Vera - 01.12.1992, Síða 7

unum. Nietzsche sjálfur kvæntist
aldrei, þó að sagan segi að hann
hafi eitt sinn hugsað sér til
hreyfings i þeim málum og borið
fram mjög óskýrt og loðið bónorð
til Lou Salome sem seinna varð
ástkona skáldsins Rilke og mikil
vinkona Freuds.
I ofangreindri tilvitnun er
Nietzsche ekki endilega að beina
spjótum sínum að konum eða
hjónabandinu sem slíku, heldur
er hann að ræða um hlutverk
meinlætalifnaðar í heimspeki-
iðkunum og þá frelsisfjötra sem
fjölskyldan er heimspekingnum.
Hann telur að heimspekingar
sögunnar haíi snemma vitað að
meinlætalifnaður - sérstaklega
það að neita sér um að svala
kynferðislegum nautnum - væri
sá lífsmáti sem best stuðlaði að
því að maður yrði voldugur heim-
spekingur. Og hann segir að
sérhver heimspekingur geti tekið
undir með Búddha er hann
sagði, þá er honum voru flutt þau
tíðindi að hann hefði eignast son:
„Rahula er mér fæddur, hlekkj-
um hefur verið kastað á mig“.
Samkvæmt Nietzsche þýðir
„Rahula“ lítill djöfull í þessu
samhengi.
Víst er að Nietzsche er ekki einn
um þessa skoðun en mér vitan-
lega hefur ekki farið fram nein
„emperísk“ rannsókn á þvi hvort
kynlíf og heimspeki verki haml-
andi hvort á annað eða tvíeflist
saman. Hitt er víst að flestir
heimspekingar samtímans eru
giftir og er ekki að sjá að „fjötrar"
hjónabandsins hafl lamað mátt
eða athafnagetu þeirra í heim-
speki. En úr þvi að við erum farin
að tala um hjónaband, kynlíf og
heimspeki er skylt að minnast á
tvö mikilvæg atriði.
Það fýrsta er að margir af
fremstu kvenheimspekingum
nitjándu og tuttugustu aldar - en
að mínum dómi eru nokkrir af
fremstu heimspekingum tuttug-
ustu aldar konur - voru ritarar
og/eða eiginkonur merkra karl-
kyns heimspekinga. í því sam-
bandi má nefna að Harriet Taylor
var lengi vinkona og síðar eigin-
kona John Stuart Mills, Simone
de Beauvoir var lífsförunautur
Jean Paul Sartres, Edith Stein
var ritari Husserls, Dina Stein-
barg var ritari og síðar kona
pólska rökfræðingsins Kotarb-
inska. Annette C. Baier og Amelie
Oxenberg Rorty, svo nefndir séu tveir af
fremstu starfandi heimspekingum Banda-
ríkjamanna í dag, hafa lengi staðið í skugg-
anum af mönnum sínum, heimspekingunum
Kurt Baier og Richard Rorty (Amelie er
reyndar fráskilin núna). Báðar eru þó rétti-
lega teknar mjög alvarlega í dag sem
sjálfstæðir heimspekingar og nefna má að
Annette er núverandi forseti Amerísku heim-
spekisamtakanna (APA). Einhver frægasti
heimspekingur Breta á þessari öld er
Elisabeth Anscombe en hún er gift heim-
spekingnum Peter Geach og eiga þau fjölda
barna saman. Hanna Arendt var nemandi,
samstarfsmaður og, eftir þvi sem næst
verður komist, ástkona Heideggers. Og þann-
ig mætti lengi telja.
Annað mikilsvert umhugsunaratriði er
hvort fjarvera kvenna hafl ekki haft neikvæð
áhrif á þróun heimspekinnar. Við getum
tekið siðfræðina sem dæmi, en hún er
gjarnan flokkuð sem ein af undirgreinum
heimspekinnar. Siðfræðin lætur
alla þætti mannlífsins til sín
taka, ekki síst þá sem snerta
hjónaband, kynlíf innan og utan
hjónabands, skyldur foreldra við
börn sín, skyldur þegna við þjóð-
félagið o.s.frv. Ljóst er að fræði-
legri umræðu um þessi siðferði-
legu mál hefur að langmestu leyti
verið haldið uppi af karlmönnum
og frægustu siðfræðikenningar
sögunnar hafa verið mótaðar af
körlum. Reynsluheimur karla,
áherslur þeirra og áhugamál, er
oft annar en kvenna og þvi má
ætla að siðfræði sú sem karlar
hafa mótað á Vesturlöndum sé að
mörgu leyti einsýn og að í hana
vanti mikilvægar áherslur.
Martha Nussbaum tekur á þessu
viðfangsefni í grein i júlíhefti
Times Literary Supplement, sem
fjallar um nýjar hræringar í
siðfræði. Hún bendir á að ekki sé
ólíklegt að konur leggi ríkari
áherslu en karlar á sambönd og
umhyggju, á tilfinningar og á það
hvernig góðar siðferðilegar
ákvarðanir eru ávallt háðar
ákveðnum aðstæðum. Mérvirðist
að þessi skoðun eigi við gild rök
að styðjast, a.m.k. leggja Amelie
Oxenberg Rorty, Carol Gilligan og
Annette C. Baier ríka áherslu á
þessi atriði.
Ég sagði áðan að karlmenn
virðist einir hafa séð um að halda
heimspekiumræðunni gangandi
og vísaði þar til fjarveru kvenna
úr sögubókum heimspekinnar.
En þessa skoðun má draga í efa á
tveimur forsendum. í fýrsta lagi
getur vel verið að konur hafi í
raun skrifað meira um heimspeki
en komið hefur fram á hinum
sögulega radar. í öðru lagi hafa
margar konur haft mikinn áhuga
á heimspeki og tekið virkan þátt í
henni sem lesendur heimspeki-
rita. Sem dæmi má nefna Krist-
ínu Svíadrottningu, sem uppi var
á sautjándu öld, en hún var mjög
vel að sér i heimspeki og skrifað-
ist á við einn merkasta heim-
speking þess tíma, Frakkann
René Descartes, sem oft er talinn
upphafsmaður nútímaheim-
speki. Hún fékk hann til sín sem
einkakennara í heimspeki og var
hún ásamt Elizabeth prinsessu
af Bohemíu helsti hvatamaður
þess að Descartes skrifaði bókina
Passions de l'ame (Ástríður sálar-
innar), sem fjallar um þau öfl og
ástríður sem leika um sálarlíf
okkar. □