Svart á hvítu - 01.01.1979, Blaðsíða 16

ákveönu tegund, listaverka. Á endurreisnartíman-
um var tekinn upp mælikvarði sem þá var nýr. Fyrir
þann tíma höfðu listaverk haft það hlutverk að
koma boðskap kirkjunnar á framfæri og voru því
metin eftir því hversu vel þau komu boðskapnum á
framfæri, eftir merkingu sinni. Sá mælikvarði féll úr
gildi þegar tökum kirkjunnar á menningunni linnti.
Var þess í staö tekið að styðjast við handbragð, eða
leikni listamannsins í meðferð efnis og tækni:
maðurinn varð sjálfur endanlegur mælikvarði lista-
verksins. Þar með var komin upp hugmyndin um
snilligáfuna, sem leitaðist við að tjá sig í sköpun
listaverka. En þar sem snilligáfan var ávallt annaö
og meira en hin einstöku verk tóku menn að líta svo
á að hún fengi aldrei notið sín til fullnustu í hverju
einstöku listaverki. Hinn misskildi snillingur var því
á næsta leiti.3)
Þau fyrirbæri sinnar tegundar sem listaverkin eru
skiptast í ýmsar greinar eftir efni og tækni og þar
sem mælikvarði endurreisnarmanna styðst ein-
göngu við þann þátt listaverksins sem lýtur að formi
þess, en ekki merkingu, fara gæði listaverksins eftir
sambandi útkomunnar, hins fullunna listaverks, viö
efniö og tæknina sem beitt er. Með öðrum orðum,
málverk til dæmis er metið sem gott eða slæmt
málverk: eftir kunnáttu og meðferð og beitingu
þess efnis og þeirrar tækni sem ákvarðar þá grein
listaverka sem kallast málverk. Listin er einskonar
leikur með efni og tækni, einskonar skáktafl þar
sem markmiðið er að finna upp nýja leiki. Gæði
listaverka virðast því ekki úrættis við svokölluð
tegundargæði.
Þegar búið er að flokka hlut sem listaverk er
hann um leið kominn í tengsl viö aðra hluti sömu
tegundar: önnur listaverk. Af þeim ræðst því gildi
hlutarins sem listaverks. Með öörum orðum, staða
hlutarins innan listasögunnar ræöur gildi hans sem
listaverks — og jafnframt verðgildi hans á list-
markaðnum. En þetta tvennt, sá mælikvarði sem
stuðst er við þegar gæði hlutarins eru metin, og sá
mælikvarði sem ræður gildi hans, það er aö segja
þeir mælikvarðar sem listaverkið er metið eftir sem
listaverk, koma í veg fyrir aó það hafi áhrif út af fyrir
sig og á umhverfi sitt. „Listin" ber öll einkenni
stofnunar: sjálfstætt kerfi gefur hlutunum merk-
ingu, metur gæði þeirra og gildi, jafnskjótt og búið
er að fella þá undir hugtakið listaverk. Þannig inn-
limast hluturinn í lokaðan heim eftir mælikvörðum
sem gera það aö verkum að hann hættir að vísa út
fyrir hið lokaða kerfi og hafa annað erindi til um-
hverfis síns en það sem ákvarðast af kerfinu.
En af þessu leiðir þrennt. í fyrsta lagi að það er á
engan hátt á færi eöa í verkahring hvers og eins að
dæma um gæði og gildi listaverka. Það er einkamál
þeirra sem sérfræöiþekkingu hafa á sviði listarinn-
ar. Þar með er aö vísu ekki sagt að ekki sé mannlegt
að skjátlast. í öðru lagi, að þar sem staða hlutarins í
listasögunni ákvarðar sjálfkrafa gildi hans, getur
gildi hans sem listaverks oröið allt annaó en höf-
undur þess ætlar því og gersamlega óháð hug-
myndum hans um verk sín. í þriðja lagi að hefir
þetta áhrif á viðleitni þeirra sem hyggjast leggja
listsköpun fyrir sig, hvort sem það er af einskærri
,,sköpunargleði“ eða af því að þeir sjá fé og frama
fyrir sér í dýrðarljóma. Þeim er oft annt um að fá
nöfn sín skráð sem fyrst á spjöld listasögunnar —
bæði til að komast hjá listrænu og fjárhagslegu
óöryggi. En tilraunir þeirra til að verða metnir að
verðleikum geta leitt til þess að þeir fari aö hlaupa
eftir annarlegum viðmiðunum þannig að verk
þeirra og þeir sjálfir verði firringu að bráð. Með því
að eltast við mælikvarða Listarinnar, beina þeir
sköpunarafli sínu í einn ákveðinn farveg innan
þjóðfélagsins sem metur verk þeirra eftir mæli-
kvörðum sem ef til vill eiga ekkert erindi til þeirra og
innlima þá í lokað kerfi sem kemur beinlínis í veg
fyrir að þeir hafi önnur áhrif á umhverfi sitt en að
viðhalda „ríkjandi ástandi“.
En með þessu er ekki sagt að persónuleg reynsla
eóa upplifun af listaverkum sé einskis virði. Hér er
eingöngu sagt að hún sé ekki hluti af stofnun list-
arinnar, enda þurfi hún ekki nauðsynlega á mæli-
kvörðum hennar að halda. Sá sannleikur og sú
reynsla sem getur birst í listaverki, sú ánægja eða
þær tilfinningar sem listaverkið getur vakiö með
mönnum getur haft allt aðra þýðingu fyrir þann sem
skapar og þann sem nýtur en staða þess innan
stofnunarinnar gæti gefið til kynna.
1) Sjá grein eftir Guðmund Björgvinsson í Dagblaðinu þann 6. febrúar 1979.
2) Hér er á feröinni dulin tilvitnun í Marxisma og er eitt af því sem gerir blaö þetta
illlæsilegt öllum almenningi!
3) Um þetta má m. a. lesa í bók Arnolds Hauser, The Soclal History of Art.
14
SVART Á HVÍTU