Freyr - 01.07.1937, Blaðsíða 16

110
F R E Y R
beint og óbeint inn í verksviS hvers
bónda í landinu, og hvílir jafnframt á
herðum þeirra um allar framkvæmdir og
skipulag.
Fyrst skal þá minnst meS fáum orSum
á örfá atriSi er búnaS varSa, fyrir þann
tíma, sem SuSuramtsins Húss- og bús-
stjórnarfélag var stofnaS og síSan dreg-
in fram nokkur dæmi úr sögu félagsskap-
arins.
Um og eftir miSja 18. öld tók ríkis-
stjórnin danska aS gefa meiri gaum aS
högum Islendinga en áSur hafSi tíSk-
ast og fylgdi um þaS hvatningu og til-
lögum íslenzkra og erlendra manna, sem
trúSu því fastlega, aS fátækt sú og van-
þrif, sem þá gætti mjög í atvinnulífi
landsmanna og öllum þjóSarhögum,
væri ekki því aS kenna aS landiS væri
svo hrjóstrugt og kostasnautt, eSa
þjóSin sjálf svo duglaus og úrkynjuS, aS
ekki mætti ráSa á þessu bót. Þvert á móti.
LandiS bjó yfir miklum kostum, bæSi til
sjávar og sveita, kostum og gæSum, sem
sumpart voru augljós og öllum kunn, en
sumpart lítt þekkt, meSan skorti vís-
indalegar rannsóknir. ÞjóSin var aS vísu
fátæk og vankunnandi, en engan veg-
inn óhæf til þess aS notfæra sér þekk-
ingu, ef hún ætti þess kost, og hafSi sýnt
þaS löngum, aS hún átti til dugnaS og
þrautseigju, ef hún fékk komiS sér viS.
Tilraunir þær, sem nú voru gerSar, til
þess aS rétta viS atvinnuvegi lands-
manna eru flestum íslendingum nokk-
uS kunnar. Hér skal aSeins nefna verk-
smiSjumáliS eSa ,,innréttingarnar“ svo-
kölluSu, er Skúli Magnússon gekkst fyr-
ir, og kenna áttu landsmönnum nýja
tækni viS tóvinnuna, sem frá fornu fari
var helzta iSngrein þjóSarinnar, og enn-
fremur nýja háttu og aSferSir viS útveg,
og loks átti aS kenna mönnum akuryrkju
og garSrækt.
Allt varS þetta til lítillar frambúSar,
nema helzt ullarvinnslan. Hún tók
nokkrum framförum viS ný og betri á-
höld, er ruddu sér hægt og hægt til
rúms. Á líkan hátt fór um merkilega til-
raun, sem gerS var til þess aS bæta sauS-
fjárrækt landsmanna meS erlendum
kynbótastofnum. FjárbúiS á ElliSavatni,
er rekiS var um sjö ára skeiS á kostnaS
konungs, byrjaSi vænlega og horfSi til
þess aS þaS gerSi mikiS gagn. En hér
varS sú slysni á, aS hingaS barst fjár-
kláSi meS kynbótafénu 1762, og þessi
fjárpest breiddist svo skjótt út og var
svo skaSvæn, aS horfSi til auSnar um
landbúnaS á íslandi. Jafnframt kom allt-
af betur og betur í ljós, því meir sem fast-
ar þrengdi aS högum þjóSarinnar af þess-
um orsökum og öSrum, aS verzlunarlag
þaS, sem þá hafSi langa hríS staSiS,
verzlunareinokunin, var aS eySa landiS
smátt og smátt, fólkinu fækkaSi og hög-
um þess hnignaSi, og allir vissu, aS þaS
'var ekki sízt einokunin sem olli því,
hversu fór um verksmiSjumáliS og ýms-
ar framfaratilraunir, er konungur hafSi
þó variS miklu fé til og stutt öfluglega.
1770 var skipuS nefnd til þess aS
rannsaka þjóShagi íslendinga og gera
tillögur um viSreisn atvinnuveganna.
AS tillögum þessarar nefndar var fjár-
kláSanum útrýmt 1772—1779 meS al-
mennum niSurskurSi alls sauSfjár milli
Jökulsár á Sólheimasandi og Skjálfanda-
fljóts. Sú ráSstöfun bjargaSi sauSfjár-
ræktinni, en hún kostaSi líka meira en
auSvelt sé aS gera sér Ijósa grein fyrir
nú. AnnaS höfuSverk nefndarinnar var
aS gera hinar fyrstu tillögur um afnám
einokunarinnar, er loks var niSur lögS