðtrygging höf-
uðstóls lána er stað-
reynd á Íslandi þó að
ekki virðist vera til
lagabókstafur fyrir
því. „Hagsmuna-
samtök heimilanna
hafa af þeim sökum
lagt fram formlega
kvörtun við ESA, eft-
irlitsstofnun EES,
sem tekur bæði á aft-
urvirkum íþyngjandi
útreikningum geng-
istryggðra lána og höfuðstóls-
færslum verðtryggðra lána. Stað-
reyndin er nefnilega sú, að á
Evrópska efnahagssvæðinu er
einhliða vísitölutenging almennra
fjárskuldbindinga, sem veltir allri
verðbólgáhættu á lántaka, bönn-
uð.“ (Blaðagrein Andreu J. Ólafs-
dóttur, Mbl. 15.7. 2011)
Ég ætla að láta þetta duga
núna og hætta áður en ég fer út í
eitthvað sem enginn nennir að
lesa. En enn og aftur einlæg
hvatning til að fara inn á heim-
ilin.is og skrá nafn sitt á listann
með okkur sjálfum og heimilunum
í landinu.
Ert þú einn af þeim?
Eftir Magnús Vigni
Árnason
Magnús Vignir
Árnason
»Hvar er Jó-
hanna Sig-
urðardóttir núna
sem fyrir fáum
árum barðist á
hæl og hnakka
gegn verðtrygg-
ingunni?
Höfundur er fangavörður.
Dæmi:
Heildar-
Lán Vextir Verðb. endurgr.
1 Verðtr. 5,15% 5% >73 millj.
2 Verðtr. 5,15% 4% >57 millj.
3 Verðtr. 5,15% 2,5% >40millj.
4 Óverðtr. 31,5% >73 millj.
5 Óverðtr. 23,5% >57 millj.
6 Óverðtr. 15,0% >40millj.
7 Óverðtr. 5,0% >20millj.
Ríkisskattstjóri hefur nú opinberað
álagningar- og skattskrár lands-
manna við mikinn fögnuð sumra fjöl-
miðla og hnýsinna manna. Næstu
tvær vikur munu álagningarskrár
liggja frammi á starfsstöðvum skatt-
stjórans og getur þá hver sem vill
grandskoðað einkahagi samborgara
sinna. Löng hefð er fyrir framlagn-
ingu álagningarskráa og hefur
ódæðinu sjaldan verið andmælt eða
það verið véfengt. Hvað sem göml-
um hefðum líður er brýnt að tals-
menn einstaklingsfrelsis láti í sér
heyra og mótmæli þessum ósóma.
Í 71. gr. stjórnarskrárinnar er
friðhelgi einkalífs einstaklinga
vernduð. Ljóst er að framlagning
þessara téðu skráa brýtur í bága við
þessa grein. Hver
og einn ein-
staklingur hefur
rétt á að fara
leynt með sín eig-
in fjárhagsmál-
efni, sem eru án
alls vafa meðal
viðkvæmustu
persónuupplýs-
inga sem um get-
ur og varðar eng-
an annan en þann sem á í hlut.
Gegnsæi er algengt hugtak í
stjórnmálaumræðum – allt á að vera
uppi á borðinu. En þá er aðeins átt
við stjórnsýsluna sem slíka, kjörna
fulltrúa almennings, en ekki einka-
hagi einstaklinga. Einstaklingur
hefur stjórnarskrárvarinn rétt til að
haga sínum einkamálum í friðhelgi
án afskipta annarra. Enginn á að lifa
í ótta um að fjárhagsmálefni hans
verði að forsíðufrétt hjá fjölmiðlum –
og hvað þá að mögulegt sé að nálg-
ast þessar viðkvæmu upplýsingar á
næstu skattstofu.
Mörg lög kveða á um þagmælsku
og trúnað embættismanna yfir
einkamálum einstaklinga, en enn
sem áður er kveðið í lögum á um
skyldu skattstjóra til að leggja fram
álagningar- og skattskrár lands-
manna. Mál dagsins í dag er að verja
frelsið bæði í orði sem og í verki og
leggja þessa opinberu birtingu af.
Hvað í ósköpunum kemur það fólki
við að Jón borgi hærri skatta en Sig-
urður?
KRISTINN INGI JÓNSSON,
menntaskólanemi.
Fjármál eru persónuupplýsingar
Frá Kristni Inga Jónssyni
Kristinn Ingi
Jónsson