Teningur - 01.06.1989, Síða 5

GUÐBERGUR BERGSSON
FYRSTU KYNNI MÍN AF VERKUM BORGES
Við götuna í Barcelona, sem kennd er
viö heimspekinginn Balmes, var á
þeim tíma þegar ég bjó þar-frá 1956
til 1964 -og er þar eflaust enn snoturt
kaffihús og var kallað Crystal City.
Retta var líka bókabúö, eina „bóka-
kaffihúsiö" í borginni.
Árið 1957 bjó ég í götunni Sanjuan-
istas 24, sem gengur þvert á Balmes-
götu, við horniö á barnum, á efstu
hæö í fremur lítilli íbúð með stórum
svölum og miklu útsýni yfir borgina.
Ég hafði þá flust um veturinn frá hæð-
inni El Putxet, þar sem útsýnið var
enn meira og umhverfið fegurra, með
miklum gróðri, húsum í æskustíl og
einkagörðum, enda hafði sumarbú-
staðahverfi góðborgaranna í Barce-
lona verið þarna á hæðinni í lok síð-
ustu aldar.
í húsinu í Sanjuanistagötu bjó ein-
kennilegt samansafn af fólki, allt frá
hershöfðingjum niður í vændiskonur.
Parna bjó annar eigandi barsins, Paco,
með dularfullri konu frá Kanaríeyjum
og dóttur hennar, en eiginkonuna
geymdi hann niðri í bæ, samkvæmt
sönnum barcelonastíl þessa tíma.
Hann var stjórnleysingi sem hafði
sloppið við hreinsanir Francos eftir
borgarastríðið. Hinn eigandinn var
sannfærð grasaæta, dýrkaði alheims-
anda og átti þann draum að hann
kæmi yfir alla, ef þeir ætu nóg af
grösum, drykkju aldrei áfengi og
dræpu Franco.
Báðir hötuðu barinn sinn en elsk-
uðu hann samt og gestina. Til að vega
gegn vínandanum fóðruðu þeir vegg-
ina með andlausum bókum, sem voru
leyfðar af ritskoðuninni, en hins vegar
geymdu þeir andríkar, bannaðar bækur
í afherberginu á bak við bjórkassa-
stæðurnar. Þetta voru menn í góðum
tengslum við neðanjarðarhreyfinguna
og á barinn komu margir af þeim sem
nú standa framarlega í stjórn- og
menningarmálum Spánar, einkum þó
í Katalóníu. Auk þess komu á barinn
skáld og listamenn, eins og listmálar-
inn Tapies, sem átti heima næstum
við hliðina, fyrst í götu heilags Elíasar
og svo í Zaragozagötu.
Skáldin og rithöfundarnir, sem ég
umgekkst daglega, voru af hinum
svonefnda Barcelonaskóla í listinni og
töldu sig vera andstæðu þess græn-
kálslega raunsæis sem réð andlegum
ríkjum í Madridskólanum í bókmennt-
um. Þrátt fyrir andstæðar stefnur var
allt gott á milli skólanna, vegna sam-
stöðu í stjórnmálum. Þeir í Madrid
komu oft til Barcelona til að fá „fréttir
af umheiminum" og barcelónarnir
fóru tíðum til Madrid að fá fréttir af
fortíðinni og tímunum fyrir borgara-
stríðið, einkum hjá kjaftatífunni og
Ijóðskáldinu Vicente Aleixandre (sem
hlaut síðar Nóbelsverðlaun í bók-
menntum). Samhengið í menningunni
var einkum fengið í gegnum hann -
því flest önnur spænsk skáld höfðu
farið í útlegð - og þá skildi ég mikil-
vægi kjaftasögunnar sem heimilda og
menningargildi.
Dag nokkurn þegar ég sat nálægt
símanum við barinn - þar sem vændis-
konan sat á kvöldin frá klukkan sex
(allir sæmilegir barir höfðu sína
„stúlku") og hafði alið upp þrjár kyn-
slóðir karlmanna í kynferðismálum
þarna í hverfinu og var á góðri leið
með að ala upp þá fjórðu og gera
hana hæfa til hjónabands og dýrlegra
ástarleikja, sem Barcelonabúar eru
þekktir fyrir, enda er óhætt að fullyrða
að sá sem hefur aldrei notið kata-
lónskra ásta veit heldur lítið um hold-
lega sælu - teygði ég mig í bókahillu,
eins og fyrir innblástur frá besta dry
martini í borginni, dró út litla bók og
leit á hana. Þetta var Saga germanskra
bókmennta eftir Jorge Luis Borges.
Mér kom á óvart að Argentínumaður
hefði skrifað um íslenskar bókmennt-
ir, enda var ég aðeins 24 ára og bara
fær um að hlusta á aðra, eins og and-
legu garpana Gabriel Ferrate, sem
orti á katalónsku, og Jaime Gil de
Biedma. En þegar ég spurði um
Borges vildi svo til að enginn kannað-
ist við hann nema Jaime Salinas. Slík
var einangrun spænskra skálda á
þessum tíma og vanþekkingin á
suður-amerískum bókmenntum og
menningu. Salinas hafði heyrt hans
getið, vegna þess að hann hafði
dvalið í útlegð í áratugi og sagði að
faðir sinn, skáldið Pedro Salinas
(helstu skáldin af Kynslóðinni frá 27
eru talin vera Cernuda, Salinas,
Lorca, Alberti og Guillen), hefði haft
miklar mætur á verkum hans, en lík-
lega væri hann dáinn.
Forvitni mín varð slík að ég fór að
reyna að finna bækur eftir Borges í
bókabúðum, en þar var ekki um auð-
ugan garð að gresja. Ég fann enga
fyrr en bókabúðin Ancora y Delfin var
stofnuð. Þá rakst ég á Ijóðabók eftir
3