Svart á hvítu - 01.01.1979, Blaðsíða 60

sæknar og róttækar af ópólitískum
hópum en af vinstri hópum. (Und-
antekning: Munzenberg.) Óafvit-
andi hafa menn rutt nýjum fram-
leiösluöflum braut meö hugboöiö
eitt aö leiðarljósi, hugboö sem kom-
múnistar hafa sjálfum sér til lítilla
heilla ekki viljaö skeyta um. Nú á
síöari árum hefur Marshall McLu-
han veriö búktalari og spámaöur
þessara ópólitísku avantgardista og
þrátt fyrir það að hann sé höfundur
sem hafi engin tök á þeim flokkun-
arskilgreiningum sem nauðsynlegar
eru til skilnings á þjóöfélagslegu
ferli, þá eru ruglingslegar bækur
hans engu að síður hafsjór athygl-
isverðra athugana á vitundariönaö-
inum. Hvaö varöar skilning á fram-
leiðslumætti nýju fjölmiölanna hefur
honum a. m. k. oröiö meira ágengt
meö brjóstviti sínu, en öllum hug-
myndafræöinefndum sovéska kom-
múnistaflokksins til samans í öllum
sínum endalausu ályktunum og til-
skipunum.
Þar sem McLuhan skortir for-
sendur til að smíða fræðikenningar
og honum því ofviöa að skilgreina
orsakasamhengi, hættir honum til
aö slengja hugmyndum sínum undir
einn hatt aö hætti afturhaldssamra
lausnarkenningamanna. Það sem
hann hefur fyrstur manna dregiö
fram í dagsljósið, þótt hann hafi
sannarlega ekki oröið fyrstur til að
koma auga á það, er dulúð fjölmiöl-
anna, sem leysir pólitísk vandamál
upp í reykjarmóðu — þá sömu vé-
fréttarþoku sem byrgir fylgismönn-
um hans sýn. McLuhan kennir, aö í
sjónvarpstækninni — og þá á hann
viö sjónvarpið eins og það er rekið
nú á tímum — felist fyrirheit um
lausn allra mannlegra vandamála.
Nú er vart hægt aö segja aö mikið
nýjabrum sé á tilraun McLuhans til
aö hafa endaskipti á Marx. Ásamt
fjölmörgum fyrirrennurum sínum
kappkostar hann að fela öll vanda-
mál efnahagslegrar undirbygging-
ar, hann varpar fram ídealískum
lausnum og stéttabaráttan hverfur
inn í óskýran húmanískan himin-
bláma. Eins og nýr Rousseau, sem
eins og allar endurtekningar skortir
ferskleik fyrirmyndarinnar, boðar
hann fagnaðarerindi hins nýja
frumstæöa manns, sem á að snúa til
baka, þó að sjálfsögöu á hærra
plani, til forsögulegrar ættstofnatil-
veru í „heimsþorpinu". Þessar hug-
myndir eru varla langrar umræðu
viröi. Athygiisveröari er ef til vill
frægasta setning þessa eyöimerk-
urspámanns: „miöillinn er boö-
skapurinn". Þrátt fyrir aö slík fram-
setning sé ekkert annað en ögrandi
bjánagangur segir hún meira en
höfundur hennar gerir sér grein fyr-
ir. Hún afhjúpar einmitt þann rök-
hring sem fjölmiðladulspekin byggir
á: samkvæmt henni er það eitt eftir-
tektarvert við sjónvarpstækið, að
það virkar; kenning sem hefur ó-
neitanlega töluvert aödráttarafl séu
amerískar sjónvarpsdagskrár hafö-
ar í huga.
Gagnstæöur misskilningur við
þennan er sú útbreidda skoöun aö
fjölmiðlar séu áhrifalaus verkfæri
sem hægt sé aö nota til að flytja
mönnum tiltekinn „boðskap" án
þess aö tillit sé tekið til formgeröar
hans eða formgerðar fjölmiöilsins. í
ríkjum Austur-Evrópu lesa frétta-
þulir sjónvarpsstöövanna kortérs-
langar ráöstefnuyfirlýsingar og
miöstjórnarákvaröanir, sem henta
ekki einu sinni til birtingar í dag-
blööum, greinilega ofurseldir þeirri
blekkingu aö milljónir áhorfenda
sitji hugfangnir viö tækin á meðan.
Staöhæfingin „miöillinn er boð-
skapurinn" segir okkur þó annað
miklu mikilvægara. Hún segir okkur
aö vissulega ráði borgarastéttin yfir
öllum mögulegum og ómögulegum
tækjum til þess aö segja okkur hvaö
sem vera skal. En þaö er allt og
sumt. Meira hefur hún ekki að segja.
Hugmyndafræöilega er borgara-
stéttin steingeld. Sá ásetningur
hennar að verja yfirráö sín yfir fram-
leiöslutækjunum hvaö sem það
kosti, án þess aö geta nýtt þau í
samræmi við samfélagslegar kröfur,
er hér orðaður refjalaust: borgara-
stéttin óskar sér fjölmiðla, en til
einskis.
Viöhorf af þessum toga er aö
finna hjá framúrstefnumönnum í
listum. Boðskapur þeirra er sá aö
segja annað hvort ekki neitt eöa þá
svo margt í einu aö ekkert skilst.
Dæmi um þetta eru: kvikmyndir
Warhols, „bókmenntir þagnarinn-
ar" (sem aö vísu eru orðnar úreltar
nú) þar sem skiptast á aðgerðarleysi
og merkingarsnauður gauragangur
og svo hinn fjörutíuogfimm mínútna
langi fyrirlestur Johns Cage „Fyrir-
lestur um ekkert" (Lecture on
Nothing, 1959).
16. Þær umbyltingar sem oröið
hafa á framleiósluaðstæðum í yfir-
byggingunni valda því aö hefð-
bundið listmat er oröið ónothæft;
þær hafa sprengt flokkunarkerfin og
eyðilagt „mælistikur" þess. Sú
greiningarfræði sem lá aö baki þeim
er úrelt. í rafvæddum fjölmiðlum
gerbreytast tengslin milli frumlags
og andlags eða geranda og þol-
anda, þannig aö hin gömlu hugtök
gagnrýninnar ná ekki lengur aö lýsa
þeim. Hugmyndin um hið fullgerða
listaverk hefur fyrir löngu runniö sitt
John Cage.
Andy Warhol.
58
SVART Á HVÍTU