Svart á hvítu - 01.01.1979, Blaðsíða 54

fylgja í kjölfar hinnar nýju tækni —
þ. e. milli þess sem er mögulegt og
þess sem er — skerpast að mun.
4. Nýja vinstrihreyfingin hefur
túlkað þróun fjölmiöla með einu
einasta hugtaki: meðhöndlun
(manipulation). Hugtak þetta hafði
upphaflega mikið þekkingarfræði-
legt gildi og hleypti af stokkunum
langri röð einstakra greiningar-
rannsókna; en nú er það vart annað
en rétt og slétt vígorð sem dylur
meira en það afhjúpar og þarfnast
sjálft skýrgreiningar. Meðhöndlun-
arkenning nýju vinstrihreyfingar-
innar er í eðli sínu varnarkenning og
getur auðveldlega leitt til uppgjafar-
stefnu. Það að búist er til varnar
með þessum hætti stafar af van-
máttartilíinningu sem magnast fyrir
þá sök að öll framleiðslutæki sem
máli skipta eru í óvinahöndum. En
þeirri staðreynd breytir enginn með
því að lýsa yfir hneykslun sinni eða
með siðferðilegum vandlætingum. I
umræðunni um meöhöndlun má
venjulega greina kvörtunartón, sem
er merki um barnalegan ídealisma:
eins og stéttaróvinurinn hafi nokk-
urn tíman hagað sér í samræmi við
sín eigin loforð um sanngirni. Þeirr-
ar frjálslyndislegu hjátrúar gætir í
nokkrum mæli hjá vinstrisósíalistum
aö í stjórnmálum og þjóðmálum sé
hægt að finna hreinan og ómeð-
höndlaðan sannleik: þetta er hin ó-
nefnda eða ósagða forsenda með-
höndlunarkenningarinnar.
Þessi kenning leysir enga fram-
sækna krafta úr læðingi. Sósíalísk
hugmyndafræði sem ekki fjallar um
það hvernig breyta skuli ríkjandi
eignahlutföllum er ófullkomin. Þaö
er auðvitað ágætt að vita að
Springer-samsteypuna þyrfti að
taka eignarnámi, en það er engu að
síður nauðsynlegt að vita hver ætti
að stýra fjölmiðlunum. Á það aö
vera flokkurinn? Reynslan hefur
kennt okkur að sú leið er ófær. Það
er ef til vill engin tilviljun að (nýja)
vinstrihreyfingin hefur látiö undir
höfuð leggjast að rannsaka með-
höndlunarsamhengiö í þeim lönd-
um sem lúta sósíalískri stjórn.
Meðhöndlunarkenningin er einn-
ig notuð sem afsökun: með því að
klifa á því hversu ofsafenginn og ó-
svífinn andstæðing við sé að etja, er
breitt yfir eigin veikleika og skort á
innsæi bæði í umræðunni og áróðr-
inum. Þegar áróöurinn leiðir svo til
einangrunar í stað þess að orka sem
hvatning til virkrar þátttöku, þá er
það skýrt með því að við ofurefli
fjölmiðla sé að stríða. Kenningin um
þrúgandi eða sefjandi umburöar-
lyndi (repressive tolerance) hefur
einnig verið rædd meðal vinstri-
manna. Þrátt fyrir aö höfundur
kenningarinnar hafi sett hana mjög
skýrt og greinilega fram, hefur hún
einnig oröiö, í ódíalíktískri útþynn-
ingu, að uppgjafarkenningu.1) (...)
Rafeindafjölmiðlar eru í eðli sínu
andstæðir minnihlutahópum, sem
er enn ein ástæöan til þess að (nýja)
vinstrihreyfingin stendur ráðvillt
andspænis þeim að svo miklu leyti
sem hún neitar aö gagnrýna og
draga lærdóma af sinni eigin hefð
og sögu. Krafan um skýrt skil-
greinda ,,línu“ og um að komið verði
í veg fyrir „villur" er tímaskekkja og
þjónar þeim tilgangi einum að
tryggja vinstrihreyfingunni þægi-
lega öryggistilfinningu. Hún leiðir af
sér órökréttar hreinsanir, brott-
rekstur og myndun flokksbrota og
veikir þannig stöðu hreyfingarinnar í
stað þess aó styrkja hana meö
framsæknum umræöum.
