Teningur - 01.06.1989, Blaðsíða 6

skáld, sem átti eftir að hafa djúpstæð
áhrif á mig, portúgalska skáldið Fern-
ando Pessoa. Og litlu seinna fann ég
El hacedor eftir Borges.
Ég byrjaði strax að reyna að þýða
verk hans, svo heillaður varð ég af
samblandi af framandleika og einhverju
hálfkunnugu sem ég þóttist finna í
verkum hans og hefur jafnan hrifið mig.
Petta hálfkunnuga var eitthvað sem ég
þekkti hálfpartinn af umgengni við minn
innri mann. Það var engu líkara en í
verkum hans væri forn íslensk bók-
menntaarfleifð, hún lægi þar leynd
undir suður-amerískri hulu í bland við
evrópska bókmenntahefð, sem ég fór
nú að kynnast smám saman.
Á þessum árum þýddi ég nokkur
verk, einkum Ijóð eftir Borges, en
vegna áhugaleysis eða lélegs hand-
bragðs af minni hálfu og því að ég hef
aldrei haft sannfæringarkraftinn á
valdi mínu, kom ég engu á prent fyrr
en Lesbók Morgunblaðsins tók við
Ijóðinu Ei enemigo generoso (Veg-
lyndi óvinurinn).
Fundinn bar upp á árið 1960, sama
ár og nefnd bók kom út í Argentínu,
og er til marks um að Spánverjar voru
að snúa aftur til síns rétta umhverfis,
ná áttum og geta litið bæði til suðurs
og í norður í menningarlegu tilliti.
Dyragáttin að frelsinu opnaðist svo
mikið, að árið eftir stofnuðu félagar
mínir Formentoverðlaunin og Prix Int-
ernational des editeurs (Alþjóðaverð-
laun bókaútgefenda). Ég reyndi að fá
Mál og menningu til að taka þátt í
þeim og talaði við Kristinn E. Andrés-
son, en hann svaraði:
Ertu ekki bara að reyna að draga
okkur inn í einhvern fasisma?
Fyrri verðlaunin fékk perúski rit-
höfundurinn Vargas Llosa fyrir bók,
sem félagi minn, Ijóðskáldið og út-
gefandinn Carlos Barral gaf út þetta
sama ár hjá útgáfunni Seix y Barral.
Hin verðlaunin hlutu þeir Beckett og
Borges í sameiningu. Tími Suður-
Ameríku var að hefjast bæði í Evrópu
og Bandaríkjunum.
Upphaf áhugans á þeim og sér-
staklega á Borges var í talsverðum
tengslum við kaffibókabúðina og bar-
inn Crystal City með þessum hætti:
Á árunum fyrir og eftir 1960 voru að
hverfa fyrir fullt og allt úr menningar-
lífinu á meginlandi Evrópu þeir bók-
menntasinnuðu Bandaríkjamenn og
rithöfundar, sem höfðu litað það á afar
fjörlegan hátt fyrir heimsstyrjöldina
síðari. Nú var að hverfa það eirðar-
lausa fólk, sem átti einkennilega og
frjóa drauma um mikilfengleika
bandarískrar menningar, sem nærðist
þá enn stöðugt á evrópskum rótum
sínum og nauðsynlegt var að viðhalda
með beinum tengslum við evrópska
menningu. Yfirleitt var þetta sæmilega
efnað fólk, en samt ekki það auðugt
að það gæti lifað áhyggjulausu lífi
hvar sem væri í Evrópulöndum. Þau
voru að verða of dýr fyrir það, og þess
vegna var leitað að áhyggjuleysi
meðal fremur snauðra þjóða. Nú hafði
það uppgötvað Spán, aðallega í
tengslum við Salinas, sem hafði
dvalið í áratuga útlegð í Bandaríkj-
unum og tekið þátt í heimsstyrjöld-
inni. Oftast var hist á Crystal City.
