Morgunblaðið - 09.08.2011, Blaðsíða 18

FRÉTTASKÝRING
Janus Arn Guðmundsson
janus@mbl.is
G
issuri Péturssyni, for-
stjóra Vinnumálastofn-
unar, og Jóhanni G. Ás-
grímssyni hjá Ríkis-
skattstjóra, sem og
verkefnisstjóra átaks gegn svartri
atvinnustarfsemi, sem er samstarfs-
verkefni Alþýðusambands Íslands,
Samtaka atvinnulífsins og Ríkis-
skattstjóra, ber saman um að svört
vinna sé vaxandi vandamál á Ís-
landi. Gissur segir að aukninguna
megi að einhverju leyti sjá á því að
fleirum sé synjað um atvinnuleys-
isbætur.
Í Morgunblaðinu síðastliðinn
föstudag sagði Halldór Grönvold,
hjá ASÍ, að Vinnumálastofnun hefði
keyrt upplýsingar, sem safnast
hefðu saman úr átakinu, við atvinnu-
leysisskrá Vinnumálastofnunnar.
Við samkeyrslu á þar til gerðum
gögnum hefði svo komið í ljós að
tugi mála sem tengdust svartri at-
vinnustarfsemi á allmörgum sviðum
þyrfti að kanna betur.
„Svört atvinnustarfsemi hangir
saman við það að svíkja út bætur og
neita atvinnutilboðum eins og aukist
hefur,“ segir Gissur, en hann segir
að fólk sé farið að líta í auknum
mæli á samtryggingarkerfið sem
einstaklingsbundin réttindi líkt og
um lífeyrisréttindi væri að ræða.
„Sá hugsunarháttur, að líta á
kerfið sem einstaklingsbundin rétt-
indi, er að skjóta rótum hér á landi,“
segir Gissur, sem segir hugmynda-
fræðina ganga út á að safnað sé
saman í sjóð fyrir þá sem þurfa á að
halda. Gissur segir ennfremur, að
eftir því sem fólki á atvinnuleys-
isskrá fjölgi, þá fjölgi tilvikunum um
svarta atvinnustarfsemi og upphæð-
irnar verði hærri.
875 neitað um bætur á árinu
Yfir allt árið í fyrra var 1.222
einstaklingum synjað um bætur frá
Vinnumálastofnun tímabundið
vegna þess að þeir höfðu ekki sinnt
atvinnuleit eins og reglur stofnunar-
innar kveða á um. Það sem af er
þessu ári hafa 875 einstaklingar
fengið synjun, sem er aukning um
250 frá því á sama tíma og í fyrra,
en þá höfðu 625 bótaþegar fengið
synjun.
Gissur segir skýringuna á þess-
ari gríðarlegu aukningu tvíþætta:
„Annarsvegar [eins og áður hefur
komið fram] kann skýringin að hluta
til að hanga saman við það að svört
atvinnustarfsemi sé að aukast. Og
hins vegar að langtíma atvinnuleysi
sé að aukast og að hópnum sem
lengur er á skrá, hætti til að reyna
að víkja sér undan skyldunni sem
fylgir því að fá greiddar atvinnu-
leysisbætur.“
Vinnumálastofnun styðst við
þriggja þrepa kerfi sem hefur gefist
ágætlega, að sögn Gissurar, en hann
segir að þegar fólk lendir í því að
verða atvinnulaust, þá leggi Vinnu-
málastofnun mikla áherslu á að það
búi til starfsferilskrá sem fari svo
inn í gagnagrunn sem atvinnurek-
endur hafa aðgang að ef þess er ósk-
að.
Gissur segir að ef atvinnurek-
endur hringja og bjóða atvinnulaus-
um starf eigi sá eða sú sem neitar
atvinnutilboðinu það á hættu að
missa bæturnar í fjörutíu daga. Ef
svo vill til að einstaklingurinn neiti
svo í annað skipti dettur hann út í
sextíu daga og í það þriðja fellur
bótarétturinn niður.
Gissur segir að það kunni að
liggja skýringar á bak við það, þeg-
ar fólk neitar að taka atvinnu-
tilboðum, en í mörgum tilfellum séu
skýringarnar ekki fullnægjandi og
séu skýrar vísbendingar um að fólk
sé að vinna svarta vinnu.
Svört atvinnustarf-
semi vaxandi vandi
Morgunblaðið/RAX
Svart Gissur segir að fólk sé farið að líta í auknum mæli á samtrygging-
arkerfið sem einstaklingsbundin réttindi líkt og lífeyrisréttindi.
