Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1892, Page 72

Satúrnus, Júpiter, Marz, sólin, Yenus, Merkúr og tunglið. Síðan
nefndu þeir hvern dag eptir þeirri plánetu, sem bar upp á fyrstu
stund hans í röðinni. petta getur hver talið sem vill. Fyrsta
§tund sunnudagsins tilheyrði sólunni, eins 8., 15. og 22., 23. til-
hevrði Venusi, 24. Merkúr, og 1. stund mánudagsins tunglinu o.
s. frv. vikuna út. Svo var Marz eignaður þriðjudagurinn, Merkúr
miðvikudagurinn, Júpiter fimmtudagurinn, Venusi föstudagurinn
og Satúrnusi laugardagurinn.
þegar Rómverjar brutu undir sig Egyptaland tóku þeir upp
vikudeilinguna og daganöfnin eptir þeim. þaðan barst það skjótt
til Grikklands, enn var þar ekki lengi viðurloða. Eptir að kristni
var lögtekin, nefndu þeir sunuudaginn drottinsdag til minn-
ingur urn upprisu Krists, enn hina dagana einkenndu þeir aðeins
með tölum: 1., 2., 3. dagur o. s. frv. til þess að varast öll heið-
ingleg nöfn. Síðan hafa allar þær þjóðir, sem kristnaðar hafa
verið frá Grikklandi, fengið þessi einföldu daganöfn og haldið
þeim, nl. Rússar, Pólverjar, Ungveijar og Bæheimsmenn. Enn
Rómverjar hjeldu nöfnunum, og hefur það breiðzt út meðal
þeirra þjóða, sem þaðan voru kristnaðar; Spánveijar, Frakkar
og Ítalir halda nöfnunum að mestu, og sömuleiðis að miklu leyti
hinar germönsku þjóðir; þjóðverjar, Englendingar og Skandínavar.
A íslandi og Nordurlöndum eru, eða voru, daganöfnin í
rauninni þau sömu, nema plánetunöfnin — sem einnig voru
guðanöfn — voru færð úr suðrænum búningi í norrænan. Áður
enn kristni kom á Norðurlönd virðist helzt að dagar hafi verið
flokkaðir 5 og 5 saman (fimmt), og hafi 6 fimmtir verið í mán-
uði hverjum. Enn eptir að kristni var lögtekin komst einnig
vikan í venju, og dagarnir fengu nöfn. Eptir likingu þeirri sem
fornmenn fundu á milli suðrænu og norrænu guðanna, nefndu
þeir suðrænu guðina norrænum nöfnum, t. d. Júpiter nefndu þeir
þór, Marz Tý, Venus Freyju o. s. frv. Af þeim leiddu þeir svo
daganöfnin, t. d. týsdagur, ódinsdagur, þórsdagur. Enn Jón
biskup Ögmundarson, hinn helgi á Hólum (f 1121), þoldi eigi
slíka heiðni í daganöfnum, og bauð að breyta þeim, og setja
þriðjudagur, miðvikudagur, fimrutudagur o. s. i'rv. Aðrar þjóðir á
N orðurlöndum halda hinum norrænu nöfnum að mestu.
Sun nudagurinn (drottins dagur, d. Söndag, þ. Sonntag,
e. Sunday) er fyrsti dagur viku, og er hjá kristnum þjóðum
helgur haldinn í minningu upprisu Krists. Meðal heiðinna manna
hefur hann nafn sitt af sólardýrkun þeirra, sem var mjög út-
breydd meðal allra þeirra í ýmsum myndum. Margar austrænar
þjóðir: Babýlonarmenn, Assýrar, Foiníkar, Egyptar og Arabar
dýrkuðu sólina. Apis Egypta var sólargoð, og Alfaðir vorra
fornu feðra þýddi hið sama. Jól fornmanna voru sólarkomu-
hátíð, nýárshátíð, og voru haldin með þorrakomu; var þá blót-
að aligelti Frey til árs og friðar, og grænar grenigreinir voru
reistar í kross fyrir dyrum úti. þaðan er kominn hinn fagri
siður með jólatrjeð í flestum kristnum löndum. Með því að sólar-
dýrkunin var svona almenn, var eigi undarlegt, þó að allar þjóðir
felldu sig vel við sunnudagsnafnið.
(58)