Svart á hvítu - 01.01.1979, Blaðsíða 56

orðið framleiðslutæki, þ. e. í hönd-
um almennings verða þeir félags-
legt framleiðslutæki. Mótsetningin
milli framleiðanda og neytanda felst
ekki í rafvæddu fjölmiðlunum sjálf-
um heldur er hún tilbúin og henni
haldið við af efnahags- og lagakerfi.
Gamalt dæmi um þetta er mismun-
urinn á síma og símskeyti. Hið síð-
ara er enn í höndum skrifræöis-
stofnunar sem getur athugað og
geymt alla senda texta, en hver og
einn getur notfært sér símann; með
svokölluðu „fundarsambandi"3) yf-
irvinnur hann fjarlægöir og gerir
mörgum kleift aö ræöast við sam-
tímis. Þráðlaust sjónvarp og hljóð-
varp eru enn háð lagaákvæðum rík-
isins (sbr. útvarpslögin). Sú tækni-
þróun sem fyrir langa löngu hefur
gert alþjóðlegt útvarþ sem og
byggðaútvarp mögulegt og það að
stöðugt finnast fleiri tíðnisvið fyrir
sjónvarpssendingar — á gigaherz-
lengdinni einni er hægt að senda út
fleiri en eina dagskrá í einu á sama
stað, svo ekki sé minnst á margvís-
lega möguleika þráð- og gervi-
hnattasjónvarps — gerir þaö að
verkum aö núgildandi lög um notk-
un Ijósvaka verða að teljast tíma-
skekkja. Þau minna á þá tíð þegar
rekstur prentsmiðju var háöur leyfi
konungs. Hinar sósíalísku hreyfing-
ar verða að berjast fyrir eigin út-
varpsrásum; áður en langt um líður
verða þær að koma sér upp sínum
eigin senditækjum og endurvarps-
stöðvum.
Það sést Ijóslega af þessum eig-
inleikum nýju fjölmiðlanna að ekkert
það stjórnarfar sem nú þekkist getur
leyst úr læðingi það sem þeir bera í
skauti sér. Aðeins í frjálsu sósíalísku
samfélagi geta þeir orðið raunveru-
legt framleiðsluafl. Skýringin á
þessu er sú að einungis með virkri
þátttöku fjöldans verða möguleikar
þeirra nýttir til fulls.
9. Þóttlíkurséutilþessaðsérhver
einstaklingur geti oröið virkur fram-
leiðandi þá er það aukaatriöi og á
pólitískrar þýðingar nema því að-
eins að framleiðsla hans verði ann-
að og meira en einstaklingsbundið
tómstundastarf. Núverandi aðstæð-
ur valda því að vinnu einstaklinga
með fjölmiðla skortir þjóðfélagslega
þýðingu og þannig jafnframt fagur-
fræðilega. Dæmi um slíkt eru
skuggamyndirnar frá síðasta ferða-
lagi.
Þetta sést og Ijóslega af þeim
tækjakosti sem mönnum stendur til
boða á almennum markaði. Það að
tæki eins og Ijósmyndavélar og
8mm kvikmyndatökuvélar og ekki
síst segulband hafa verið í höndum
almennings um langt skeið sýnir að
einangrun einstaklinga hvers frá
öðrum kemur í veg fyrir að þeir veröi
nokkurn tíman annað en amatörar
og aldrei raunverulegir framleið-
endur. Jafnvel framleiðslutæki með
eins mikla möguleika og stutt-
bylgju-sendirinn hefur verið tamið á
þennan hátt og hefur í höndum
radíóamatöra víðs vegar um heim-
inn orðið að hættu- og áhrifalausu
„tómstundastarfi". Einangraður á-
hugamaður er dæmdur til að fram-
leiða einungis lélegar og úreltar eft-
irlíkingar. Einstaklingsbundið fjöl-
miðlastarf er ekkert annað en
heimavinna háð ákveðnu leyfi. Þetta
leyfi verður áfram aðeins leyfi jafn-
vel þótt starfsemin sé flutt út á opin-
beran vettvang. í þessum tilgangi
hafa eigendur fjölmiðlanna þróaö
sérstakar dagskrár eða dálka,
stundum nefndir „lesendur hafa
orðið" eða eitthvað í þeim dúr. í
einhverju horninu hefur „lesandinn
(hlustandinn, áhorfandinn) orðið"
sem auðvitað er hægt að taka af
honum hvenær sem henta þykir.
Sömu sögu er að segja um hina
hefðbundnu skoðanakönnun sem
fer þannig fram að fólk er aðeins
spurt á þann veg að það sýni fram á
ósjálfstæði sitt með svarinu. Hér er
um reglubundna hringrás að ræða,
þar sem andsvarið (feedback) er
fyrirfram reiknað í inntaksgögnin
(input). (. .)
10. Sósíalísk áætlun um hlutverk
fjölmiðla verður að fela í sér afnám
einangrunar einstakra þátttakenda í
hinu þjóðfélagslega náms- og fram-
leiðsluferli. Þetta er kjarninn í póli-
tískri umræðu um fjölmiðla og jafn-
framt þaö sem skilur á milli sósía-
lískrar afstöðu og síðborgaralegrar
eða skrifræðislegrar afstöðu. Sá
sem heldur að frelsunin verði fyrir
tilverknað einhverra véla eða kerfis
hversu vel það annars er upp byggt
gerir sig sekan um óraunsæja fram-
tíðartrú; hver sá sem ímyndar sér að
fjölmiðlarnir muni verða frjálsir af
sjálfu sér, bara ef fólk er nógu iðið
viö að senda og taka á móti, bítur á
agn frjálshyggjunnar sem í nútíma-
legu gervi breiðir út morknar kenn-
ingar um náttúrulegt samræmi
stéttarhagsmuna.
Til að hnekkja slíkum blekkingum
veröur aö undirstrika aö eigi að nýta
fjölmiðla á réttan hátt þarf skipu-
lagningu. Forsenda framleiöslu sem
hefur hagsmuni framleiðandans að
viðfangsefni er sú að framleiðslan
sé unnin í samvinnu. Hún er í raun
eitt form sjálfskipulagningar sem er
tilkomin af þjóðfélagslegri þörf.
Segulbandstæki og Ijósmynda-
vélar eru þegar í miklum mæli í
höndum almennings. Það fer ekki
hjá því að maður spyrji sjálfan sig
hvers vegna í ósköpunum þessi
framleiðslutæki skjóti ekki upp koll-
inum á vinnustöðum, í skólum, á
skrifstofum og yfirleitt alls staðar í
þjóðfélaginu þar sem andstæðir
hagsmunir takast á. Fólkið gæti
þannig sjálft tjáð reynslu sína í
þessari hagsmunabaráttu, fengið
um hana sannanir og dregiö af
henni þýðingarmikla lærdóma.
Það segir sig sjálft að borgaralegt
þjóðfélag reynir með aragrúa laga
og reglugerða að koma í veg fyrir að
slíkir möguleikar verði nýttir. Það
lýsir yfir friðhelgi heimila og rétti at-
vinnu- og þjónustufyrirtækja til að
láta hvíla leynd yfir starfsemi sinni. Á
54
SVART Á HVÍTU