Tveir þessara manna, sem hér koma
við sögu, voru þeir Anthony Kerrigan,
sem bjó á Mallorca, og Alastair Reid,
Ijóðskáld og þýðendur. Alastair hafði
aðallega ofan af fyrir sér með því að
skrifa fyrir bandaríska vikuritið The
New Yorker skemmtilegar skröksögur
sem áttu að líta út eins og sannar
heimildir um „ástandið á Spáni á
lokatímum Francos". Auk þess var
hann sagður hafa aukatekjur af
njósnum. Hann var vinsæll hjá tímarit-
inu, en féll að lokum í ónáð. Áður en
það gerðist kappkostaði hann að
koma verkum Borges á framfæri í
Bandaríkjunum. Um þessar mundir
var hann skilinn við eiginkonu sína-
einkaritara Samuels Bronstons sem
var að undirbúa og gerði síðan kvik-
mynd í Madrid, sem hét 60 dagar í
Peking (með Övu Gardner sem bjó
þar þá) - en hafði tekið í staðinn
elskuna frá verndara sínum, enska
skáldinu Robert Graves á Mallorca,
Margot (Hvítu gyðjuna) sem átti eftir
að giftast Mike Nichols. Þau Alastair
höfðu flúið á vit ástarinnar í myllu í
Suður-Frakklandi en þverrandi ást og
fé rak þau til Barcelona. Og nú hafði
hann sest að í götu út frá götunni þar
sem ég bjó, og fór að þýða Borges,
ásamt Toní, og gera hann þekktan í
Bandaríkjunum.
Vegna kynna við þá vildi ég ein-
hverra hluta vegna ekki vera eftirbátur
þeirra en hlaut auðvitað að vera það,
að minnsta kosti man ég eftir beisku
bragði eitt kvöld heima hjá Alastair yfir
kjúklingi í karrí, sem hann hafði víst
lært að matreiða hjá Margot. Hún
hafði þá skift um faðm og farið til
Mike, sem naut frægðar fyrir kvikmynd
sína Hver er hræddur við Virgínu
Voolf? Samt stóð hún stutt við í bóli
hans, átti þó með honum barn en vildi
flýja lífið til Sovétríkjanna og taldi að
eirðarleysi sitt stafaði af því að hún
hefði starfað með dansmeynni Mörtu
Graham.
Eftir brottför hennar, þegar ein-
semd Alastairs hófst, man ég eftir
endalausum umræðum um merkingu
orða, setninga og innihalds í verkum
Borges, hrifningunni sem ríkir þegar
maður uppgötvar í fyrsta sinn eitthvað
sem er algerlega nýtt og framandi, en
er engu að síður eitthvað svipað
hálfgleymdu vögguljóði úr bernsku.
Félagarnir lögðu áherslu á að þýða
smásögur eða öllur heldur bókina
Ficciones, af því að þeir héldu að sú
bók væri aðgengilegust fyrir banda-
ríska lesendur, að minnsta kosti
háskólafólk. En það sem þeir voru að
berjast við að skilja átti Borges oft eftir
að breyta í seinni útgáfum og felldi
jafnvel inn í sögurnar nýjar vísanir til
verka annarra höfunda en í hinni upp-
runalegu gerð. Textinn hjá honum var
sífellt í sköpun og breytingum undir-
orpinn meðan höfundurinn leitaði að
lokagerð. Hana var eiginlega ekki
hægt að finna nema með dauðanum,
þegar skáldið hættir að geta breytt.
Þetta er ein ástæðan fyrir því að
þýðingar mínar fara í ýmsum atriðum
ekki saman við enskar þýðingar, vegna
þess að þær eru þýddar eftir nýrri
texta. Og eflaust hefur Borges breytt
honum eftir að ég tókst á við hann.
Með tíð og tíma fannst mér maður-
inn og fyrirbrigðið Borges vera jafn
undarlega heillandi og sögur hans.
Öðru fremur var hann feiminn og hlé-
drægur maður, án þess að hann væri
4