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ríkisstjórn-arflokk-arnir hafa
að undanförnu
reynt að koma sér
saman um fjárlaga-
frumvarp til að
leggja fram í haust og að sögn
formanns fjárlaganefndar,
Oddnýjar G. Harðardóttur, er
ætlunin að ná samkomulagi í
dag.
Samfylkingarþingmaðurinn
Oddný er sömu skoðunar og
formaður VG og fjármálaráð-
herra, Steingrímur J. Sigfús-
son, um að fara þurfi „blandaða
leið“ skattahækkana og nið-
urskurðar til að ná þeim mark-
miðum sem sett hafa verið um
ríkisfjármálin, enda segist hún
ekki kannast við að ágreiningur
sé á milli stjórnarflokkanna í
þessum efnum. Fyrir skatt-
greiðendur er þessi samstaða
stjórnarflokkanna lítið fagn-
aðarefni því að þeir hafa oft
fengið að kynnast hinni „blönd-
uðu leið“ ríkisstjórnarflokk-
anna frá því að ríkisstjórnin tók
við völdum fyrir hálfu þriðja
ári.
Þessi blanda hefur reynst í
meira lagi göróttur drykkur
enda aðaláherslan verið á að
kreista sem mest út úr þeim
skattstofnum sem fyrir eru og
búa til nýja skatta til að kreista
skattgreiðendur enn meira.
Þessi hugmyndafræði stjórn-
arflokkanna hefur farið illa með
heimilin í landinu og um leið
dregið þrótt úr atvinnulífinu.
Tekjurnar hafa vitaskuld ekki
skilað sér eins og skatt-
heimtumennirnir ætluðu, enda
skila minnkandi umsvif jafnan
minni sköttum, auk þess sem
hækkandi skattar ýta atvinnu-
starfsemi undir yfirborðið.
Lausn ríkisstjórnarinnar á
svörtu starfsem-
inni er að efla
skattaeftirlit en sú
hugmynd að lækka
skatta og auka
greiðsluvilja og
-getu almennings
hefur ekki átt upp á pallborðið.
Formaður fjárlaganefndar
viðurkennir að við gerð kjara-
samninga hafi verið gefin fyr-
irheit um að skattar yrðu ekki
hækkaðir á almenning. Þetta
fyrirheit er raunar ekki hið eina
sem gefið hefur verið í
tengslum við kjarasamninga og
yrði langt því frá hið fyrsta sem
svikið yrði.
Meginatriðið er hins vegar að
það breytir ekki öllu fyrir al-
menning hvar skattahækk-
anirnar koma fram því að á
endanum lenda þær á sama
stað, á almenningi. Hækki
óbeinir skattar minnkar kaup-
mátturinn og veruleg hætta er
á að þetta sé sú leið sem rík-
isstjórnin muni velja þó að hún
hafi þegar hækkað þessa skatta
verulega. Sé á hinn bóginn farin
sú leið að hækka skatta á fyr-
irtæki verður það til þess að
fækka störfum, sem lendir að
sjálfsögðu á almenningi. Allt er
þetta vel þekkt úr afrekaskrá
núverandi ríkisstjórnar, en nú
vill hún til viðbótar seilast í líf-
eyrissparnað almennings með
áður óþekktum hætti.
Það er þess vegna engin
ástæða til að efast um að með
órofa samstöðu og sameig-
inlegu átaki muni ríkisstjórn-
arflokkunum takast að finna
leiðir til að auka enn álögur á
almenning í landinu á næsta
ári. Eina óvissan er hversu mik-
ið skattarnir munu aukast og
hversu mikla kjaraskerðingu
ríkisstjórnin ætlar að bjóða al-
menningi upp á að þessu sinni.
Stjórnarliðar
segjast hafa náð
samstöðu um
skattahækkanir}
Enn hærri skattar
Frægt var þegarfrakkur oflát-
ungur réðst að
Seðlabanka Ís-
lands fyrir að hafa
ekki tekið veð í
innistæðum fólks í við-
skiptabönkunum löngu fyrir
fall þeirra. Þegar þessi speki
hafði staðið óleiðrétt um hríð
og helstu kaffihúsaspekingar
lagt út af henni í bland við eig-
ið innræti og brotakennda
þekkingu var í vinsemd bent á
að innistæður í bönkum væru
ekki eign banka heldur skuld.
Skuldir hefðu ekki fram til
þessa verið veðhæfar af hálfu
skuldarans. Viðkomandi
spjátrungur dreyrrauður er úr
sögunni.
En nú hefur annar upplýsari
almennings bent á að þeir sem
séu að spá hruni
evrunnar verði að
gæta að sér, því
evrusvæðið sé mik-
ið viðskiptasvæði
fyrir íslenskan út-
flutning og því sé ljóst að
hrynji evra hrynji líka króna.
