Íslenzk tunga - 01.01.1960, Blaðsíða 48

46
JAKOB BENEDIKTSSON
mundur Bergþórsson, Olgeirsrímur XXII 69); kvallde : jilgde (Ei-
ríkur Hallsson í Litlu Vísnabók (1757) I C 2 r); jylgdar töldum :
Soldáns höldum (Olgeirsrímur XLV 26). Vafalaust á að lesa fylgdi
[jyldi útg.] og skildi viS sinn mann (Kvœði um Grísillá, 36, eftir
Þorvald Rögnvaldsson).35 Um frávik frá þessari reglu eru nefnd tvö
dæini hér að framan (§§ 2.1 og 4.0), hið síðara frá lokum þess tíma
sem greint var á milli tvenns konar Id. Við þau má bæla einu dæmi
úr Flóres rímum og Leó I 73: jylgdi : vildi. Greinilegt er því að meg-
inreglan hefur verið að ríma fylgdi á móti yngra Id. í sömu átt bend-
ir rithátturinn jyldi ( — jylgdi), sem orðið hefur fyrir í Corvins
Passio (1559) B III r, C II r, og í Genesissálmum Jóns Þorsteinsson-
ar (1652) H VII r. Sem dæmi um „öfugan rithátt“ mætti nefna
Fi0lgde (= jjöldi) í Passíusálmum Guðmundar Erlendssonar (Hist-
oria Pijnunnar (1666) C IV r), þó að ekki sé leggjandi of mikið
upp úr slíku einstæðu dæini (enda gæti verið um að ræða áhrif frá
sögninni að jjölga). Af þessu öllu virðist þó ekki fjarri lagi að draga
þá ályktun að framburðurinn á /-inu í jylgdi hafi verið líkari fram-
burði /-sins í hinu yngra Id en í hinu eldra, eða með öðrum orðum
að samhljóðaþyrpingin Igd hafi verið borin fram á líkan hátt og hið
yngra Id. Nú er algengt í nútímafrainburði íslenzkum að g-ið í fylgdi
hverfi að mestu eða öllu, en Z-ið sé að meira eða minna leyti upp-
gómað (,,velarized“). Væri þá ekki óhugsandi að hið yngra Id hafi
verið borið fram með uppgómuðu /-i, ef til vill eitthvað í líkingu við
enskt / í jield. Sá framburðarmunur sem þá yrði á yngra og eldra Id
(með tannmæltu /-i) hefði getað verið nógu mikill til þess að óeðli-
legt yrði að ríma þessar hljóðasamstæður saman. Þessa tilgátu er
vitanlega torvelt að sanna, en ég fæ ekki betur séð en að hún sé að
minnsta kosti eins sennileg og sú að Z-ið hafi verið rismælt, því að á
þeirri kenningu eru ýmsir agnúar, sem hér skulu ekki nánara raktir.
6.2. Um orsakirnar til þess að þessi umræddi greinarmunur á
tvenns konar Id hvarf úr íslenzkum framburði er bezt að fullyrða sem
minnst. Rétt er þó að benda á að það er alkunn staðreynd að fónólóg-
35 Sjá Halldór Ilermannsson, The Story of Griselda in Iceland (Islandica,
VII; Ithaca 1914), 4.