Vera - 01.03.1985, Blaðsíða 8

Stuttur pistill um forsjá
og umgengnisrétt
Barnalögin (nr. 9 frá 1981) sem
tóku gildi þann 1. jan. 1982 fjalla
um réttindastöðu barna hér á
landi. Lögin taka bæði til skilget-
inna og óskilgetinna barna. Með
lögunum er reynt að draga sem
mest úr þeim mun sem á þessum
börnum hefur verið. Nú eru felld
undirein lög mál til véfengingar á
faðerni skilgetinna barna, barns-
faðernismál, framfærsluskylda
foreldra, foreldraskyldur al-
mennt, forsjá barna og um-
gengnisréttur. Hér veröur fjallað
nokkuð um tvö síðastgreindu at-
riðin: forsjá og umgengnisrétt.
FORSJÁ:
Hugtakiö forsjá er nýtt í íslenskum
lögum og leysir af hólmi hugtakið for-
eldravald sem samrýmist ekki lengur
hugmyndum manna um samband for-
eldra og barna.
í lögunum er hugtakið forsjá skil-
greint. í því felst fyrst og fremst skylda
foreldra til að rækja uppeldishlutverk
sitt þannig að sem best henti högum
barns og þörfum. Foreldrar og/eða
aðrir þeir sem með forsjá fara ráða
dvalarstað barns og öörum persónu-
legum högum þess og ber þeim í hví-
vetna að sýna barni umhyggju og nær-
gætni. Forsjárskylda helst þar til barn
er 16 ára. Þess ber að geta að fram-
færsluskylda helst þar til barn er 18 ára
og heimilt er að úrskurða foreldri til að
greiða framlag til menntunar barns
fram til 20 ára aldurs.
í lögunum er fjallað um hverjir fari
meö forsjá barns. Kynforeldrar sem eru
giftir eða búa saman í óvígðri sambúð
fara saman með forsjá, nema ef þeir
eru sviptir henni. Sama er ef kynfor-
eldri (ógift móðir eöa fráskilið foreldri)
það sem með forsjá fer giftir sig eða fer
í sambúö þá er forsjá í höndum kynfor-
eldris og stjúpforeldris/sambúðarfor-
eldris. Kjörforeldrar fara með forsjá
kjörbarns og fósturforeldrar með forsjá
fósturbarns ef barn er í fóstri án meö-
lagsgreiöslna.
Viö skilnaö eöa slit á óvígöri sambúð
ber að taka afstöðu til þess hvort kyn-
foreldri skuli fara með forsjá barns og
er óheimilt að veita leyfi til skilnaðar að
borði og sæng eða leyfi til lögskilnaöar
fyrr en afstaða hefur verið tekin til
þessa. Nýmæli er í barnalögunum að
nú gildir hið sama um slit á óvígðri sam-
búð og við skilnað. Forsjárskylda stjúp-
foreldris/sambúðarforeldris fellur hins
vegar niður án afskipta almannavalds.
Samkvæmt barnalögunum skal for-
sjá vera óskipt í höndum annars for-
eldris þegar upp úr hjónabandi eöa
sambúð slitnar. Algengast er að for-
eldrar komi sér saman um hvort þeirra
skuli fara með forsjá barns. Slíkt sam-
komulag er þá lagt til grundvallar nema
ef talið er að sú skipan mála sé ekki
barninu fyrir bestu. Staðfestingu valds-
manna þarf og eru það sýslumenn og
bæjarfógetar, í Reykjavík yfirborgar-
dómari, sem með þessi mál fara.
Ef ágreiningur er milli foreldra úr-
skurðar Dómsmálaráðuneytiö hvort
þeirra skuli fara með forsjá barns. Skylt
er að leita umsagnar barnaverndar-
nefndar og í einstaka tilfellum er mál-
inu vísað til barnaverndarráðs. Hér
eins og ætíð í barnaréttinum ber að
hafa hagsmuni og þarfir barnsins í fyrir-
rúmi.
