Dagblaðið Vísir - DV - 21.08.2004, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 21. ÁGÚST2004
Helgarblaö :
s_%j^iuiiyV£

Menn drepa enn og deyja í írak vegna
úrslita ævafornrar orrustu sem réði
skiptingu múslima í sjíta og súnníta
Dóttursonur Múhameðs spá-
manns féll í orrustu í borginni Kar-
bala sem nú er í írak. í liði hans
voru raunar aðeins 72 menn og
voru allir brytjaðir niður. Þessir at-
burðir gerðust árið 680 eða fyrir
1.324 árum. Eigi að síður skipta
þeir enn miklu máli í trúarlífi
múslima og eiga sinn þátt í róst-
unum sem nú ríkja í írak.
Barist er í írak og kann að vefj-
ast fyrir ýmsum hér á Vesturlönd-
um sem ekki eru innvígðir í sögu
íslams að skilja ýmislegt sem þar
er á seyði. Auk andstöðu við
Bandaríkjamenn og hersetu þeirra
er nú allt komið upp í loft milli
trúflokkanna súnníta, sem telja
tæp 90 prósent allra múslima, og
sjíta, sem eru miklu færri en öflug-
ir í frak og þá ekki síður nágranna-
ríkinu íran. Meðal annars hefur
verið barist í hinni helgu borg Kar-
bala og hér á eftir segir ffá upphafi
þess klofnings sem leiddi til skipt-
ingar múslima í sjíta og súnníta en
þungamiðja þeirrar sögu gerðist
einmitt í Karbala.
Aðeins þrír fylgismenn í
byrjun
Múhameð kom fram á sjónar-
sviðið á fyrstu áratugum sjöundu
aldar. Þótt fræðimenn séu reyndar
í vaxandi mæli farnir að efast um
að hún sé endilega kórrétt, sú út-
gáfa af tilkomu íslams sem um ald-
ir hefur verið höfð fyrir satt, þá er
réttast hér að fylgja einfaldlega
hinni hefðbundnu útgáfu. Sam-
kvæmt henni hafði Múhameð
mótað kenningar sínar um árið
620 en fékk fáa fylgismenn til að
byrja með. Þrír þeir fýrstu eru - í
réttri röð - Khadíja eiginkona hans
(eða sú fyrsta þeirra), bróðursonur
hans Alí og svo tengdafaðir hans,
Abú Bakr. Með tímanum fjölgaði
þó fylgismönnum og ráðamönn-
um í borginni Mekka, þar sem Mú-
hameð kom fyrst fram á sjónar-
sviðið, tók að standa ógn af fylgis-
mönnum hans. Árið 622 voru Mú-
hameð og stuðningsmenn hans
því reknir frá Mekka til Medína og
við þann atburð miða múslimar
upphaf trúar sinnar og tímatals.
í Medína óx vegur Múhameðs
hins vegar hratt og árið 630 lögðu
hann og menn hans Mekka undir
sig. Og höfðu þá ráð alls Arabíu-
skaga í höndum sér. Múhameð tók
þegar að undirbúa útrás trúarinn-
ar og þess samfélags sem hann
vildi byggja á henni en hann fékk
hins vegar ekki lengi að njóta vel-
genginnar. Hann lést árið 632.
Alí verður imam, ekki kalífi
Eftir lát hans var tengdafaðir
hans, Abú Bakr, valinn arftaki
hans sem leiðtogi hinnar nýju trú-
ar og fékk embættið fljódega nafn-
ið kalífí sem þýðir einfaldlega arf-
taki. Sagt er að mestöll fjölskylda
Múhameðs hafi að vísu þá þegar
haldið fram hans hlut og fullyrt að
Föstudagur er
heigidagur
múslima Sjltar viö
bænastund í mosku
sinni í Karbala.
Múhameð sjálfur hafi viljað að
bróðursonurinn AIí leysti sig af
hólmi en klíka Abú Bakrs innan
fjölskyldunnar í samvinnu við yfir-
völd í Mekka og Medína varð
stuðningsmönnum Alís yfirsterk-
ari. Alí tók sér hins vegar embætti
imam sem synir hans og síðar aðr-
ir arftakar tóku að erfðum. Alí
hafði verið í miklum metum hjá
Múhameð sem meðal annars má
sjá af þvx að spámaðurinn hafði
gefið honum dóttur sína, Fatímu.
Abú Bakr bældi niður uppreisn
gegn hinu nýja trúarveldi í Arabíu
sem hefði getað drepið íslam nán-
ast í fæðingu en síðan lést hann
eftir aðeins tvö ár á valdastóli.
Arabar hefja útrás um öll
Miðausturfönd
Arftaki Abús Bakr varð Omar
sem var ekki úr fjölskyldu Mú-
hameðs og hafði reyndar í fýrstu
verið andsnúinn íslam. En eftir að
hafa snúið við blaðinu varð hann
ötulastur fylgismanna og síðan
leiðtoga í hópi múslima og það var
á valdatíma hans sem íslam hóf
hina gífurlegu útrás frá Arabíu-
skaga er leiddi til þess að á fáein-
um árum lögðu Arabar undir sig
gervöll Miðausturlönd. Omar þótti
mikill foringi en var myrtur af
údenskum þræl sínum árið 644.
