Vera - 01.12.1992, Side 6

U R SIÐU ADAMS
RÓBERT H. HARALDSSON
ONUR
I HEIMSPEKI
Það væru miklar ýkjur að segja
að konur séu áberandi í sögu
heimspekinnar. Raunar er mál-
um svo háttað að maður þarf að
blaða vel og lengi í sögubókum
heimspekinnar til að rekast þar á
nöfn kvenna. í Filosojl historie
eftir Gunnar Skirbekk og Nils
Gilje eru t.d. einungis fimm
konur nefndar til sögunnar. í
History of Western Philosophy
eftir Bertrand Russell er að vísu
minnst á íleiri konur en flestar
þeirra tengjast heimspekinni
mjög lítið. Ef marka má sögu-
bækur fara konur ekki að setja
svip sinn á heimspekina fyrr en á
síðustu hundrað og tuttugu
árum.
Nýplatónski heimspekingurinn
Hypatia virðist vera ein fárra
undantekninga hér. Hún var
uppi á árunum 370 til 415 e. Kr.
og var bókavörður hins fræga
bókasafns í Alexandríu. Hypatia
naut ekki eingöngu frægðar sem
heimspekingur heldur gat hún
sér gott orðspor í stærðfræði og
stjörnufræði. Ekkert hefur
varðveist af þvi sem hún skrifaði
og hún er í dag einna helst nefnd
til sögunnar fyrir að hafa orðið
fyrir þvi óláni að vera myrt á leið
til vinnu sinnar af æstum múgi
kristinna manna. Ef marka má
lýsingar Gibbons, var Hypatia
myrt með einkar ógeðfelldum
hætti, en hann segir að hún hafi
verið særð til ólífis með beittum
skeljum og síðan brennd.
>
<
>
<
>
<
>
<
>
<
Ekki er nóg með að karlmenn
virðist einir hafa séð um að halda
heimspekiumræðunni gangandi
heldur hefur þeirri skoðun oft
verið hreyft að þeir ættu að gera
það einir, þ.e.a.s. vera kven-
mannslausir. Þannig heldur
þýski heimspekingurinn Frie-
drich Nietzsche því fram að
heimspekingar fyrirlíti hjóna-
bandið ásamt og með öllu þvi sem
hvetur menn til að stofna til
hjúskapar enda sé hjónabandið
hindrun og raunar stórslys á
þroskabraut heimspekingsins.
Og Nietzsche spyr hveijir af hin-
um miklu heimspekingum sög-
unnar hafi verið kvæntir. Hann
svarar spurningunni sjálfur og
sendir Sókratesi - sem hann
ýmist ber lof á eða úthúðar í
verkum sínum - tóninn í leiðinni:
Heraklítos, Platón, Descartes,
Spinoza, Leibniz, Kant og Schop-
enhauer - enginn þeirra var
kvæntur; það sem meira er um
vert, við getum ekki einu sinni
ímyndað okkur þá sem kvænta
menn. Ég staðhæfl að kvæntir
heimspekingar eigi heima í
skripaleikritum og að Sókrates -
sem er hin fræga undantekning
hérna - hinn illkvittni Sókrates,
virðist hafa kvænst af hreinni
kaldhæðni til þess að sanna
þessa staðhæfingu. (Zur Genea-
logie derMoral, þriðja bók).
Hér vísar Nietzsche til þess að
gríska skáldið Aristófanes samdi
gamanleikrit, Skýin, þar sem
Sókrates er ein af aðalpersón-
6