Birtingur - 01.04.1956, Side 42

semi kjarnorkuofna, en annars hefur það
sannast ótvírætt við óteljandi athuganir á
kjarnbreytingum. Áður voru massi og orka
álitin aðskilin, hlutur hefði ákveðinn massa
óháðan orku sinni og orka hefði engan massa.
Einstein sýndi fram á, að orka og massi væru
aðeins tvö orð um eitt og það sama. Hver
massi hefur ákveðna orku og ákveðin orka
hefur ákveðinn massa. Massi þeirrar varma-
orku, sem nægir til að breyta þúsund tonn-
um af vatni í gufu, vegur aðeins einn þrítug-
asta úr grammi. Ef massa, sem er einn þrítug-
asti úr grammi, er breytt í orku, nægir sú
orka til að breyta þúsund tonnum af vatni
í gufu. Við kjarnaklofnun breytist örlítill
massi í geysimikla orku og einnig við sam-
runa kjarna, en sá samruni liggur til grund-
vallar orku sólarinnar.
Hvernig var svo þessum kenningum Ein-
steins tekið, þar sem hann gerbreytti hug-
myndum manna um tíma og rúm, leysti eitt
aðalvandamál eðlisfræði síns tíma og fann
nýjar merkilegar niðurstöður. Fyrstu árin
vissu aðeins örfáir menn um kenningar hans,
en þeim var það ljóst, hve merkilegar þær
voru. Einn af þessum mönnum var Hermann
Minkowski, prófessor í stærðfræði í Götting-
en. Hann hélt árið 1908 frægan fyrirlestur
í félagi vísindamanna og lækna og hóf mál sitt
á þessa leið: „Þær skoðanir um tíma og rúm,
sem ég vil bera fram fyrir yður, uxu í jarðvegi
eðlisfræðilegra tilrauna, og í því liggur styrk-
ur þeirra. Þær eru róttækar. Héðan í frá
hljóta rúmið og tíminn sem sjálfstæðar heild-
ir, að verða sem skuggar, en aðeins eins kon-
ar sameining þeirra að haldast sem sjálf-
stæður raunveruleiki". Þessi sameining tíma
og rúms er kölluð hinn fervíði rúm-tími og
hefur valdið miklum heilabrotum hjá mönn-
um, sem hafa heyrt eða lesið um þennan fer-
víða rúm-tíma sem einhvern óskiljanlegan
leyndardóm. 1 raun og veru er ekkert leynd-
ardómsfullt við hann. Til að ákveða atburði
þarf að geta um hvar og hvenær hann gerist.
Til þess þarf f jórar tölur, þrjár til að ákveða
stað hans í rúminu og eina til að ákveða stað
hans í tímanum. Fyrir daga Einsteins var
tími álitinn alveg óháður rúminu, þ. e. óháður
miðunarkerfi því, sem notað var til að ákveða
stað atburðarins, því að hann var sá sami
fyrir öll miðunarkerfi. Breytingin vegna af-
stæðiskenningarinnar er, að ekki er hægt að
skilja rúm og tíma að óháð miðunarkerfinu,
því að talan, sem gefur til kynna tíma atburð-
ar er háð því hvaða miðunarkerfi er notað til
að ákveða stað hans í rúminu. Fervíður rúm-
tími þýðir því ekki annað en að fjórar tölur
þarf til að ákveða atburð, en skiptingin í þrjár
rúmtölur og eina tímatölu er háð athugand-
anum.
40