Þá varð kalífi Usman nokkur af
ætt Ummajída og hann hélt áfram
útþenslu múslima um Miðaustur-
lönd og Norður-Afríku. Til að
treysta sig í sessi lét hann víkja úr
starfi mörgum embættismönnum
sem Abú Bakr og Omar höfðu
skipað og setja sína eigin ættingja í
staðinn. Það og sitthvað fleira við
starfsháttu Usmans olli óánægju
og árið 656, þegar Usman hafði
ríkt í tólf ár, gerði reiður múgur
inmás í hús hans í Medína og gekk
af honum dauðum.
Kona spámannsins gerir
uppreisn
Nú var röðin loks komin að Alí.
Helstu foringjar trúarinnar komu
saman og völdu hann fjórða
kalífann. En það var þó sannarlega
ekki andstöðulaust. Aísja dóttir
Abús Bakr hafði verið sú þriðja af
níu eiginkonum Múhameðs og sú
sem var í mestu uppáhaldi. Hún
þótti skörungur mikill og hafði alla
tíð andæft áhrifunum sem Alí
hafði á eiginmann hennar og síðar
arftaka hans. Nú stýrði hún vopn-
aðri uppreisn gegn Alí en sú
mistókst reyndar og Aísja var
handsömuð. Auðvitað kom ekki til
mála að taka af lífi eiginkonu sjálfs
spámannsins svo hún slapp létt fr á
uppreisninni og var einungis send
í údegð til Medína. Þar lifði hún í
22 ár enn en kom lítt til sögu.
Uppreisn Aísju var alls ekki eina
mótspyrnan sem Alí mætti á
stjórnartíð sinni. Einn af ættingj-
um Usmans af Ummajída-ættinni
hafði verið skipaður landstjóri
múslima í Sýrlandi og staðið sig
afar vel. Hann hét Múavíja og
hafði reyndar á sínum tíma verið
ritari Múhameðs. Múavíja varð nú
miðpunktur andspyrnu innan-
lands gegn Alí. Gekk hann á lagið
þegar fyrrum stuðningsmenn Alís,
svonefndir Khavarísjar, gerðu
uppreisn gegn honum og varð
staða Múavíjas brátt æ sterkari.

Vopnaðir fylgjendur
Al-Sadr í Karbala Við
mosku í suðurhluta
borgarinnar.
■ v.
Gluggað í Kóraninn
Handritið er frá 9. öld.
Eitrað fyrir dóttursyni spá-
mannsins?
Árið 661, þegar Alí hafði setið á
sínum valta valdastóli í aðeins
fimm ár, var hann myrtur úr laun-
sátri að undirlagi Khavarísja.
Stuðningsmenn hans kusu eldri
son hans og Fatímu Múhameðs-
dóttur, Hasan, umsvifalaust kalífa
í stað föður síns, auk þess sem
hann varð imam eða trúarleiðtogi.
Hasan var hins vegar lítill foringi
og Múavíja sá sér nú leik á borði.
Hann hótaði allsherjar uppreisn
og Hasan sá þann kost vænstan að
segja þegar í stað af sér. Hann fór í
sjálfskipaða údegð til Medína en
þar dó hann aðeins nokkrum
árum seinna. Stuðningsmenn fjöl-
skyldu Alís héldu því fram að eitr-
að hefði verið fyrir honum og er
hann gjarnan talinn í hópi píslar-
votta Sjíta-múslima.
Svo stutt var valdatíð Hasans að
hann er yfirleitt alls ekki talinn
með á listum yfir arftaka Mú-
hameðs en nú settíst Múavíja í
þann stól.
Sonur Alís gerir uppreisn
Múavíja stóð undir öllum vænt-
ingum sinna stuðningsmanna og
gott betur; rak endahnútinn á
sameiningu Araba sjálfra og treysti
enn allar undirstöður ríkisins sem
nú var orðið afar víðlent. Til að
halda öilum þráðum þess betur í
höndum sér lét Múavíja flytja höf-
uðstöðvar ríkisins frá Mekka og td
Damaskus í Sýrlandi. Hann þótti í
alla staði vel upplýstur, umburðar-
lyndur og hæfúr stjórnandi og sat í
19 ár eða til ársins 680 þegar hann
dó. Hann er talinn fyrsti kalífi
Ummajída-ættarinnar þótt raunar
hafi Usman verið af þeirri fjöl-
skyldu líka. Ættin ríkti svo í tæp
hundrað ár.
Áður en Múavíja dó hafði hann
gengið frá því að arftaki hans yrði
Jasíd sonur hans. Og bar í fyrstu
ekki á öðru en að þau valdaskipti
myndu ganga átakalaust fyrir sig.
En þá kom til skjalanna yngri son-
ur Álís, Hussein. Hann hafði orðið
höfuð fjölskyldu sinnar við lát
Hasans eldri bróður síns og hafði
sýnt ýmsa viðleitni td að vOja kom-
ast tO aukinna valda og áhrifa.
Hussein hafði hins vegar aUtaf
skort ákveðni þegar á hólm var
komið og hvergi staðist Múavíja
snúning. Nú þegar Jasíd var tekinn
við, þá taldi Hussein aftur á móti
að tækifærið væri komið og lýsti
yfir uppreisn gegn honum. Fjöl-
skylda spámannsins yrði að kom-
ast aftur tO valda í ríki því sem
byggt væri á kenningum hans.
Fáránlegur liðsmunur
Jasíd var ekki á því að lúffa fyrir
Hussein. Hann safnaði saman
töluverðum her og bjóst tO varnar