Umræða um „hrun“ evru
snýst ekki að neinu leyti um
hvort sú mynt hækki eða
lækki. Vangaveltan snýr að því
hvort hún hætti að vera sú
mynt sem hún er. Það hefur
ekkert með tilveru krónunnar
að gera. Krónan kynni að
lækka um hríð vegna mikilla
atburða á meginlandi Evrópu,
því að viðskiptakjör speglast
fljótt í mynt landsins eins og
annarra frjálsra þjóða. Um-
mæli um krónu og evru voru
því með öllu innistæðulaus.
Ólmir fara stundum
offari vegna
málstaðarins}
Í axarskaft
F
yrir rúmri hálfri öld voru Frí-
verzlunarsamtök Evrópu
(EFTA) stofnuð. Áratug síðar,
eða árið 1970, gerðist Ísland
aðili að samtökunum sem voru
stofnuð sem nokkurs konar andsvar við
Efnahagsbandalagi Evrópu (EBE), forvera
Evrópusambandsins, enda hugmyndafræðin
sem byggt var á í hvoru tilfelli fyrir sig ólík
í grundvallaratriðum. Á meðan EBE var í
grunninn fyrst og fremst tollabandalag, líkt
og Evrópusambandið er enn þann dag í
dag, var og er EFTA fyrst og síðast frí-
verzlunarbandalag.
Í einföldu máli er helzti munurinn á
þessu tvennu sá að ríki sem mynda með
sér tollabandalag afsala sér frelsi sínu til
þess að gera sjálfstæða viðskiptasamninga,
og þar með taldir samningar um fríverzlun, við ríki
utan bandalagsins. Þess í stað skuldbinda þau sig til
þess að hafa algert samflot í þeim efnum. Í fríverzl-
unarsamtökum eins og EFTA hafa aðildarríkin hins
vegar fullt frelsi til þess að semja um viðskipti við ríki
utan samtakanna á eigin forsendum ef þau telja hags-
munum sínum betur borgið með þeim hætti en með
því að semja í samfloti með öðrum aðildarríkjum.
Lengi vel mun það hafa verið þannig að EFTA
sigldi meira eða minna í kjölfar EBE og síðar Evr-
ópusambandsins við gerð fríverzlunarsamninga við
ríki heimsins. Þegar EBE/Evrópusambandið hafði
gert slíkan samning gerði EFTA hlið-
stæðan samning skömmu síðar. En þetta
hefur hins vegar tekið miklum breytingum
síðustu árin og EFTA farið fram úr Evr-
ópusambandinu í þessum efnum. Þannig
hefur EFTA gengið frá ýmsum samningum
um fríverzlun við ríki á undan Evrópusam-
bandinu undanfarin ár og jafnvel við ríki
sem sambandinu hefur ekki enn tekizt að
ganga frá slíkum samningum við. Eins og í
tilfelli Kanada, svo dæmi sé tekið. Net frí-
verzlunarsamninga sem EFTA hefur gert
eða er með í bígerð er í dag orðið mjög víð-
feðmt og nær yfir stóran hluta af heim-
inum.
Eitt af því sem staðið hefur Evrópusam-
bandinu fyrir þrifum í þessum efnum eru
þeir ólíku hagsmunir ríkja sambandsins
sem taka þarf tillit til við samningagerðina. Þannig
héldu ítalskir bifreiðaframleiðendur gerð fríverzl-
unarsamnings á milli Evrópusambandsins og Suður-
Kóreu lengi í biðstöðu vegna þess að þeir óttuðust
samkeppni frá þarlendum framleiðendum bifreiða. Í
tilfelli EFTA er hins vegar allajafna um að ræða
miklu einfaldari hagsmuni sem taka þarf tillit til.
Þannig viðurkenndi Halldór Ásgrímsson, þáverandi
utanríkisráðherra, í samtali við Morgunblaðið 4. júlí
2003 að EFTA væri sennilega líklegra til þess að ná
fríverzlunarsamningi við Bandaríkin en Evrópusam-
bandið einmitt af þessum ástæðum. hjorturjg@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
EFTA og frelsið
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
1.222
Í fyrra var 1.222 einstaklingum
synjað um bætur frá Vinnu-
málastofnun tímabundið.
875
Það sem af er þessu ári hefur
875 einstaklingum verið synj-
að, sem er töluverð aukning.
625
Á sama tíma í fyrra var 625
einstaklingum hafnað um bætur.
250
Því er aukningin 250 ein-
staklingar á milli ára.
‹ SYNJAÐ UM BÆTUR ›
»