Vera - 01.12.1992, Side 25

SEFUR BARNIÐ ÞITT Á „TURTLES"-LAKI?
Níu ára hálf-íslenskur dreng-
ur sem búsettur er í Þýska-
landi kom nýlega í heimsókn
til íslands. Hann talaði bjag-
aða íslensku, en viti menn allt
í einu leit hann upp frá eftir-
lætissjónvarpsefninu sínu -
auglýsingum og sagði skýrt og
greinilega með fullkomnum
framburði: „íslendingar borða
SS pylsur".
Það fyrsta sem börn hafa
gaman af í sjónvarpi eru aug-
lýsingar. Hraðar klippingar,
litadýrð og sifelldar endur-
tekningar höfða til þeirra. Auð-
vitað eru auglýsingar ekki
framleiddar sem skemmtiefni
fyrir börn, heldur til þess að
hafa áhrif á fólk, fá það til þess
að kaupa eitthvað sem það
hefur e.t.v. engin not íyrir.
Fræðikenningar gera ráð fyrir
að fólk taki skynsamlegar
ákvarðanir um hvað það vant-
ar og í framhaldi af þvi hvað
það kaupir. Auglýsendur gera
allt til þess að hafa áhrif á
þetta og höfða þá lítið til vits-
munalífsins en þeim mun
meira til tilflnningalífsins.
Auglýsingar um kaffi sýna
afslappað andrúmsloft. fólki
líður vel, það hefur það gott.
Nú segir þú kannski, þetta hef-
ur engin áhrif á mig. Skyn-
semin segir þér að þetta sé
bara auglýsing og þú eigir ekki
að láta hana hafa áhrif á þig,
en samt hefur auglýsingin
áhrif. Þig fer að langa í kafli. Þú
gerir þér hugsanlega grein íyrir
þessu og reynir að hamla á
móti, beita gagnrýnni hugsun.
Barnið þitt er hins vegar ekki
enn fært um að greina á milli
ímyndunar og raunveruleika,
auglýsinga og alvöru. Það lifir
sig inn í heim auglýsinganna.
Algengt er að auglýsingum sé
beint sérstaklega að börnum.
Auglýsingar eru þó ekki allar í
sérstökum auglýsingatímum.
sumar birtast óbeint og tengj-
ast oft barnaefni í sjónvarpi. í
Bandaríkjunum hefst mark-
aðssetning á barnavörum íyrir
jólin í ágúst. Þá byija sjón-
varpsstöðvarnar og kvik-
myndahúsin að sýna teikni-
myndir. Síðan er byrjað að
framleiða alls konar dót sem
tengist teiknimyndunum. Eitt
árið er það Superman, það
næsta Batman, svo kemur
Turtlesdótið, Simpsonsdótið
hefur verið vinsælt lengi, svo
ekki sé minnst á
stórveldi Walt
Disneys sem
mig grunar að
hafi átt upp-
tökin að þessum
iðnaði. Þegar
vörur tengdar
ákveðnum per-
sónum eða þátt-
um hafa náð
vinsældum, þá
eru þær eigin-
lega farnar að
auglýsa sig sjálf-
ar. Fólk er farið
að borga fyrir að láta börnin
sin ganga um sem auglýsing
fyrir Disney-samsteypuna eða
þá sem framleiða Turtles. Ég
gerði lauslega könnun á
leikskóla dóttur minnar, þar
sem eru börn á aldrinum frá
þriggja til sex ára og það kom i
ljós að a.m.k. 25% þeirra eiga
Turtlestösku. Þau sem ekki
eigaTurtlestösku, gjarnan þau
yngri, eru líkleg til þess að eiga
Mikka mús eða Mínu mús
tösku. Disney fýrirtækið hefur
náð það sterkri stöðu að fólk er
eiginlega hætt að líta á þessar
vörur frá þeim sem auglýs-
ingu. Ástandið er orðið þannig
að það er erfitt að fá vörur sem
þessar, sem ekki eru á áber-
andi hátt merktar einhverri
þessarra persóna. Ég hef
meira að segja séð bleyjur
skreyttar litskrúðugum mynd-
um af Mikka mús og félögum.
Þessar vörur eru þó oft ekkert
ódýrari en þær sem ekki gegna
jafnframt hlutverki auglýsing-
ar ásamt þvi að vera taska,
peysa, leikfang eða eitthvað
enn annað. Þetta stafar senni-
lega af þvi að þær
eru tískuvara,
hluti þess sem
fóstrurnar kalla
bar namenningu.
Ég hef heyrt
mæður halda þvi
fram að áhugi
barna þeirra á
þessum vörum sé
ekki frá auglýs-
ingum heldur frá
hinum börnun-
um, t.d. á barna-
heimllinu. Það er
auðvitað rétt, en
upphaflega hafa börn þetta úr
kvikmyndum, sjónvarpi, aug-
lýsingum eða teiknimyndum.
Svo hjálpar þessi áhugi barn-
anna stundum hinum önnum
köfnu foreldrum þeirra við
uppeldisstarfið. Ég þekki það
t.d. af eigin raun að það er
auðveldara að fá barn til þess
að fara að hátta ef það fær að
fara í Simpsonsnáttfötin sín
eða Hafmeyjarnáttkjóllinn.
Hvað gerir maður ekki til þess
að fá þessi kríli í rúmið. Ég hef
heyrt að það spilli heldur ekki
ef barnið sefur á Turtleslaki og
hefur sæng í Turtlessængur-
veri til að breiða ofan á sig.
Aðrir segja að það sé ekki svo
gott að eiga við þetta. Ekki
megi gera börnin að viðundri
meðal félaganna. Auðvitað
getur það verið erfitt að neita
sex ára barni um að eignast
það sama og félagarnir eiga.
Heldur eru þó hlutverkin orðin
öfugsnúin þegar foreldrar og
ættingjar rjúka sjálfir til og
kaupa óbeðnir nýjustu tísku-
leikföngin eða boli og föt með
þeim figúrum sem mest eru í
tísku þá stundina. Þannig
senda þeir börnunum þau
skilaboð að mikilvægt sé að
hlaupa á eftir öllum tísku-
íyrirbærum og sá sem ekki geri
það hljóti að vera eitthvað
skritinn.
IMIikilvægast er þó að við
gerum okkur grein fyrir þvi,
hvort við erum tilbúin að láta
ameríska fjöldamenningu
gegna stóru hlutverki í lífi og
uppeldi barna okkar. Foreldr-
ar hafa oft ekkert kynnt sér
innihald þeirra teiknimynda
og þátta sem þau láta börnin
sin auglýsa, með þvi að gefa
þeim vörur tengdar þeim. Það
er heldur nöturlegur vitnis-
burður um menningu okkar
að börn allt frá tveggja ári aldri
lifi og hrærist, í þess orðs
fyllstu merkingu, í amerískri
ijöldamenningu. □
Ingibjörg Stefánsdóttir
25