Svart á hvítu - 01.01.1979, Blaðsíða 55

segulbandsins, kvikmyndatökuvél-
arinnar o. s. frv. og kerfisbundið
gerðar tilraunir á þessu sviði. En þar
sem hana skortir alla pólitíska við-
miðun verða það oft á tíðum versl-
unarsjónarmið sem ráða ferðinni.
Sérhverju dæmi um slíkt hampa
margir pólitískir aktívistar af mein-
fýsinni ánægju. Hatur vinstrisinna á
fjölmiðlum og pólitískt sinnuleysi
framsækinna menningarafla er
engum til hagsbóta nema auðvald-
inu.
5. Meðhöndlun merkir markviss
tæknileg afskipti af tilteknu hráefni.
Þegar þessi afskipti hafa beina
þjóðfélagslega þýðingu er með-
höndlunin oröin pólitísk athöfn. Sú
er og ávallt reyndin í vitundariðnað-
inum. Meðhöndlun er þannig ein af
forsendum fjölmiðlunar. Undir af-
skipti heyrir allt framleiðsluferlið: val
á efni og útbreiöslutæki, samsetn-
ing efnisins, upptaka, klipping auk
sjálfrar dreifingarinnar. Engin eru
þau skrif, kvikmyndir eða útsend-
ingar sem ekki hafa gengiö í gegn-
um tiltekiö meðhöndlunarferli. Það
er því ekki um þaö að ræða hvort
fjölmiðlarnir séu háðir meðhöndlun,
heldur hitt, hverjir eigi að annast
hana. Framsækin áætlun hefur
þannig ekki að markmiði að eyða
meðhöndlunarferlinu heldur þvert á
móti að gera alla að þátttakendum í
því.
Allri tæknilegri þekkingu er hægt
að misbeita. Fjölmiðlar eiga hvorki
að vera undirorpnir gömlu ritskoð-
unarformi né nýju, heldur beinu
þjóðfélagslegu eftirliti, þ. e. a. s. eft-
irliti fólksins sjálfs, enda sé það virkt
í framleiðslunni. Forsenda þess að
svo geti orðió er ótvírætt afnám
kapítalískrar eignaskiptingar þótt
ekki sé það nægjanlegt eitt sér. Enn
finnast engin dæmi um sjálfstýrð
samskiptakerfi, sem bjóða upp á
fjöldaþátttöku. Kommúnistar hafa
verið hræddir við þá möguleika sem
felast í slíku frelsi, við þá virkni sem
fjölmiðlarnir bjóða upp á og við víxl-
skipti (interaktion) milli frjálsra
framleiðenda. Þetta er ein af aðal-
orsökum þess að hin gamla borg-
aralega menning ríkir enn jafnvel í
hinum sósíalísku löndum en aö vísu
býsna skökk og skæld. Þetta má
skýra sögulega þannig að vitundar-
iðnaöurinn í Rússlandi var á tímum
októberbyltingarinnar sérstaklega
vanþróaður; framleiðslugeta hans
hefur aukist stórkostlega síðan, en
honum hefur hins vegar verið haldið
í skefjum. Nú sem fyrr eru frum-
stæð flokksblöð, bókin og leikhúsið
aðalfjölmiðlar Sovétríkjanna. Þróun
útvarps, kvikmyndar og sjónvarps
hefur veriö stöövuð af pólitískum
ástæöum. Þess vegna hafa útlendar
stöðvar eins og BBC, Voice of
America og Deutsche Welle ekki
aöeins mikla hlustun heldur einnig
næstum ótakmarkaða tiltrú. Forn-
legir útbreiðsluhættir svo sem
handskrifaðir flugumiðar og utan-
aðlærð Ijóð þjóna mikilvægu hlut-
verki.
6. Formgerð nýju fjölmiðlanna er
þannig vaxin að þeir gera öllum
jafnhátt undir höfði. Til þess að
verða þátttakandi þarf ekki annað
en að þrýsta á hnapp. Efni útsend-
inganna skiptir ekki máli og hægt er
að endurtaka þær hvenær sem er.
Þannig eru rafvæddir fjölmiðlar
andstæða við bókina og málverkið,
sem eru eðli sínu samkvæmt aug-
Ijóslega stéttgreinandi. Sjónvarps-
útsendingar sem aðeins ná til sér-
stakra forréttindahópa er að vísu
tæknilega mögulegar (sbr. lokað
sjónvarpskerfi) en órökréttar skv.
formgerðinni. Nýju fjölmiðlarnir
hneigjast til að yfirstíga menntunar-
forréttindi og þannig einnig menn-
ingareinokun borgaralegu intelleg-
ensíunnar. Þar er að finna eina af
aðalástæðunum fyrir reiði menn-
ingarmafíunnar í garð vitundariðn-
aðarins. Hún reynir að bjarga sál
sinni frá öllu hinu „ópersónulega"
og berst hatrammlega gegn „Ver-
massung" (fjöldaframleiðslu
menntamanna). Því fyrr sem hún
gefst upp í þeirri baráttu því betra.
7. Nýju fjölmiðlarnir miðast frem-
ur við athöfn en íhugun, fremur líð-
andi stund en liðna. Tímaskyn þeirra
er í algjörri andstöðu við tímaskyn
borgaralegrar menningar, sem allt
miðar við eignarhald, þ. e. varanleik
og helst eilífðargildi. Framleiðsla
fjölmiðla er ekki þess eðlis að hún
hlaðist upp og verði seld á uppboð-
um. Þeir leysa einfaldlega upp hina
„andlegu eign" og eyða „arfleifð-
inni", þ. e. stéttbundinni varöveislu
andlegra verðmæta. Með þessu er
ekki verið að segja þá óháða sögu-
legu samhengi eða að þeir muni
brjóta niður alla sögulega vitund.
Þvert á móti gera þeir í fyrsta sinn
sögulegt efni og fróðleik svo að-
gengilegan að hægt er að nota hann
hvenær sem þörf krefur. Samtímis
því að umrædd vitneskja verður að-
gengileg og þar með mikilvæg í
daglegri baráttu, verður öllum sem
færa sér hana í nyt Ijóst að sagn-
fræði byggist ávallt á meðhöndlun.
Varöveisla „staðreynda" eöa
geymd þeirra í fjölmiðlum er öllum
tilgengileg ekki aðeins fræðimönn-
um: hún er félagsleg. Þetta safn
upplýsinga getur hver og einn fært
sér í nyt hvenær sem er og hagnýt-
ing þess er miðuð við líðandi stund
eins og sjálf söfnunin. Til skýringar
má benda á þann grundvallarmun
sem er á bókasafni í einkaeign og
upplýsingabanka af því tagi sem hér
um ræðir: í fyrra tilvikinu eru upp-
lýsingarnar aðeins fáum aðgengi-
legar en öllum í hinu síðara.
8. Það er rangt að líta á fjölmiðla
sem einskær neyslutæki. Eðli sínu
samkvæmt geta þeir hvenær sem er
SVART A HVÍTU
53