Þessi andstaða og hræðsla við
fjölmiðla magnast enn vegna ýmissa
þjóðmenningarlegra þátta, sem
verka ómeðvitað og skýra verður í
Ijósi félagslegrar sögu vinstrihreyf-
ingar vorra tíma, þ. e. í Ijósi borg-
aralegs stéttaruppruna hennar. Það
virðist einmitt oft á tíðum vera hið
framsækna eðli fjölmiðlanna sem
veldur því að þeir eru álitnir hættu-
legir: þeir skekja í fyrsta sinn sjálfar
undirstöður hinnar borgaralegu há-
menningar ( og þar með sérréttindi
borgaralegrar menntastéttar) og
það langtum rækilegar en nokkur
sjálfsrýni menntastéttarinnar væri
megnug. I hatri nýju vinstrihreyfing-
arinnar á fjölmiðlum birtist enn á ný
— en nú með skikkju framsækninn-
ar á herðum — gamla borgaralega
hræðslan við „hópsálina" og
„hjörðina", og um leiö hin gamla
borgaralega eftirsjá að aðstæðum
eins og þær voru fyrir iðnbyltinguna.
Allt frá fyrstu dögum stúdenta-
byltingarinnar, á tímum The Free
Speech Movement í Berkeley, hefur
tölvan verið eftirlætisskotspónninn.
Áhuginn á þriðja heiminum hefur oft
og einatt verið af siðmenningar-
fjandsamlegum rótum runninn,
uppskorinn á menningarakri róm-
antíkur og afturhalds. Einkennandi
fyrir frönsku maí-byltinguna í París
1968 var afturhvarf til framleiðslu-
hátta miðalda. í stað þess aö leita til
verkamanna fullkominna offsett-
prentsmiðja, þrykktu stúdentar öll
sín plaköt í handpressunum í Ecole
des Beaux Arts (Listaskólinn). Hin
skáldlegu ávörp þeirra voru hand-
máluð; með stenslum hefði verið
hægt aö dreifa þeim vítt og breitt en
það hefði sjálfsagt hamlað skapandi
hugmyndaflugi höfundanna. Her-
fræðilega skynsamleg vinnubrögö
létu á sér standa: það var ekki út-
varpið heldur hið sögufræga
Odeon-leikhús sem uppreistarfólkiö
hertók.
Á bak við þessa hræðslu við að
koma nálægt fjölmiðlum leynist ó-
mæld aðdáun sem fjölmiölunar-
tæknin vekur með vinstrihreyfingum
stórborganna. í fyrsta lagi hyllast
félagarnir til að nota úrelt útbreiðslu-
form og gamaldags handverk í stað
þess að færa sér í nyt mótsetning-
arnar milli núverandi notkunar fjöl-
miðlanna og byltingarsinnaðra
möguleika þeirra; í annan stað geta
þeir ekki flúið framleiðslu og inn-
rætingu vitundariðnaðarins. Afleið-
ingar þessa birtast á huglægan hátt
í því að hver og einn skiptir tíma
sínum annars vegar í stjórnmála-
starf — sem hefur á sér púrítanskt
yfirbragð — og í „frítíma" hins veg-
ar. Hlutlægt birtast þær í skiptingu
fólks í pólitískt framtakssama hópa
og súbkúltúrhópa sem sjaldnast eru
hvort tveggja í senn.
Vinstrihreyfingin í Vestur-Evrópu
stendur fyrir útgáfu tímarita sem
hafa sérstöðu hvað varðar mál, form
og innihald og eru einkum ætluð
skoðanasystkinum. Þessi bréfa- og
tilkynningablöð reiða sig á áskriftir
og útbreiðslutækni sem svara til
þróunarstigs tækninnar um alda-
mótin 1900; hér er það augljóslega
Iskra sem er fyrirmyndin.2> Flestir
þeirra sem aö útgáfu þessara tíma-
rita standa, hlusta sennilega á Roll-
ing Stones, horfa á stríð og verkföll í
sjónvarþinu og fara í bíó að sjá
vestra eða Godard. Það er aðeins í
starfi sínu við útgáfu tímarita og
blaða að þeir gleyma öllu þessu og
hengja í greiningum sínum gervallt
fjölmiðlasviðið á einn snaga sem
þeir nefna: meöhöndlun. Þeir þora
ekki að stíga fæti inn á þetta svið af
ótta við að verða sjálfir hluti af því.
Þessi ótti er ástæðulaus. Jafnframt
dylur hann þá óvissu og þaö óöryggi
sem orsaka hann. Hræðslan viö að
verða gleyptur af kerfinu er veik-
leikamerki; þá er um leið verið að
gefa sér að kapítalisminn geti stað-
ist allar mótsetningar, en það er
sannfæring sem stenst engan veg-
inn fræðilega og auðvelt er að
hrekja með sagnfræðilegum rökum.
Afskiptaleysi vinstri hreyfingar-
innar af fjölmiölum leiðir hana inn í
vítahring. Opinber menningarstarf-
semi af ýmsu tagi haslar sér hrað-
fara völl í fjölmiðlun. Á þessum vett-
vangi er að finna meiri skilning á
tæknilegum og fagurfræðilegum
möguleikum hljómplötunnar, mynd-
52
SVART Á HVÍTU