Hafi Dómsmálaráöuneytið úrskurð-
að um forsjá barns getur ráðuneytið
breytt þeim úrskurði sínum ef annað
foreldri æskir þess og það er talið rétt-
mætt vegna breyttra aöstæðna og til
hagsbóta fyrir barnið.
Dómstólar hafa heimild til að breyta
samningi foreldra um forsjá barns verði
það talið réttmætt vegna breyttra að-
stæðna og til hagsbóta barni. Dóms-
málaráðuneytið getur á sama hátt
breytt samningi foreldra ef foreldrar
eru sammála um að fá úrlausn ráðu-
neytisins þar um.
UMGENGNISRÉTTUR:
( umgengnisrétti fellst réttur barns til
að hafa samskipti við það foreldri sem
ekki fer meö forsjá þess. Umgengnis-
réttur var fyrst lögfestur hér á landi með
lögum nr. 60 f rá 1972 um stof nun og slit
hjúskapar og tók þá aðeins til skilget-
inna barna.
í barnalögunum er nú lögfest al-
mennt ákvæði um umgengnisrétt og
tekur það bæði til skilgetinna og óskil-
getinna barna. Rétt er að undirstrika
það að öll börn eiga nú rótt á umgengni
við það foreldri sem ekki fer með forsjá
Ef ágreiningur er um umgengnisrétt
ákvarðar Dómsmálaráðuneytiö
hvernig þessum rétti skuli beitt. Ráðu-
neytinu er heimilt að synja um um-
gengnisrétt telji það slíkt barninu fyrir
bestu. Heimilt er en ekki skylt að leita
umsagnar barnaverndarnefndar. Að
ósk annars foreldris getur ráðuneytiö
breytt sínum fyrri úrskuröi ef hagur og
þarfir barns gera slíkt réttmætt.
Ágreiningur um umgengnisrétt verður
aftur á móti ekki borinn undir dómstóla.
NIÐURLAG
Eins og komið hefur fram skal forsjá
vera óskipt hjá öðru foreldri eftir skiln-
að eða slit á óvígðri sambúð. Foreldr-
um er óheimilt að semja um sameigin-
lega forsjá og þaðan af síður er heimilt
að úrskurða hana. Umræða hefur átt sér
stað um hvort ekki væri rétt að heimila
foreldrum að semja um sameiginlega
forsjá. Með slíkri sameiginlegri forsjá
fengi barnið mun nánara samband við
báða foreldra sína. Foreldrar verða þó
að vera sammála um hvernig þeir ætli
að deila ábyrgöinni og hvenær barn á
að dvelja hjá hvoru foreldri. Líklegt er,
að þetta fyrirkomulag myndi bæta
mjög fjárhagslega stöðu barnsins þar
sem foreldrar myndu deila framfærslu
sinni jafnar en nú er algengast.
Rök gegn sameiginlegri forsjá for-
eldra eru fyrst og fremst þau að talið er
að hún skapi rugling og auki óöryggis-
kennd barnsins. Sameiginleg forsjá
byggi á mjög nánu sambandi foreldra
og muni slíkt fljótt leiða til árekstra sem
endanlega bitni verst á barninu. Þess
má geta að bæði í Noregi og Svíþjóð
hefur slík heimild verið lögfest, þ.e. ef
foreldrar eru sammála og það er talið
henta best barninu.
Ekki verður tekin afstaða til þessa
máls hér. Við viljum hér í lokin undir-
strika mikilvægi þess að samkomulag
foreldra náist bæði hvað varöar forsjá
og umgengnisrétt og um allt annað
sem barninu viökemur. Aldrei má
gleyma þeirri gullvægu reglu að hags-
munir barnsins skulu vera í fyrirrúmi.
Febrúar1985
Elsa S. Þorkelsdóttir
Erla Jónsdóttlr