Ritmennt - 01.01.2001, Qupperneq 95

RITMENNT
ÍSLENSKT HANDRITABAND
Á handritadeild Landsbókasafns er að finna nokkur handrit
sem saumuð eru í kápu úr söðlaleðri svo sem lafaleðri. Lafaleður
er þykkt og alsett smágötum sem fengin eru með því að gadda-
rúllu er rúllað yfir slcinn sem áður hefur verið vætt.
Þegar skortur var á leðri eða bókfelli var brugðið á það ráð að
sauma bækur í lcápur úr pappír. Til þess var valinn kröftugur
pappír og var ákjósanlegri þykkt oft náð með því að líma saman
tvær eða fleiri pappírsarlcir. Nærtækt hefur verið að nota urnbúð-
ir af pappírsrísum enda eru þær gerðar úr sterkum og grófum
trefjum. Á umbúðirnar eru jafnan prentuð útflúruð vörumerki
framleiðanda og eru þau gjarnan höfð í sterkum litum. Eflaust
hafa þessir stimplar vakið athygli og aðdáun enda oft hinir feg-
urstu, og eru þeir notaðir á utanverðar kápur eða jafnvel sem
skreytingar á saurblöð. Pappírskápur hafa ekki enst eins vel og
kápur úr skinni. Því er pappírsband oft styrkt með skinnbútum
á kili til varnar því að út úr saumgötunum rifni.
Bókasöfnurum og öðrum áhugamönnum um bókband hafa
löngum þótt bækur bundnar í lint band lítt áhugaverðar. Oftast
stafar þetta áhugaleysi þeirra af íburðarleysi slíkra bóka, enda
skortir þær oftast þær skreytingar sem hið hefðbundnara band er
svo ríkt af. Þá gætir oft þess misskilnings að lint band sé óæðra
hinu, að það sé einungis hugsað sem tímabundin lausn, einföld
leið til þess að safna og halda saman kverum og lausum blöðum
og sem slílct bundið af leikmönnum í iðninni. Vera má að fylgj-
endur þessarar skoðunar hafi eitthvað til síns máls.
Eitt sérlcenni íslenskra handrita er að í einni og sömu bókinni
ægir saman efni úr ólíkum áttum. Efni frá ýmsum tímum er
jafnvel ritað með höndum fleiri en eins skrifara á misvandaðan
pappír. Lengi vel tíðkuðust afskriftir prentaðra rita. Og hvað var
auðveldara þeim sem lítið fé hafði handa á milli en að halda
saman ritakosti sínum með heimagerðu bandi?
Líklegt má teljast að við erfið lífskjör og lítil efni hafi hand-
verk og efnisnotkun við bólcagerð þróast hér á landi á sérstakan
hátt. Menn hafa því reynt að binda bækur eftir bestu getu, og
stöku sinnum hafa komið fram menn sem sköruðu fram úr öðr-
um í bókbandslistinni. Þær tvær megingerðir bókbands sem hér
hefur verið fjallað um voru stundaðar samhliða fram til miðrar
19. aldar eða jafnvel lengur. Eftir miðja öldina fer íbúum Reylcja-
vílcur smáfjölgandi og hagur iðnaðarmanna að sama skapi að
Dæmi um afbrigði þar sem
kápan er úr þykkum pappír
styrkt með leðurræmum sem
límdar eru á pappírinn.
JS 282 8vo (skrifað um 1820-
50).
91