Morgunblaðið - 26.08.2011, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. ÁGÚST 2011
Sólskinssögur Krakkarnir í Hörðuvallaskóla voru í útikennslu í gær í góða veðrinu og teiknuðu háhýsin í Kópavogi. Síðan áttu þau að nota ímyndunaraflið og skrifa sögur um íbúa húsanna.
Eggert
Á þriðjudag tilkynnti
ríkisstjórnin ákvörðun
sína um að reist verði
nýtt fangelsi á Hólms-
heiði í landi Reykjavík-
urborgar. Á fimmtudag
reynir höfundur Stak-
steina Morgunblaðsins
að tala þessa ákvörðun
niður og segir m.a. :„Nú
hefur verið kynnt að
málið hafi verið leyst og
að ákvörðun liggi fyrir
um að byggja nýtt fang-
elsi. Um leið er viður-
kennt að ekkert liggi
fyrir um hvernig það
skuli fjármagnað. Málið
er með öðrum orðum í
sömu sporum og áður,
fyrir utan að rikisstjórn-
inni tókst að kynna
sýndarlausn fyrir lok
ágúst. Hvern er verið að
plata með slíkum mál-
flutningi?“
Þessu er fljótsvarað.
Það er engan verið að
plata. Þvert á móti eru
allir þættir málsins gerð-
ir öllum ljósir: Í fyrsta
lagi að fangelsi verði reist og því lokið innan þriggja
ára, í öðru lagi staðsetningin á Hólmsheiði í landi
Reykjavíkurborgar, í þriðja lagi verkáætlun sem fel-
ur í sér að strax verður efnt til samkeppni um teikn-
ingar og smíðin síðan boðin út á markaði þannig að
framkvæmdir geti hafist á síðari hluta næsta árs.
Hvað fjármögnun áhrærir er ljóst að skattþegn-
arnir koma til með að borga framkvæmdina hvort
sem formið verður einkaframkvæmd eða ríkisfram-
kvæmd. Við – hvert og eitt sem greiðum skatta –
borgum brúsann, nokkuð sem menn vilja gleyma
þegar talað er um fjármögnunarleiðir fyrir fangelsi
sem aldrei verður fjármagnað með notendagjöldum!
Allt þetta liggur fyrir. Engan er verið að plata og
óþarfi að gera lítið úr ákvörðun sem leysir áratuga
deilur um hvort yfirleitt eigi að reisa nýtt fangelsi og
þá hvar það eigi að vera. Staksteinar ættu að fagna
með okkur hinum í stað þess að sýta ákvarðanir sem
horfa til framfara.
Eftir Ögmund
Jónasson
»Hvað fjár-
mögnun
áhrærir er ljóst
að skattþegn-
arnir koma til
með að borga
framkvæmdina
hvort sem form-
ið verður einka-
framkvæmd eða
ríkisfram-
kvæmd.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er innanríkisráðherra.
Nýtt fangelsi
Árið 1989 samþykkti Al-
þingi eftirfarandi um
verndun vatnsfalla og jarð-
hitasvæða:
„Alþingi ályktar að fela
ríkisstjórninni að láta und-
irbúa á vegum Nátt-
úruverndarráðs í samráði
við yfirvöld orkumála áætl-
un um verndun vatnsfalla
og jarðhitasvæða, fossa og
hvera. Drög að slíkri áætl-
un verði lögð fyrir Alþingi til kynningar
fyrir árslok 1990 og áætlunin fullbúin til
staðfestingar síðar.“
Í greinargerð með tillögunni sagði m.a.:
„Með slíkri vinnuaðferð væri tryggt að
ekki sé verið að verja fjármagni til rann-
sókna í þágu orkuvinnslu á svæðum sem
vilji er til að varðveita sem lengst í nátt-
úrulegu horfi og jafnframt væru síður líkur
á hagsmunaárekstrum og hatrömmum deil-
um sem dæmi eru um hérlendis. Í þessu
sambandi má vísa til reynslu Norðmanna
þar sem norska Stórþingið hefur friðlýst
fjölmörg vatnsföll, sumpart um takmark-
aðan tíma.“
Framkvæmdavaldið brást
Umhverfisráðuneyti var stofnað 1990 og
fékk mál þetta til meðferðar. Oftsinnis var
rekið á eftir að farið væri að vilja þingsins
en fjármagn fékkst ekki til verkefnisins.
Alþýðuflokkurinn fór með umhverfismál
1991-1995 og aðhafðist lítið annað en setja
á fót starfshóp sem í mars 1995 gerði til-
lögu um rammaáætlun til langs tíma og þá
aðeins um nýtingu vatnsafls. Það var loks á
árinu 1999, áratug eftir samþykkt Alþingis,
að verkefnishópur var settur á fót til að
vinna að málinu og þá á forræði iðn-
aðarráðuneytis. Áratug í viðbót hefur síðan
tekið að þoka málinu í þá stöðu sem það er
nú, en vinna að úttekt á jarðhitasvæðum
hófst fyrst með 2. áfanga rammaáætlunar
2004. Orkufyrirtækin undir forsjá iðn-
aðarráðuneytis hafa hins vegar ekki setið
auðum höndum þessi 20 ár, Kára-
hnjúkavirkjun var byggð, og nú kvarta
ýmsir yfir að varið hafi verið fé
til undirbúnings virkjana sem
settar séu í verndarflokk. Af
þessari sögu má margt læra,
m.a. um veika stöðu Alþingis
gagnvart framkvæmdavaldinu og
hversu ósýnt okkur Íslendingum
virðist um að leggja traustan
grunn að stórum ákvörðunum.
