Birtingur - 01.12.1967, Blaðsíða 12

SIGURÐUR JÓN ÓLAFSSON: LUIS BUNUEL
„Ég hefi ávallt verið trúr mínum surrealisku
meginreglum: „Lífsþörfin afsakar aldrei van-
trúna á listina." Af þeim nítján eða tutt-
ugu kvikmyndum, sem ég hef gert, eru þrjár
eða fjórar mjög lélegar, en í engri þeirra hefi
ég brotið mitt siðferðilega lögmál. Að hafa
sitt lögmál finnst mörgum barnalegt, en ekki
mér. Ég er á móti vanaföstu siðferði, arfgengri
friðhelgun á skepnum, tilfinningasemi og öllu
því, sem viðkemur móralskri úrkynjun í þjóð-
félaginu. Vissulega hef ég gert slæmar myndir,
en frá mínu sjónarmiði eru þær allar siðferði-
lega rökrænar."
Eitthvað á þessa leið kemst sá andans jöfur,
Luis Bunuel, að orði. Já, ég segi og skrifa and-
ans jöfur, því að það er ekki á færi allra snill-
inga að gera kvikmyndir á borð við Viridi-
ana og Engil dauðans, jafn miskunnar-
lausar þjóðfélagsádeilur og þær eru og dásam-
lega svívirðilegar. En snúum okkur að ævi-
ferli þessa merka manns.
Bunuel er Spánverji, fæddur í Aragon árið
1900. Hann lagði stund á heimspeki við há-
skólann í Madrid og komst brátt í kynni við
þekkta listamenn, s.s. Salvador Dali, García
Lorca o.fl. Hugur hans hneigðist brátt til
kvikmyndagerðar, og 1920 stofnaði hann einn
af fyrstu kvikmyndaklúbbum Evrópu. Eftir
háskólanámið ferðaðist Bunuel til Parísar og
gerðist aðstoðarmaður hjá Jean Epstein við
töku á myndunum Mauprat og La Chute
de la Maison Usher.
í samvinnu við málarann og sérvitringinn Sal-
vador Dali gerði Bunuel sína fyrstu kvikmynd:
Hundur frá Andalúsíu (Un Chien Anda-
lou); surrealisk fantasía, þar sem óþyrmilega
er rótað við áhorfandanum og hann vak-
inn uppúr lognmollunni með hneykslanleg-
um atriðum. Upphafsatriði kvikmyndarinnar
ber þess glöggt vitni — nærmynd af konuauga,
skorið í sundur með rakhníf. Kvikmyndin,
sem var hatrömm árás á kredduspillingu síns
tíma, hafði líka gífurleg áhrif; margir for-
dæmdu Bunuel og kölluðu hann sadista, en
aðrir útnefndu hann snilling, og það er haft
fyrir satt, að dr. Sigmund Freud hafi fengið
mikinn sálfræðilegan áhuga á myndinni. Mér
býður í grun, að kenningar Freuds hafi haft
töluverð áhrif á Bunuel, sbr. Engil dauð-
ans, sem ég mun víkja að síðar.
Dali, með sínar sérkennilegu hugmyndir, átti
ekki eins mikil ítök í næstu mynd Bunuels,
Gullöldinni (L’Age d’Or), sem hann gerði
tveim árum síðar eða 1930. Gullöldin er
merkasta kvikmyndin í anda surrealismans
og þar kemur glögglega í ljós sú lífsskoðun
Bunuels, sem átti eftir að móta síðari verk
hans. í þeirri kvikmynd er m.a. fjallað ummis-
heppnað samband tveggja elskenda, en hún
er þó fyrst og fremst ádeila á kaþólska helgi-
10
BIRTINCUR