Meinbugir á tillögugerðinni
Þeir sem kvaddir hafa verið til
vinnu við gerð rammaáætlunar
sl. 12 ár hafa eflaust reynt að
vinna verk sín sem best, hver á
sínum forsendum. Mörg ljón hafa hins veg-
ar verið á veginum og endurspegla m.a.
veikleika í löggjöf og ónógar almennar
rannsóknir á náttúrufari hérlendis. Leitun
mun að vel stæðum ríkjum sem vanrækt
hafa eins og við Íslendingar að tryggja lág-
marks rannsóknir og skráningu á náttúru
landsins og mat á auðlindum þess. Þessi
götótti grunnur hlaut að tefja fyrir og bitna
á niðurstöðum í því verkefni sem hér um
ræðir. Það sama á við þegar kemur að mati
á umhverfisáhrifum framkvæmda. Fyrir
liggur einnig að mikilvæg atriði eins og
mat á landslagi komu seint inn í ferlið og
samfélagslegir þættir aðeins að mjög tak-
mörkuðu leyti. Er þar þó um að ræða eina
af grunnstoðum sjálfbærrar þróunar, sem
vísað er til í lagatexta. Mat á sjónrænum
áhrifum af orkumannvirkjum, sem oftast
verða mun meira áberandi hér en víðast
hvar erlendis, hafa ekki ratað inn í vinnu
að rammaáætlun sem skyldi, og svipað á
við um áhrif á grunnvatn og vatnafar.
Fagnaðarlæti eru ótímabær
Margir áhugamenn um náttúruvernd
hafa þegar lýst ánægju með framkomnar
tillögur, þó vissulega með fyrirvörum. Þær
undirtektir endurspegla ekki síst þá varn-
arstöðu sem baráttufólk um náttúruvernd
hefur verið í hingað til gagnvart óbil-
gjörnum stjórnvöldum. Vissulega er
ánægjulegt að sjá virkjunarhugmyndir sem
lengi hafa verið umdeildar komnar í vernd-
arflokk, þar á meðal Norðlingaölduveitu,
Bitruvirkjun, Grændal og Gjástykki. En í
þann flokk eru einnig sett svæði eins og
Geysir, sem fáum hefur komið í hug að
virkja, og vatnsfall eins og Jökulsá á Fjöll-
um sem breið samstaða hefur þegar náðst
um að láta ósnortna. Í nýtingarflokk eru
sett svæði sem mikill ágreiningur er um
eins og virkjanir í Neðri-Þjórsá og jarð-
varmasvæði á Reykjanesi, sem sum hver
hafa lítt verið könnuð, m.a. Sandvík og
Sveifluháls. Í raun vantar heildstæða og
samræmda úttekt á jarðvarma á öllum
Reykjanesskaganum, svæði sem varðar
miklu fyrir útivist og heilnæmt umhverfi í
aðalþéttbýli landsins. Þá vekur furðu að sjá
Hágöngusvæði við mörk Vatnajök-
ulsþjóðgarðs sett í nýtingarflokk. Flokkun
Þeistareykjasvæðis orkar einnig tvímælis
sem og útfærsla vinnsluhugmynda þar.
Mikið verk bíður áhugamanna að fara yfir
fyrirliggjandi tillögur áður en málið verður
lagt fyrir Alþingi. Á það einnig við um bið-
flokk með mörgum kostum sem ótvírætt
eiga heima í verndarflokki.
Forræði til umhverfisráðherra
Sá augljósi annmarki blasir við á lögum
um verndar- og orkunýtingaráætlun (nr.
48/2011) að forræði málsins skuli vera á
hendi iðnaðarráðherra en ekki
umhverfisráðherra. Þeim síðarnefnda er al-
mennt ætlað að tryggja yfirsýn og hlut-
læga málsmeðferð um ráðstöfun landgæða
og umhverfisráðuneytið fer með skipulags-
mál. Skiptir þá engu hvaða einstaklingar
skipa viðkomandi embætti. Um þetta var
valin önnur leið hér en í Noregi, þangað
sem aðferðafræðin var að öðru leyti sótt.
Þessu ákvæði laganna þarf að breyta, áður
en lagt er upp í næsta áfanga.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Þessi saga endurspeglar
veika stöðu Alþingis
gagnvart framkvæmda-
valdinu og hversu ósýnt
okkur virðist um að
leggja traustan grunn
að stórum ákvörðunum.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Rammaáætlun með alvarlegum
annmörkum